Deze week zijn de volledige besluiten van het voorbije vierde plenum van de partij, over de verbetering van de rechtsstaat, gepubliceerd. Een selectie van de voornemens in de Chinese media oogt indrukwekkend. Westerse waarnemers zijn sceptisch. Voor een beoordeling van hun argumenten is het allicht goed om te weten wat China zelf zegt van plan te zijn.
De Chinese Engelstalige media hebben een aantal artikelen gepubliceerd gebaseerd op de uitleg die president Xi bij de besluiten gegeven heeft. Hij sprak erover op de zesde bijeenkomst van de “Leidende Groep voor Allesomvattende Hervormingen”, afgelopen maandag. Xi benadrukt dat de verbetering van de ‘rule of law’ binnen het kader van het ‘socialisme met Chinese kenmerken’ gebeurt. Dus geen kopie is van een Westerse liberale democratie. Het doel is een volledig rechtssysteem, om de toepassing van de wetten, en een strikte controle daarop, effectief af te dwingen. Dat moet het bestuur moderniseren en verbeteren, en het mogelijk maken verdere hervormingen door te voeren. Het plenum brengt meer dan 180 concrete maatregelen naar voren. Het Chinese parlement zal sneller werk maken van een nationale anticorruptiewetgeving. De wet moet een effectief instrument worden zodat ambtenaren niet meer durven, kunnen en willen corrupt te handelen.
Onafhankelijkheid van justitie
Het gerecht zal hervormd worden, zodat er minder oneerlijke processen en corrupte rechters zijn. Bepaalde rechters en procureurs laten zich nu betalen om rechtszaken te manipuleren. Zij gaan daarbij soms zover dat ze giften van beide partijen aanvaarden. Volgens Xi “is het gerecht de laatste verdedigingslijn voor de sociale rechtvaardigheid. Als dat in gebreke blijft, gaan vele mensen de mogelijkheid om sociale rechtvaardigheid te realiseren betwijfelen en komt de stabiliteit in het gedrang”. Het hervormingsplan van het plenum bevat maatregelen om de onafhankelijkheid van rechters en procureurs te versterken. Er komen maatregelen om de tussenkomsten van hogere partijkaders en ambtenaren in rechtszaken te kunnen controleren, hun overtredingen bekend te maken en hen ervoor verantwoordelijk te houden. Er komt een formeel verbod voor partijkaders en ambtenaren om aan het gerecht te vragen de regels te overtreden, wat een echte sabotage van de rechtspleging is; rechterlijke organen mogen voor dergelijke bevelen niet wijken. Ambtenaren die toch tussenkomen zullen disciplinaire straffen krijgen en als hun acties leiden tot gerechtelijke dwaling ook crimineel vervolgd worden. De betrekkingen tussen rechters, partijen en advocaten worden formeel geregeld. “Ongeschreven regels”, het buigen van de wet in ruil voor geld, het geven van voorrechten en het gebruik van geweld door handhavers van de wet moeten verdwijnen. Rechtbanken worden aangemoedigd om ook zaken tegen overheidsorganen te voeren.
Deskundigheidsbevordering van justitie
Het opperste gerechtshof zal rechtbanken en procuraties opzetten die verschillende administratieve regio’s overlappen. Dit moet helpen om de interventie door lokale overheden te beperken en het gerecht onafhankelijker maken. Het komt ook overeen met de economische ontwikkeling van China waardoor er steeds meer rechtszaken verschillende administratieve regio’s betreffen, en de zaken om grotere bedragen gaan. Dat heeft overheden ertoe aangezet actief in het verloop van deze rechtszaken tussen te komen om de betrokken lokale belanghebbenden te beschermen. De nieuwe rechtbanken zullen zich op last van het plenum moeten specialiseren in dit soort rechtszaken, zowel in administratieve als burgerlijke en handelsconflicten en belangrijke zaken gebruiken om jurisprudentie op te bouwen. De gewone rechtbanken kunnen zich dan volledig toeleggen op lokale zaken. Er wordt overwogen om de openbare aanklagers rechtszaken te laten inleiden ter bescherming van het openbaar belang. Burgers, bedrijven en andere organisaties kunnen nu geen rechtszaak opstarten voor de bescherming van het openbaar belang, want zij hebben er zelf geen rechtstreeks belang bij. Het kan bijvoorbeeld gaan over de bescherming van staatsactiva, verkoop van gebruiksrechten op grond in staatseigendom, bescherming van het leefmilieu of grondstoffen. Illegale handelingen door de overheid op dit gebied kunnen niet voor de rechtbank vervolgd worden. Daar kan nu verandering in komen.
Strijd tegen corruptie
Ter ondersteuning van de strijd tegen corruptie, komt er een bescherming van klokkenluiders. Het Chinese procuraat-generaal (de hoogste openbare aanklager) kondigt aan dat personen die wandaden bekend maken, recht hebben op bescherming en op een beloning. Het vraagt dat burgers hun klachten via officiële kanalen – zoals recent opgezette kliklijnen per telefoon of internet- overbrengen, waarop een snelle reactie beloofd wordt. Burgers zijn nu te bang voor mogelijke weerwraak door de kaderleden die ze aanklagen. Zodra het procuraat een klacht krijgt die met naam ondertekend is, zal het een risico inschatting maken en indien nodig direct een beschermingsplan opstarten. Wie niet via de officiële kanalen werkt heeft echter geen recht op bescherming.
Grondwet
Alle ambtenaren die door het nationale parlement of de lokale parlementen benoemd worden zullen in het vervolg aan publiek moeten zweren dat ze de grondwet zullen naleven. Daardoor zal de grondwet aan gezag winnen. Om te besturen volgens de regels van de wet moet men prioriteit geven aan het gezag van de grondwet, verklaarde president Xi. Alle burgers, de regering, het leger, de politieke partijen, de sociale organisatie en de bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen en erop toezien dat de grondwet wordt gerespecteerd. Om dit te benadrukken wordt voortaan op 4 december de ‘Dag van de Grondwet’ gevierd.
Het nationale parlement moet actiever zijn bij de controle op de toepassing van de grondwet, zodat de procedures voor de interpretatie van de grondwet verbeterd zullen worden. Alle regels die de regering uitvaardigt moeten op hun grondwettelijkheid worden getoetst en waar nodig aangepast of opgeheven.
Bestuur en wettelijkheid
Een lijst van bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor alle echelons van de regering en de ambtenarij, moet de voorwaarden scheppen opdat de machtsuitoefening strikt in lijn met de wet zou gebeuren. Het zal verboden zijn andere bevoegdheden uit te oefenen dan die welke vermeld staan op de lijst – die het publiek zal kunnen raadplegen. De bedoeling is dat de overheid zelf duidelijker toont hoe de wet werkt en zich strikt aan de procedures houdt. De nieuwe regels zullen het moeilijker maken dat ambtenaren verzuimen de wet toe te passen, zich boven de wet stellen of de wet misbruiken voor persoonlijk gewin. Wie zich niet aan de regels houdt zal gestraft worden. Over machtsgebruik of – misbruik komen er audits.
Bovendien komt er een systeem om de rechtsgeldigheid van belangrijke overheidsbeslissingen te toetsen en overheidsorganen krijgen juridische raadgevers om zich ervan te verzekeren dat ze de wet correct volgen.
Voor de besluitvorming betreffende belangrijke onderwerpen worden procedures uitgewerkt met erin: inspraak van de burgers, discussie met experts, risicoanalyse, juridische controle en groepsdiscussies. Ambtenaren die zware fouten begaan kunnen levenslang ter verantwoording worden geroepen.
Beter bestuur
De interne werking van de overheden moet beter gecontroleerd worden. Een methode daartoe is het opsplitsen van de bevoegdheden in te sterk gecentraliseerde afdelingen en bij toekenning van budgetten, bij het beheer van staatsactiva, overheidsinvesteringen en – aankopen, overdracht van publieke eigendom en openbare werken.
Nutteloze administratieve controles zullen afgebouwd worden, terwijl het toezicht zal versterkt worden op voedselveiligheid, veiligheid van geneesmiddelen, inspectie van productkwaliteit, openbare gezondheid, veiligheid op de werkplaats, toerisme, milieu, grondstoffen, landbouw, waterbeheer, vervoer en het naleven van het zee- en visrecht. Het systeem van de stadswachten (Chengguan), waarop veel kritiek is omdat ze te vaak hun boekje te buiten gaan, zal gestroomlijnd worden.
Partij en wetgeving
Er komen ook regels om de verhouding van de wet en de Communistische Partij (CPC) beter te bepalen. De CPC wil haar rol bij het opstellen van wetten versterken. Dat heeft ze met dit plenum duidelijk laten zien. Wetten worden gemaakt door het Nationale Volkscongres. Elke belangrijke wet of wetswijziging op het gebied van de instellingen en de strategische richting van het land moet voortaan door de partijcel van het bureau van het Volkscongres voor goedkeuring aan het Centraal Comité van de CPC voorgelegd worden.
Voorstellen om de grondwet te wijzigen moeten vanuit het Centraal Comité van de CPC komen. De in de grondwet voorziene procedures voor wijziging moeten daarbij wel strikt gevolgd worden.
Het wetgevend werk zelf moet gebeuren onder leiding van het bureau van het Volkscongres in samenwerking met de gespecialiseerde commissies. De regering van haar kant is verantwoordelijk voor administratieve wetten en regels, en voor het organiseren van de inspraak van het publiek bij de wetgeving. Er komt een arbitragecommissie wanneer regels van verschillende ministeries of lokale overheden met elkaar botsen.
