Vandaag is in het parlement van Hongkong gestemd over de hervorming van de kieswet. Er was een twee derden meerderheid vereist. Alle oppositieleden stemden zoals aangekondigd tegen. Toen duidelijk werd dat de vereiste meerderheid niet zou gehaald worden verliet een groot deel van de meerderheid de zaal zonder te stemmen. Bij ontstentenis van een akkoord blijft de oude regeling van kracht. Buiten het parlement betogen voor- en tegenstanders. Verdachten die een bomaanslag planden zijn opgepakt en extreem rechts ontkent betrokkenheid. Waarover gaat het?
In 1997 werd de Britse kolonie Hongkong terug aan China overgedragen. Vooraf was tussen Groot-Brittannië en China overeengekomen dat Hongkong vijftig jaar een speciaal regime mag houden met grote autonomie en behoud van zijn bestaand systeem.
Na het kolonialisme: Stapsgewijs democratie
Tot 1997 was de regeringsleider van Hongkong een Brit die in Londen benoemd werd. In de minigrondwet voor Hongkong, die de Volksrepubliek in akkoord met Groot-Brittannië vóór de overdracht opstelde, is echter voorzien dat de regeringsleider na een onbepaalde overgangsperiode via algemeen stemrecht door de bevolking van Hongkong verkozen zal worden door een uit selectiecomité genomineerde kandidaten. Dit betekent dat Hongkong democratischer werd dan het ooit onder de Britten was.
Tot nu toe werd de regeringsleider om de vijf jaar verkozen door een kiescomité van 1.200 leden. Dat leden van dat comité worden benoemd door “functionele kieskringen”, dat zijn belangrijke politieke, economische, sociale, culturele en levensbeschouwelijke organisaties. Het is de bedoeling dat in 2017 een nieuwe regeringsleider door algemene verkiezingen gekozen wordt; maar alle kandidaten worden eerst gescreend door het vroegere kiescomité en maximum drie kandidaten die elk door de helft van het comité goedgekeurd worden mogen deelnemen. Daarvoor moet de grondwet van Hongkong aangepast worden, met tweederde van de stemmen in het parlement.
Indien de hervorming geen tweederde meerderheid haalt in het parlement dan blijft alles zoals het is: de volgende regeringsleider wordt benoemd door het kiescomité.
De teksten voor de hervorming van de grondwet zijn half vorig jaar bekend geworden en meteen brak het protest los tegen de preselectie van de kandidaten door het kiescomité. Protestgroepen willen verkiezingen zonder preselectie. Het verwijt dat Beijing zijn woord gebroken heeft klinkt hol: het nu voorgestelde systeem is dat wat destijds overeengekomen was. Het verwijt dat het kiescomité stromannen van Beijing zijn, snijdt evenmin hout. De 1.200 kiesmannen worden verondersteld de brede lagen van de bevolking te vertegenwoordigen, want zij worden benoemd door functionele kieskringen, de georganiseerde bevolking dus. Een terechte kritiek op het systeem is wel dat de leidende elite via talrijke maatschappelijke organisaties die ze domineert oververtegenwoordigd is in het proces.
Wie zijn de maatschappelijke krachten voor of tegen de kieshervorming?
Zetelverdeling parlement
Bij beperkte opiniepeilingen in het begin van de protesten vorig jaar bleek de bevolking van Hongkong ongeveer gelijk verdeeld tussen voorstanders van de nieuwe kieswet en tegenstanders. Voorstanders beseffen dat de economische toekomst van Hongkong in elk geval in de handen van Beijing ligt en samenwerken de enige optie is. Tegenstanders willen om allerlei redenen meer afstand nemen van Beijing. Recente peilingen geven aan dat ongeveer een derde vindt dat de nieuwe kieswet verworpen moet worden. De betogingen begin deze week tegen de nieuwe kieswet vielen echter veel kleiner uit dan de organisatoren voorspeld hadden. Brengt dit er sommige politici van de oppositie er toch nog toe bij de stemming van standpunt te veranderen?
Beijing wil dat de regeringsleider van Hongkong “patriottisch” is. Het mag geen politicus zijn die op één of andere manier een beweging naar onafhankelijkheid van Hongkong aanmoedigt of die de spanningen tussen Beijing en Hongkong probeert aan te wakkeren. In het huidige parlement zit een kleine tweederde meerderheid die pro samenwerking met Beijing is, en meer dan een derde minderheid die Beijing tegenwerkt en de bestaande autonomie maximum wil oprekken. Het is niet ondenkbaar dat een charismatische demagoog de onafhankelijkheidstendensen gaat aanwakkeren en op die basis tot regeringsleider verkozen wordt. Het comité van kiesmannen moet daarom de kandidatenlijst reduceren tot maximum drie “patriottische“ kandidaten.
Officiële Chinese media hebben opgeroepen om de nieuwe kieswet goed te keuren en gemeld dat de politici die de hervorming zouden blokkeren een grote verantwoordelijkheid dragen voor de negatieve gevolgen van dien.
In de politieke arena vinden we in de meerderheid de door de plaatselijke elite gesteunde partijen die voordeel zien in goede samenwerking met Beijing. De 10% rijkste inwoners van Hongkong bezitten 77,5% van alle rijkdom. Dat is aanzienlijk meer dan in de VS. De rijksten in Hongkong controleren naast het parlement ook het comité van kiesmannen. De hervormingen zullen hun politieke positie versterken.
In de oppositie vinden we allerlei vertegenwoordigers van anti-Beijing strekkingen, van anticommunisten tot nostalgici naar het Britse bewind. Vergeten we niet dat er sinds de oprichting van de Volksrepubliek drie belangrijke golven van immigranten naar Hongkong geweest zijn (1949, de culturele revolutie, en 1989), waardoor het anticommunisme er virulent aanwezig is. De meeste oppositiepolitici zijn te realistisch om naar onafhankelijkheid te streven, maar ze steunen wel alles wat de betrekkingen met Beijing vertroebelt en Hongkong aanleiding geeft om meer autonomie te eisen. De oppositie verzet zich met alle middelen tegen de geplande kieshervorming, omdat die haar kansen om aan de macht te komen kan beperken.
Dezelfde politieke opdeling vinden we terug bij de vakbonden: een pro-Beijing meerderheid en een anti-Beijing minderheid; waarbij de vakbonden relatief weinig leden hebben en ze het verwijt krijgen meer met politiek dan met arbeidersrechten bezig te zijn.
Het straatverzet tegen de geplande kieshervorming kwam er van de jongeren. De studentenbeweging en de occupy beweging. Om dit te begrijpen moeten we de situatie van Hongkong analyseren. Hongkong is een ultraliberale maatschappij waarin de ongelijkheid recordhoogten voor een ontwikkeld land bereikt en de superrijken ongebreideld de politieke macht monopoliseren. Jongeren hebben weinig toekomstperspectieven, de lonen zijn laag in verhouding tot de levensduurte die vergelijkbaar is met de onze. Jongeren komen in opstand en richten hun pijlen uiteraard op het huidige bestuur van Hongkong. En op de nieuwe kieswet die de huidige elite nog sterker zal maken. Linkse jongeren verwijten de regering in Beijing nogal gemakkelijk dat ze samenwerkt met de rijke elite van Hongkong. Wanneer je doorpraat moeten ze wel toegeven dat Beijing wettelijk gezien niet kan en mag tussenkomen in het binnenlands bestuur van Hongkong. Toch blijft het verwijt dat de regering in Beijing te veel de rijken van Hongkong pampert. Ze zou meer druk kunnen uitoefenen om de sociale kloof in Hongkong te dichten. Vraag is natuurlijk of Beijing zich kan veroorloven de meerderheidspartijen in Hongkong tegen de haren in te strijken, nu er al een belangrijke oppositie is. De meeste protesterende jongeren zijn politiek nog maagdelijk. Ze protesteren voor democratie tegen hùn regering zonder zich veel strategische vragen te stellen over de relaties met Beijing.
Een belangrijke en verontrustende component van het protest zijn de ‘localisten’. De localisten vormen een voorlopig zwak georganiseerde maar groeiende politieke stroming die zich sinds 2011 afzet van de Chinezen van het vasteland. Hun thema’s zijn racistisch en anticommunistisch. Chinezen van het vasteland zijn onbeschaafd, onbetrouwbaar en profiteurs. Het zijn “sprinkhanen” die het welvarende Hongkong komen leegvreten. Telkens opnieuw worden dezelfde mythen over de “profiteurs” verspreid. De thematiek sluit aan bij de anti-migrantenbewegingen in Europa (waar ze samenwerking mee zoeken) en de thema’s zijn verwant aan de fascistische en nazistische vooroorlogse bewegingen in Europa. Naast racisme steunen de localisten op anticommunisme, het “rode gevaar”. De beweging is nog weinig georganiseerd, maar vindt wel een zekere ideologische weerklank bij de bevolking; een kwart van de bevolking zou sympathie hebben voor haar argumenten; de helft van de bevolking van Hongkong zou vinden dat er teveel immigranten van het vasteland zijn. Ze beschikt ook al over stoottroepen waarmee ze één van de twee protestsites, die van Mongkok, konden controleren (studenten werden er weggejaagd); het was op deze site dat zich de belangrijke incidenten met tegenbetogers en met politie voordeden. De beweging heeft al een viertal parlementsleden aan haar kant staan. Ze is er ook in geslaagd sinds het najaar de meeste studentenverenigingen te laten uittreden uit de als te links beoordeelde Hongkong Federation of Students die buiten Mongkok de protesten leidde. En ze heeft al een belangrijk programmapunt laten overnemen door de meerderheidspartijen van Hongkong: de Hongkong regering heeft onder druk van de localisten besloten om het aantal bezoeken door vasteland Chinezen eenzijdig te beperken. Localistische leiders hebben ontkend dat de verdachten die deze week bomaanslagen planden banden hadden met hun beweging.In dit kader vond dus de stemming over de kieswet plaats. Er werd stilzwijgend gehoopt dat nog enkele leden van de verdeelde oppositie op het laatste moment overstag zullen gaan onder druk van Beijing en nu blijkt dat de steun voor verwerping bij de publieke opinie vermindert. Wang Guangya ,de minister verantwoordelijk voor Hong Kong en Macau verklaarde tegenover de binnenlandse pers dat de uitvoering van de kieswet na 2017 nog kan bijgeschaafd worden. Song Ru’an, de vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken in Hongkong voegde eraan toe dat de toekomst van Hongkong er ‘bedenkelijk’ uitziet indien de wet verworpen wordt. Onverwachte steun voor de kieswet kwam er van dissident Yan Jiaqi, één van de belangrijkste intellektuelen achter de Tian An Men opstand van 1989.
Ongeveer 200 politiemensen bevinden zich in het parlementsgebouw. Deze nooit eerder geziene maatregel is genomen omdat de inlichtingendienst waarschuwt dat radicale tegenstanders van de kieswet van plan zouden zijn het parlement te bestormen. Duizend politiemensen zullen op straat patrouilleren waar een risico op confrontaties tussen voor- en tegenstanders bestaat.
Nu de kieswet verworpen is, is de regering van Hongkong niet meer van plan een tweede poging te doen. Dat betekent dat de nieuwe regeringsleider in 2017 en wellicht ook in 2022 niet zal verkozen worden maar aangeduid door een comité van 1.200 personen. Vraag is of de oppositie, geklasseerd onder de noemer ‘pandemocraten’, zichzelf niet in de voet geschoten heeft. Wat de invloed van de stemming op de relaties met Beijing zal zijn is ook nog niet duidelijk.
