Kan Beijing het Gaza-conflict ontmijnen?

Al weken slagen de Verenigde Staten er niet in om Israël en Hamas op de weg naar vrede te begeleiden. Nu plots biedt China een leidende hand uit de politieke impasse. China vindt een luisterend oor aan beide zijden van het conflict en staat te trappelen om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Toont Beijing de uitweg?

Het was een bevreemdend beeld op zaterdag 2 augustus in Caïro. Wang Yi, de Chinese minister van Buitenlandse Zaken, nam op een persconferentie plaats naast zijn Egyptische collega en veroordeelde in klare taal het Israëlisch geweld in Gaza. ‘Elke vorm van machtsmisbruik met burgerslachtoffers tot gevolg is onaanvaardbaar,’ stelde Yi duidelijk. Vervolgens maakte Yi een vijfpuntenplan publiek, dat de weg naar vrede moet plaveien. Dergelijke initiatieven komen niet vaak overwaaien vanuit Beijing, dat zich traditioneel verschuilt achter een retoriek van staatssoevereiniteit en non-interventionisme. ‘China wil zijn bijdrage leveren in het beëindigen van het Palestijns-Israëlisch conflict,’ klonk het.

Het Chinese plan

Naast het onmiddellijke beëindigen van het geweld aan beide zijden, eist Beijings vijfpuntenplan ook de ‘onmiddellijke opheffing van de blokkade van Gaza’, die de enclave al zeven jaar economisch isoleert van de wereld. Daarnaast omvat het plan ook de vrijlating van honderden Palestijnen die Israël de voorbije weken detineerde. Vervolgens erkent China het recht van de Palestijnen op een eigen onafhankelijke staat. Deze eisen liggen in de lijn van de verwachtingen van Hamas en gaan verder dan wat op tafel wordt gelegd door de westerse onderhandelaars, die het einde van de blokkade en zeker de tweestatenoplossing slechts op langere termijn willen behandelen.
Tenslotte lijkt China zich ook voor te bereiden om stappen te zetten binnen de VN-Veiligheidsraad. Wang Yi stelde dat het huidige conflict een ‘inbreuk vormt op de internationale vrede en veiligheid’, wat de mogelijkheid opent voor een interventie vanuit de Veiligheidsraad. Deze Veiligheidsraad – waarvan China een permanent lid is – moet ‘zijn verantwoordelijkheid opnemen’ en ‘zijn rol spelen in het oplossen van het conflict’, volgens Wang Yi. Momenteel wordt in de Veiligheidsraad een ontwerpresolutie vanuit Jordanië besproken, waar China zich achter schaart. Het is de wereld op zijn kop: een Arabische staat roept samen met China, de trouwe advocaat voor soevereiniteit en non-interventionisme (en daardoor een traditioneel struikelblok binnen de VN Veiligheidsraad), de internationale gemeenschap op tot actie. Terwijl de Verenigde Staten traditioneel het trekpaard van de VN-Veiligheidsraad zijn, lijkt ‘s werelds machtigste natie nu een dood gewicht.

Gezocht: neutraal bemiddelaar

Het is in dit conflict al lange tijd zoeken naar een goede vredesbemiddelaar. Op het traditionele plaatje is het de afgezant van de Verenigde Staten die de uiteindelijke handdruk tussen Palestijnse en Israëlische autoriteiten zegent. De voorbije weken merkten we echter dat John Kerry, de Amerikaanse minister voor buitenlandse zaken, het vertrouwen heeft verloren aan beide zijden van de onderhandelingstafel. Washington categoriseert Hamas als een terroristische organisatie, wat het bijzonder moeilijk maakt op een constructieve manier met hen rond de tafel te zitten. Ook langs Israëlische kant is het vertrouwen ver zoek. De kritiek vanuit de Verenigde Staten op Netanyahu is vlijmscherp, maar wordt zeker geëvenaard door het cynische misprijzen van Tel-Aviv voor het falen van John Kerry. De aloude broederschap lijkt diplomatiek te wankelen.
Ondertussen blinkt de Europese Unie uit in tot machteloosheid verworden vaagheid en verdeeldheid en is duidelijk geworden dat Tel-Aviv erg weigerachtig is om Qatar of Turkije als bemiddelaars te aanvaarden.

De gebreken van Egypte

Een voor de hand liggende bemiddelaar is Egypte. Het was bovendien in Caïro dat het – ondertussen afgelopen – driedaagse wapenstilstand werd beklonken, en het zijn de Egyptische onderhandelaars die momenteel pendelen tussen de afgezanten van Hamas en Israël. Weinig wijst er echter op dat Caïro de vrede die ze tracht te faciliteren ook effectief kan afdwingen. Sinds Abdel-Fattah El-Sisi in Egypte aan de macht kwam, zijn zowel de Moslimbroeders als Hamas bestempeld als verboden terroristische organisaties, die bestreden dienen te worden.
In deze sfeer van open vijandigheid en zonder solide economische banden, is het zeer de vraag hoe Caïro de milities van Hamas in een keurslijf van vrede kan houden. Eén van de redenen waarom de Verenigde Staten in het verleden een sterke diplomatieke grip hadden op de Palestijnse autoriteiten, was de Palestijnse afhankelijkheid van Amerikaans donorgeld. Die troefkaart kan Caïro niet spelen. Het is dan ook zeer de vraag of Egypte voldoende hefbomen heeft voor het afdwingen van een blijvende vrede.

De hefbomen van Beijing

China heeft het diplomatieke voordeel dat het nauwelijks gebukt gaat onder een bezwarend verleden. Er is geen pijnlijke koloniale geschiedenis van China in het Beloofde Land, geen verleden van gewelddadig antisemitisme en geen open wonde van recent militair interventionisme in de regio. Deze positie, in combinatie met de welwillendheid handel te drijven met elk land waar goede zaken kunnen worden gedaan, heeft China bondgenoten opgeleverd van Hamas tot in de Knesset.
De economische connectie tussen Israël en China is van groot belang voor beide partijen. Het handelsvolume tussen Israël en China groeide de voorbije twintig jaar van 50 miljoen dollar tot meer dan 10 miljard, wat China tot Israëls derde belangrijkste handelspartner maakt. Daarnaast heeft de Chinese export richting Israël van textiel en koosjer voedsel de Israëlische koopkracht aanzienlijk versterkt. Bovendien zijn meer dan 1000 Israëlische bedrijven actief in China, waar ze gebruik maken van China’s enorme en goedkope arbeidspotentieel.
Ook omgekeerd is de relatie noodzakelijk. Het wapenembargo van de Verenigde Staten en de Europese Unie tegen China zorgt ervoor dat Israël is uitgegroeid tot China’s op één na belangrijkste wapenleverancier. China is daarnaast bijzonder geïnteresseerd in Israëls hoogtechnologische kennis en investeert zeer sterk in Israëlische bedrijven die deze bezitten, wat China de op één na belangrijkste investeerder in Israël maakt. Met elke dreiging tot boycot vanuit het Westen schurkt Israël zich bovendien nog wat nauwer tegen China aan.

China en de Palestijnse zaak

China heeft echter ook met de Palestijnse autoriteiten uitstekende banden. Al decennialang komt China op voor het recht van de Palestijnse bevolking op een eigen, onafhankelijke staat. Het regime van Mao Zedong verleende sterke (zelfs militaire) steun aan de Palestijnse leiders in het kader van zijn antiwesterse geopolitieke agenda. Maar ook na de omwenteling van Deng Xiaoping, en de daaropvolgende toenadering richting het Westen, blijft Beijing de Palestijnse zaak steunen en oproepen voor een onafhankelijke Palestijnse staat.
Beijing erkent de Palestijnse autoriteiten en verschaft ze al sinds 1989 diplomatieke toegang en immuniteit. Ook bij de stemming over de toetreding van Palestina tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties als waarnemende niet-lidstaat stemde China voor, terwijl de Verenigde Staten tegen was. Wang Yi kondigde dit weekend daarenboven een gift aan van anderhalf miljoen dollar humanitaire hulp aan Gaza. Deze ingesteldheid en Beijings aanvaarding van Hamas als vertegenwoordigers van de bevolking in Gaza, openen de diplomatieke poort tot Palestina.

Het einde in zicht?

China’s goede relaties in de regio, zijn economische belangen aan beide zijden van het spectrum en zijn gebrek aan historische ketens openen ongetwijfeld mogelijkheden als conflictbemiddelaar. Bovendien bezit China, in tegenstelling tot Egypte, economische en diplomatieke drukkingsmiddelen die niet enkel de formulering maar ook de naleving van een vredesbestand realistisch maken.
Beijing lijkt een sterke ambitie te hebben om beide partijen op een constructieve wijze rond de tafel te krijgen en te houden. Dat is niet alleen economisch interessant voor China – dat nu reeds aast op de grote contracten voor heropbouw, en zich maar wat graag een stukje van de gasbel onder Gaza zou toe-eigenen – het zou Beijings geopolitieke positie ongetwijfeld versterken. Als de drakennatie erin slaagt Israël en Hamas naar vrede te leiden, dan telt dat als de zoveelste indicatie dat de Verenigde Staten niet enkel zijn economische hegemonie zien eindigen, maar China vanaf heden ook naast zich dient te dulden op het geopolitieke toneel. Het einde van het Gaza-conflict luidt dan misschien ook wel het einde in van zeventig jaar diplomatieke dominantie vanuit Washington. Het is niet onwaarschijnlijk dat dit een belangrijke reden is voor het toenemende Chinese engagement.