Xi Jinping: De leider en het volk, de politieke filosofie

‘Ik had goede redenen om het politieke boek van Xi Jinping, The Governance of China, eens echt en grondig te lezen’, liet socioloog Huibert de Man weten op de website china2025.nl
Huibert de Man* heeft les gegeven aan Nederlandse universiteiten en doceert tegenwoordig vaak aan het Sino-Dutch International Business Centre in Nanjing. We lazen over zijn voornemen en wat hij na  lectuur te melden had. We namen de eerste drie blogs, die op china2025.nl verschenen, met toestemming al eerder over : http://www.chinasquare.be/achtergrond/xi-jinping-wat-zegt-hij-echt/ en http://www.chinasquare.be/achtergrond/een-welvarende-en-groene-economie-volgens-xi-jinping/
Vandaag brengen we:

De leider en het volk: de politieke filosofie van Xi Jinping

Democratie volgt markt?
Modernisering is verwestersing. De ontwikkeling van een markteconomie vereist een democratisch politiek systeem en vrije organisatie van belangengroeperingen (civil society). Dat wordt dus ook de toekomst van China. Zo kijken velen in het westen tegen China aan. Zo was Jonathan Story er in 2003 van overtuigd dat China op weg was naar ‘normaliteit’, dat wil zeggen naar democratische verhoudingen en een ‘civil society’. Xi Jinping laat zien dat we ons hierop verkeken hebben. Hij gebruikt het woord ‘democratie’ vaak, maar daarmee bedoelt hij het ‘democratisch centralisme’, het door de Partij geleide bestuur. In zijn boek noemt hij de westerse democratie maar één keer, als dwaling, naast een aantal andere dwaasheden, zoals het zoeken van spirituele troost in oud feodaal bijgeloof, het raadplegen van waarzeggers en het vragen van advies aan Boeddha of andere goden:
‘Sommigen verlangen zelfs naar westerse sociale systemen en waarden en verliezen hun vertrouwen in de toekomst van het socialisme’.
Politieke taboes
Westerse democratie hoort tot de zeven taboes die in 2013 gepubliceerd werden:

• Westerse constitutionele democratie
• Universele waarden
• Civil society
• Neoliberalisme
• Westerse journalistiek
• Historisch nihilisme (kritiek op het verleden van de Volksrepubliek)
• Twijfel aan het socialisme met Chinese kenmerken
• Xi Jinping

Xi Jinping laat geen twijfel bestaan over de continuïteit sinds Deng Xiaoping, die met harde hand de bewegingen onderdrukte die een ander type democratie dan de die van het Chinese socialisme nastreefden. De manier waarop nu met de herinnering aan het Tiananmen incident wordt omgegaan, is een goede illustratie.
Het volk en de Partij
Ook voor Xi is democratie de macht van het volk. Dit volk heeft echter leiding nodig, moet opgevoed en geïnspireerd worden om vanuit de ‘juiste’ inzichten te handelen. Die juiste inzichten kan het volk verwerven door hard studeren en analyse van de feiten en discipline, uiteraard onder leiding van de Partij. Xi Jinping benadrukt in zijn geschriften steeds de pioniersrol van de Partij. Zonder de Partij is het volk stuurloos. Maar dit geeft de leden van de Partij wel een zware verantwoordelijkheid. Er worden hoge eisen aan hen gesteld.
‘(…) zij moeten de hoge idealen van het communisme hoog houden, echt in het marxisme geloven en aanhoudend streven naar het socialisme met Chinese kenmerken, onwrikbaar de basistheorieën, richtlijnen, programma’s, ervaringen en eisen van de Partij overeind houden.‘
De Partij kan alleen haar rol goed vervullen als zij in het volk geworteld is:
‘De bereidheid om het volk te dienen betekent dat partijfunctionarissen als dienaren van het volk moeten optreden, loyaal aan het volk moeten zijn en hen met hart en ziel moeten dienen.’
‘… onze Partij komt uit het volk, is geworteld in het volk en dient het volk.’
Chinese deugden en socialistische waarden
Om haar leiderschapsrol waar te maken, moet de Partij zelf onberispelijk zijn. Twee instrumenten om een ‘schone’ Partij te garanderen ziet Xi in het recht en de ethiek:
‘We moeten de rechtsstaat integreren met het besturen op basis van deugd, handhaving van wetten met ethische vooruitgang en zowel de regulering door het recht als zelfdiscipline bevorderen en ervoor zorgen dat de rechtsstaat en het besturen door deugd elkaar aanvullen en versterken.’
Ten aanzien van de ethiek stelt Xi klassieke Chinese deugden op de voorgrond zoals patriottisme, toewijding, integriteit, vriendelijkheid, eenvoud en hard werken. Partijleden moeten doorlopend aan het verbeteren van zichzelf werken en open staan voor kritiek en zelfkritiek. Ook geeft de leider een lijst van twaalf socialistische kernwaarden, waar ook harmonie, vrijheid en rechtvaardigheid deel van uitmaken.
De ontwikkeling van een sterke op regels en instituties gebaseerde rechtsstaat is de andere kant van de orde die Xi Jinping wil scheppen. Controle, verantwoording en transparantie door systemen moeten een breuk vormen met het verleden waarin relaties en persoonlijke macht domineerden. Wet en ethiek staan niet los van elkaar:
‘De wet is uitgeschreven moraliteit, moraliteit is bewust geworden wet.’
De tekortschietende Partij
Tegenover de hoge idealen van moraliteit en recht staat de teleurstellende werkelijkheid van de Partij, zoals Xi die waarneemt. Hij noemt geestelijke luiheid, middelmatigheid, isolement ten opzichte van het volk, passiviteit en corruptie. Vier vormen van decadentie – formalisme, bureaucratisme, hedonisme en extravagantie – ondermijnen de partij.
‘Waarom moeten we ons op deze vier problemen concentreren? Omdat ze tegen de aard en het doel van de Partij indruisen en omdat het de problemen zijn die het publiek het meest haat.’
Xi Jinping speelt hier duidelijk in op een wijdverbreid sentiment onder de bevolking die het machtsmisbruik door partijfunctionarissen beu is.
Publieke steun voor een autoritaire staat
Het China van Xi Jinping neigt niet naar een westerse democratie. Integendeel. Wie in China openlijk deze weg kiest, stuurt aan op een confrontatie met de macht; de uitkomst daarvan is voorspelbaar. Aantasting van de macht van de Partij wordt niet geduld.

Maar Xi Jinping beseft ook goed dat de Partij niet kan overleven zonder steun van het volk. In zijn wil om de Partijstaat overeind te houden, kan hij niet anders dan beter naar burgers luisteren. Zijn herhaalde oproep aan de Partij om nauwe banden met het volk te onderhouden toont zijn bezorgdheid over het isolement van de Partij.
‘Het winnen of verliezen van de publieke steun is van levensbelang voor het overleven of de teloorgang van de Partij. De Partij moet zijn ziel en geest aan het volk wijden, voor- en tegenspoed met de mensen delen en op hen steunen om vooruitgang te blijven realiseren.’
China is een autoritaire staat, maar ook daar zijn leiders in toenemende mate afhankelijk van de burgers. Xi Jinping begrijpt dat, maar hij blijft afhankelijk van de Partij waaruit hij voortkomt en die hij nu voor een deel in de beklaagdenbank heeft gezet.
Dit is deel vier in een korte serie blogs over het gedachtengoed van Xi Jinping. Lees ook deel 1, deel 2 en deel 3.
Bronnen

1. Lampton, David M. (2014), Following the leader: ruling China from Deng Xiaoping to Xi Jinping. Berkeley: University of California Press.
2. Story, Jonathan (2003), China: the race to market: what China’s transformation means for business, world markets and the new world order. London/New York: Prentice-Hall
3. Tabitha Speelman (2015), Niet uitgepraat over Tian’anmen
4. Xi, Jinping (2014), The governance of China, Foreign Languages Press, Beijing. In het Chinees verschenen als 习近平, 谈治国理政
5. Deze serie blogs is gebaseerd op de Engelstalige uitgave van Xi’s boek. Alle vertalingen van citaten zijn door Huibert de Man gemaakt.