Dit opiniestuk van Martin Jacques over de onrust in Hongkong verscheen op 30 september in The Guardian. Het is de visie van een gezaghebbend Chinakenner, daarom hebben we ze hier integraal vertaald.
De onrust die door Hongkong waart is ingewikkelder dan het lijkt. De protesten zijn uitgebroken in verband met rechtstreekse verkiezingen die binnen drie jaar gehouden moeten worden; activisten voor democratie beweren dat de plannen van China in houden dat China zich kan permitteren om kandidaten die ze niet wil, op voorhand uit te schakelen .
Laten we echter niet vergeten dat gedurende de 155 jaar voorafgaand aan de teruggave aan China in 1997, Hongkong een Britse kolonie was, met geweld van China afgenomen op het einde van de eerste opiumoorlog. Alle 28 gouverneurs in die periode werden door de Britse regering aangeduid. Hoewel Hongkong allengs bestuurd werd volgens de wet en het recht op protest verwierf, kende het onder de Britten nooit iets wat ook maar op democratie leek. Het werd bestuurd vanuit Londen op 10.000 km afstand. Het idee van een soort democratie werd voor het eerst ingevoerd door de Chinese regering. In 1990 heeft zij de Basic Law goedgekeurd, met het engagement om tegen 2017 de plaatselijke regeringsleider bij algemeen stemrecht te verkiezen; ze vermeldde ook dat de benoeming van kandidaten een zaak zou zijn voor een nominatiecomité.
Dit voorstel moet gezien worden in de context van wat toen een erg innovatieve en voor Westerlingen totaal onbekende benadering door de Chinezen was: het idee van “één land, twee systemen”, volgens het welk Hongkong zijn eigen wettelijk en politiek systeem zou bewaren voor 50 jaar. In dit opzicht zou Hongkong wezenlijk verschillend blijven van de rest van China, terwijl het toch onder Chinese soevereiniteit zou vallen. In tegenstelling daarmee vertrekt het Westen altijd van het principe “één land, één systeem”, zoals bij de eenmaking van Duitsland. Maar China is meer een beschavingsstaat dan een natiestaat; het zou in de geschiedenis onmogelijk geweest zijn zulk een groot land bijeen te houden zonder een grote soepelheid toe te staan. Zijn denkwijze “één beschaving, vele systemen” kreeg vorm doorheen zijn geschiedenis die helemaal anders is verlopen.
CE Leung (R) en Corrie Lam (L) die met de studenten gaat praten
In de 17 jaar sinds de teruggave is China overduidelijk zijn beloften over “één land, twee systemen” nagekomen, wat de tegensprekers ook mogen zeggen. Het juridisch systeem blijft gebaseerd op Engels recht, er wordt bestuurd volgens de regels van de wet, en het recht om te betogen is nog steeds geheel intact, wat we de voorbije dagen zo levendig gezien hebben. De Chinezen waren eerlijk met hun aanbod. Ja, men kan met rede beweren dat ze tot het uiterste gegaan zijn in hun wens om onopvallend te blijven: sotto voce (met fluisterende stem) zou een correcte manier kunnen zijn om de Chinese benadering van Hongkong te omschrijven. Ten tijde van de teruggave, en gedurende de drie jaren na 1998 toen ik in Hongkong verbleef, was het moeilijk enig zichtbaar teken van het Chinese bewind te ontdekken: ik herinner me dat ik maar één enkele Chinese vlag zag.
Niettegenstaande dit was Hongkong en zijn relatie met China in feite snel aan het veranderen. Hier ligt een basisreden voor de huidige onrust: het toenemend gevoel van ontwrichting bij een deel van de bevolking van Hongkong. Gedurende ongeveer 20 jaar vóór de teruggave kende het gebied zijn gouden tijdperk, niet door de Britten, maar door de Chinezen. In 1978 begon Deng Xiaoping aan zijn hervormingsprogramma, en China begon snel te groeien. Het was echter nog altijd een relatief gesloten maatschappij. Hongkong was daarvan de begunstigde, het werd de ingangspoort naar China, en trok bijgevolg grote aantallen multinationale ondernemingen en banken aan die toegang zochten tot de Chinese markt. Hongkong werd rijk dank zij China. Het kreeg ook een houding van hoogmoed en arrogantie. De Chinezen van Hongkong verwierven een veel hogere levensstandaard dan die van het vasteland. Zij keken op hen neer als arme, onwetende en lompe boeren, die zeer inferieur waren aan hen. Zij verkozen tot op zekere hoogte, zich te vereenzelvigen met Westerlingen eerder dan met Chinezen van het vasteland, niet omwille van de democratie (de Britten hadden hen daar nooit iets van toegestaan) maar vooral omwille van het geld en de status die ermee samen gingen.
Veel is veranderd sinds 1997. De Chinese economie is vele malen gegroeid, de levensstandaard van de Chinezen idem dito. Als je vandaag toegang wil tot de Chinese markt, waarom zou je dan nog naar Hongkong gaan: je kan toch rechtstreeks naar Beijing, Shanghai, Guangzhou, Chengdu en een massa andere belangrijke steden toe? Hongkong is zijn rol als toegangspoort voor China kwijt. Terwijl Hongkong vroeger het onbetwiste financiële centrum van China was, wordt het meer en meer in de schaduw gesteld door Shanghai. Tot voor kort was Hongkong veruit de grootste haven van China; nu is het voorbijgestreefd door Shanghai en Shenzhen en binnenkort ook door Guangzhou.
toeristen uit vrc komen aan in Hong Kong
Twintig jaar geleden waren de meeste toeristen in Hongkong Westerlingen, vandaag zijn het bijna allemaal Chinezen van het vasteland, en velen zijn rijker dan de meeste Hongkong Chinezen. In dezelfde lijn is een toenemend aantal personen van het vasteland verhuisd naar Hongkong, wat een groeiende bron van ergernis is. China mag Hongkong dan nodig gehad hebben in een vroegere periode, dat is niet langer in dezelfde mate het geval. Maar omgekeerd zou Hongkong diep in de problemen zitten zonder China.
Het is te begrijpen dat veel Chinezen in Hongkong het moeilijk hebben om deze nieuwe realiteit te aanvaarden. Ze gaan door een identiteitscrisis en een gevoel van vervreemding. Ze weten dat hun toekomst onafscheidelijk verbonden is met China, maar ze kunnen dat feit moeilijk aanvaarden. Maar er is geen alternatief. China is de toekomst van Hongkong.
Al deze kwesties met erg ingewikkelde aspecten spelen een rol in de huidige discussies rond het algemeen stemrecht. Hongkong is verdeeld. Ongeveer de helft van de bevolking steunt het Chinese voorstel voor algemeen stemrecht, ofwel omdat ze denken dat het een stap vooruit is, of vanuit de pragmatische opvatting dat het toch zo zal gebeuren. De andere helft is er tegen. Een relatief kleine minderheid daarvan heeft nooit de Chinese soevereiniteit aanvaard. Ansom Chan, voormalig hoofd van de administratie ten tijde van Chris Patten, en Jimmy Lai, een vooraanstaand zakenman, zitten in deze groep. We vinden er ook een aantal leden van de Democraten. Verder is er een veel grotere groep, waaronder vele studenten, die tegen de plannen van Beijing zijn om meer idealistische redenen.
viering nationale feestdag
Eén scenario kan onmiddellijk afgevoerd worden. China zal geen verkiezing aanvaarden van een lokale regeringsleider die vijandig staat tegenover het Chinese bestuur. Indien de huidige onrust verder gaat, dan is het een te overwegen terugvalpositie om voor onbepaalde tijd het status quo te laten duren, iets wat vanuit de optiek van democratische veranderingen zowel in Hongkong als in China, een stap achteruit zou zijn. Het is waarschijnlijker dat de Chinese regering haar voorstellen zal doorduwen, misschien met enkele kleinere toegevingen, en erop rekenen dat de oppositie langzaam zal wegebben. Dit blijft het meest waarschijnlijke scenario.
Door de huidige gebeurtenissen is wel een onderliggende zwakte van het Chinese bestuur naar boven gekomen. Eén van de meest opvallende kenmerken van Hongkong blijft de afwezigheid van een politieke vertegenwoordiging van het vasteland. De Chinezen hebben consequent een “handen af” benadering gebruikt. Hun betrekkingen met de administratie zijn ofwel onrechtstreeks ofwel achter de schermen. Hoe vreemd het ook moge lijken, de Chinezen zijn niet betrokken in de argumentatie van het politieke debat. Ze zullen moeten zoeken naar meer effectieve manieren om hun standpunten duidelijk te maken en te verdedigen, niet in Beijing maar in Hongkong.
Het oorspronkelijke artikel vind je hier
