Ai Weiwei: “Ik vraag alleen een normaal leven”

Ai Weiwei is 57, kreeg onlangs na vier jaar zijn paspoort terug en mag weer vrij in China tentoon stellen en naar het buitenland reizen. Hij ging naar Duitsland waar hij misschien professor wordt aan de kunstuniversiteit van Berlijn en gaf op 5 augustus een interview aan de Süddeutsche Zeitung. Hij vertelde echter niet wat van hem verwacht werd. Op het internet regende het meteen beschuldigingen van verraad en capitulatie. Volgens Voice of America omschreven dissidenten het interview als “de instorting van een idool”. ChinaSquare heeft vroeger al geschreven dat Ai geen echte dissident is maar een kunstenaar die graag tegen heilige huisjes trapt. We laten de lezer aan de hand van deze vertaling zelf oordelen.

Süddeutsche Zeitung: In 2009 werd je door de politie geslagen. Vier weken later, terwijl je werkte aan een retrospectieve in München werd je geopereerd voor een hersenbloeding. En nu ben je hier terug.
Ai Weiwei: Het was eigenlijk mijn eerste medische controle na de verwondingen. De dokter zei dat alles OK was, niets verdachts.
Heb je gezondheidsproblemen?
Mijn geheugen is niet meer zoals vroeger. En mijn energie evenmin. Het is gewoon de leeftijd. Ik ben nu oud zeker?
De voorbije vier jaren moeten voor u een nachtmerrie geweest zijn. 81 dagen in de gevangenis, daarna huisarrest en uitreisverbod.
Mij werden allerlei beperkingen opgelegd, zelfs extreme toestanden waarin ik geen idee had waar ik was en tot wat ik zou veroordeeld worden en wat de beschuldiging was. En dan werd ik vrijgelaten en spraken ze over die misdaad…
De vermoedelijke belastingsontwijking
Maar ik werd daar nooit van beschuldigd. Ze zeiden zelf: jij hebt daar niets mee te maken. De beschuldiging sloeg op de firma waar ik voor werkte. Ik ben niet de wettige vertegenwoordiger en ook geen partner van dat bedrijf (de firma van zijn vrouw die zijn buitenlandse belangen behartigde, noot ChinaSquare). Er waren zelfs geen bewijzen tegen die firma. Ik werd nooit officieel beschuldigd. Volgens hen ben ik zelfs niet officieel aangehouden geweest. Het was een niet-officieel soort huisarrest. Erg vreemd.
En ze hebben nooit die onbestaande beschuldigingen officieel laten vallen?
Nee. Als besluit zeiden ze dat het bedrijf die belasting moest betalen. Maar ze kwamen zelfs nooit het geld halen. Ze wisten dat het een nepbeschuldiging was. Ze wilden alleen mijn geloofwaardigheid en reputatie vernietigen. Dat is in China heel normaal. Dat doen ze met politieke gevangenen.
Je hebt je paspoort terug. Mag je nu vrij naar overal reizen?
Ja. Ik kreeg het praktisch zonder beperkingen terug. Ze beloofden ook dat ik naar China kan terugkeren, wat voor mij erg belangrijk is. Ze zeiden: je bent vrij.
En de andere beperkingen?
Die worden losser. Ze hebben niets ondernomen tegen mijn nieuwe tentoonstellingen in China: ik had er vijf in twee maanden. Ze volgen alles op de voet maar grijpen niet in. De staatskrant Global Times had het zelfs over mij en mijn zaak. Een zeer eigenaardig artikel. Ze schreven: we verwelkomen Ai Weiwei zolang hij niet met kritiek tussenkomt in de politiek, en als hij begint met kunst te maken voor het volk.
Volgt de Chinese overheid wat je hier in Duitsland doet?
Natuurlijk houden ze in het oog wat ik hier zeg en doe. Mijn zaak ligt nog altijd erg gevoelig voor hen. Maar het verschil met vroeger is groot. Ze zijn meer open. Er is zelfs een begin van ruimte voor discussie.
Iedereen was verbaasd dat je terug mocht reizen. Onlangs zijn toch honderden mensenrechtenadvocaten opgepakt.
Natuurlijk zijn er nog gevallen waarbij de overheid totalitair optreedt. Maar het is heel anders dan toen ik opgepakt werd. Wanneer je vandaag opgepakt wordt, dan moeten ze een arrestatiebevel hebben. Er zijn rechtbanken die beslissen wat er verder met deze mensen zal gebeuren. Die volgen de procedures. Indien de bewijzen onvoldoende zijn dan laten ze je vrij. Natuurlijk kan de politie je oppakken wanneer ze je verdacht vinden. Hoewel ik denk dat ook gebruikt wordt als een middel om mensen te controleren.
En toch lijkt het op het begin van een nieuwe periode met meer repressie.
De anticorruptiecampagne van president Xi Jinping zit daarachter. Door die campagne ontstaan veel spanningen, en daarom willen ze de controle niet verliezen. Wanneer ze ergens een vorm van onrust zien, dan treden ze onmiddellijk op. Overigens was die anticorruptiecampagne hard nodig. Het was volledig verrot. Het was een dringende stap om deze grote mestvaalt te ruimen.
Begrijp je waarom de overheid je zo streng behandeld heeft?
Ja, vanuit hun standpunt is het zinvol. Ik ben een strijder voor vrijheid en mensenrechten, het mag vreemd lijken dat ze me aanpakten. Maar de sociale en politieke structuur van China is erg kwetsbaar. Als ze de controle kwijt raken kan alles instorten. Er is geen stabiele moderne sociale structuur in China. Er is geen individualisme, geen vrijheid van spreken, geen persoonlijke vrijheid. De Chinese maatschappij is een vlakke maatschappij. Er zijn geen godsdienstige groepen, geen vakbonden noch andere belangengroepen. Het is de keizer en dan al de rest. Het is nog altijd zo.
En daarom is iemand zoals jij zo gevaarlijk voor hen.
Ik ben uiterst gevaarlijk. De staat heeft deze structuren te lang behouden. Hij is niet in staat verschillende meningen toe te laten. Ze kunnen zelfs niet toelaten dat er ergens een mogelijkheid bestaat om een nieuwe macht op te richten.
Zou het niet slimmer zijn dat ze je met rust laten? En hopen dat je in het reine komt met de overheid zoals andere artiesten doen?
Ze bekommeren zich niet om  sociale rechtvaardigheid. Nee, dat zou nooit aanslaan bij mij.
Een jaar geleden was je overtuigd dat je zoon ooit een democratisch China zou zien. Nu nog?
Ik ben altijd te optimistisch en te naïef. Dat geeft mij passie en daardoor misschien ook kracht. China moet veranderen. Het staat tegenover problemen die zo groot zijn dat men ze zich zelfs niet kan inbeelden. China heeft al grote economische inspanningen gedaan. Maar dat versterkt de roep naar vrijheid, naar de rechtsstaat, naar civiele verantwoordelijkheid. De druk zal zo groot worden zodat er een risico op ontploffing is. Het volstaat niet mensen rijk te maken. Er is meer vertrouwen nodig in onze maatschappij. Hoe kan een leider zijn gezag vestigen indien het niet op vertrouwen stoelt? Hoe kan hij een crisis overleven? Hoe kan een moderne maatschappij opgebouwd worden, dat is de vraag. China is daarop nog niet voorbereid. Er is zelfs geen debat over.
Hoe kijk je terug op de voorbije vier jaren?
Mijn leven zat vol onzekerheid, angst en gevaar. Maar nu is het veiliger. Ik weet veel meer over hen, en zij weten veel meer over mij. Dat is een heel goede zaak.
Hoe bedoel je?
Als individu vereenvoudig je de werkelijkheid dikwijls te veel. Maar dan begin je het mensdom op verschillende niveaus te zien. Zij zijn niet zo verschillend van mij. Ze zijn ook mensen. Alleen werken ze binnen een sociale en politieke structuur die hen grenzen oplegt
Was het dan ooit echt een probleem van gebrekkig begrip?
Ik ben een kunstenaar en vind communicatie belangrijk om de anderen te laten begrijpen wat je doet. Om hen te doen begrijpen dat je denkt dat zij ook deel uitmaken van de maatschappij, en er ook voordeel zullen uithalen wanneer ze verandert. De voorbije jaren heb ik in die zin veel vooruitgang gemaakt. En ze tonen nu zelf een meer positieve houding naar mij toe.
Je verbaast me met je uitleg. Mocht de regering me mijn vrijheid zonder reden afnemen dan denk ik niet dat ik op het einde zou zeggen dat ik ze beter begrijp dan ooit. Ik zou zeggen: Wat een misdadigers! Ze zijn onmenselijk, ze zijn stom!
Wel, ze zijn niet dom. In de regering zitten een hele hoop erg menselijke en erg slimme personen. Het is de doctrine die verkeerd is. Daarom bereiken zij nooit het juiste resultaat. En ze kunnen niets veranderen zonder alles te moeten veranderen. Maar ik moet voorzichtig blijven. Alles afbreken is gemakkelijk. Maar je weet niet of je achteraf iets beters krijgt. Je moet werken met de bestaande toestand. Dat is veel moeilijker dan een eenvoudig etiket op de tegenstander te plakken. Dat was de tactiek die ze altijd op mij toepasten.
Je zegt dat zij jou nu ook beter begrijpen…
Ze weten dat ik iemand ben die China beter wil maken. Dat ik mij bekommer om de jonge generatie. Er is een basis van vertrouwen, anders zouden ze me niet toelaten tentoonstellingen te organiseren nadat ze me jarenlang afschilderden als een soort staatsvijand. Anders zouden ze nooit mijn paspoort teruggegeven hebben.
Had je gesprekken met hoge regeringsmensen?
Nee, nooit. Ik weet zelfs niet wie verantwoordelijk is voor mijn zaak, na al die jaren. Ik sprak alleen met mensen van lager niveau. Maar die werkten volgens de orders die ze van heel hoog kregen. Je kunt het zien aan hun procedures. Ze zijn erg voorzichtig en verzekeren er zich van dat alles vlot verloopt. Niemand wil fouten maken.
Hoe komt het dat je in deze jaren niet gek werd?
Zo een ervaring kan gemakkelijk een rationele geest kapot maken. Maar ik ben gelukkig een artiest. En ik kreeg veel steun, van mijn familie en van honderdduizenden die in mij en mijn werk geloven. Ik voel me echt verantwoordelijk tegenover hen. Ik wil iets doen dat in hun voordeel uitdraait. En voorzichtig genoeg zijn om hen niet in gevaar te brengen.
Gevaar?
Een dokter wil de ziekte uitschakelen, niet de zieke. Hij moet wachten voor het juiste donororgaan, voor het juiste bloedtype. Vandaag moet je veel geraffineerder te werk gaan dan vroeger. Er is geen simpel goed of slecht, juist of verkeerd meer.
Je was niet altijd zo voorzichtig.
Ik ben zoals een boom. Ik groei.
Ben je bang dat je niet meer terug mag?
Nee. Wat met mij gebeurt heeft geen belang. Alles wat ik vraag is een normaal leven. Ik wil dingen zeggen en doen die in het voordeel van onze maatschappij zijn. Niet zomaar kritiek spuien maar ook oplossingen aanbieden. Ik haat mensen die denken dat ze de besten zijn. Er zijn altijd problemen en er zijn altijd oplossingen. Wanneer ik geen oplossing heb, waarom zou ik dan over het probleem spreken?
Bron: Süddeutsche Zeitung
http://international.sueddeutsche.de/post/126018336495/ai-weiwei-all-i-ask-for-is-a-normal-life
Voor eerdere commentaren op Ai Weiwei, lees
http://www.chinasquare.be/actueel-nieuws/de-nieuwe-ai-weiwei-aangekomen/
http://www.chinasquare.be/actueel-nieuws/filmfestival-verhinderd-ai-weiwei-opnieuw-salonfahig/
http://www.chinasquare.be/actueel-nieuws/ai-weiwei-aangehouden-eerste-reacties-in-china/
http://www.chinasquare.be/actueel-nieuws/scmp-%E2%80%9Cai-weiwei-beschuldigd-van-belastingfraude%E2%80%9D/