Trump heeft op 20 januari de eed afgelegd, en het lijkt er meer en meer op dat de Verenigde Staten een meer isolationistische koers gaan varen. Dat gaat grote gevolgen hebben voor de hele wereld, niet in het minst China en Europa.
Een opiniestuk van Sven Agten.
(opiniestukken geven de mening van hun auteur, niet noodzakelijk die van de redactie van ChinaSquare)
Met China ligt Trump al sinds de voorverkiezingen op ramkoers. Hij kiest er blijkbaar sterk voor om de vroegere, min of meer stabiele Amerikaans-Chinese relaties eens flink door elkaar te schudden. Hij dreigt met hogere importheffingen, noemt China een manipulator van de eigen RMB, en nog voordat hij president was, had hij al een telefoontje gepleegd met de Taiwanese president.
Trump kiest er blijkbaar voor om alles terug op de tafel te leggen. Als alles op de tafel ligt, is voor Trump ook alles bespreekbaar. Hij kan bijvoorbeeld Taiwan gebruiken als pasmunt voor andere zaken. Taiwan is extreem belangrijk voor China, en de eenmaking met China is een essentieel onderdeel van China’s beleid. Hij speelt het spel daarbij verdraaid handig. Doordat hij voor zijn eedaflegging met de Taiwanese president belde, als privé-persoon in feite, gaf hij zonder één of ander protocol te breken het signaal aan China dat voor hem het één China-beleid niet zomaar te aanvaarden was.
Alles op tafel leggen, is nu net wat China niet wil. Het land wil immers stabiliteit. China is een groeiende wereldmacht, maar op vele vlakken nog een papieren tijger. Militair kan het zich nog niet meten met de VS, en de economie gaat sinds enkele jaren een fase van herbalancering door, het Nieuwe Normaal. Dat leidt tot verminderde groei en instabiliteit. Intern heeft China ook af te rekenen met sociale onrust, niet in het minst door de aanhoudende milieuvervuiling. China heeft dus meer baat bij een stabiele wereld, en stabiele relaties met de VS zodat het kan blijven groeien en zelf bepaalt wat het wil. Trump kan daar roet in het eten gooien.
China wordt nu in een rol gedwongen die het misschien nog niet wil spelen. Een meer isolationistische VS, dwingt China om zich op te werpen als de grootste voorstander van een globale economie. China is ’s werelds grootste exportnatie en het is groot geworden door internationale handel, iets wat precies door de Verenigde Staten de laatste 50 jaren zo hard gepromoot werd. Trump’s ‘Make America great again’ beleid focust onder andere op het invoeren van hogere importheffingen (wat bijvoorbeeld de prijs van iPhones alleen maar zal verhogen in de VS zelf), maar het kan de Chinese export ernstig schaden.
Aangezien Trump ook al geen voorstander is van een klimaatbeleid, zal China -nog meer dan het al was- ook voorloper worden in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Het is als sinds jaren ’s werelds grootste investeerder in hernieuwbare energie, en het verklaarde recent nog dat het tot 2020 360 miljard USD extra gaat investeren in deze sector.
Wat zal China doen als het geconfronteerd wordt met grotere Amerikaanse importheffingen op zijn producten? De groeiende Chinese middenklasse die op zoek is naar meer kwaliteitsvolle producten, is één van de grootste drivers van de Amerikaanse economie. Eén van de meest succesvolle sectoren van VS export naar China is landbouwproducten. China zou de import hiervan kunnen terugschroeven. Tegen 2018 zal China de grootste voedselimporteur worden, een enorme markt dus die de VS beter niet aan zich laat voorbijgaan. Daarnaast zou China ook Amerikaanse bedrijven in China de duimschroeven kunnen aandraaien. Nu al heeft de Chinese overheid allerhande discriminerende reglementen opgelegd die vooral Amerikaanse bedrijven in China schaden. Dat kan nog verergeren. China heeft ook al gedreigd een aantal orders voor Boeing vliegtuigen te cancelen. Dat kan ook tellen aangezien Beijing zelf schat dat de komende 20 jaar de Chinese luchtvaart voor niet minder dan 1.000 miljard USD aan de aankoop van vliegtuigen zal besteden.
Sinds 2015 investeert China meer in de VS, dan omgekeerd. In 2016 bereikte dat bedrag een recordhoogte van 45 miljard USD. Aangezien het vooral staatsbedrijven zijn die in Europa en de VS investeren en overnames doen, heeft dat tot gevolg dat de facto de Chinese overheid een deel van de Amerikaanse economie bezit, om nog niet te spreken over de jobs die het creëert. Dat kan ook veranderen in de toekomst waarbij Europa, vooral Duitsland, een nog groter doel wordt dan het nu al is voor Chinese overnames.
Nu Trump kenbaar gemaakt heeft om de VS uit de TTP (Trans-Pacific Partnership), het handelsverdrag tussen de Verenigde Staten en landen in Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië terug te trekken, wordt dat verdrag een lege doos. Dat verschuift de focus naar de RCEP, het handelsverdrag dat China op poten gezet heeft, en dat een vrijhandelszone tussen China, de ASEAN landen, Australië, Japan, Zuid-Korea, Nieuw-Zeeland en India creëert.
En wat heeft dit alles met Europa en België te maken? Heel veel. Trump verklaarde zijn steun aan Brexit, en zei dat er misschien nog wel meer landen gingen volgen. In zijn inauguratiespeech had hij het niet één keer over de NAVO en Europa. Het lijkt erop dat Trump Europa als een concurrent beschouwt, niet als partner. Het trans-Atantische partnerschap dat Europa en de VS beiden sterk maakte, lijkt dood en begraven.
Europa dreigt een continent te worden dat nergens ter wereld nog een rol van belang speelt en langzaam wordt platgedrukt tussen China en de Verenigde Staten. Dreigende handelsconflicten zullen de wereld doen focussen op de Aziatische regio, niet Europa. Die regio gaat nog veel belangrijker worden dan hij al is. Europa zou er daarom misschien goed aan doen om allereerst met één stem te spreken en ten tweede om zich internationaal gezien meer op China te richten. Er is een aantal opportuniteiten op dat vlak.
De Nieuwe Zijderoute heeft het potentieel om het Euraziatische continent verder te ontwikkelen, en de wereldeconomie en de gevestigde wereldorde grondig overhoop te gooien. Beijing liet al weten dat het bereid is om niet minder dan 1.400 miljard dollar in de “één gordel, één weg” strategie te pompen. Dat is tien maal meer dan het Marshall Plan dat omgerekend naar de koersen van vandaag 120 miljard dollar waard zou zijn. Europa zou er goed aan doen om hier een meer actieve rol te spelen. Ook de Aziatische Infrastructuur- en InvesteringsBank (AIIB), in 2015 met zevenenvijftig stichtende leden waaronder bijna alle Europese grootmachten, met 100 miljard euro kapitaal, wordt ineens belangrijker voor Europa. Europa kan haar belangen aan de Chinese locomotief en ’s werelds tweede grootste economie koppelen.
De dreigende VS-China clash levert ook op exportvlak kansen op. Indien China ook hogere importtarieven oplegt aan Amerikaanse producten, kunnen Europese en Belgische bedrijven de plaats van Amerikaanse bedrijven innemen. China zal misschien proberen de economische relaties met Europa te versterken om een tegengewicht te bieden aan een protectionistische Verenigde Staten, en de globale international handel staande te houden.
De wereld zoals wij hem kennen, is onmiskenbaar gemaakt door de Verenigde Staten, maar kan nu simpelweg niet meer zonder China. Het is niet ondenkbaar dat Europa’s economische redding deels in China zal liggen.
Sven Agten is de auteur van het boek Hoe maak ik het in China? dat binnenkort uitkomt bij Lannoo.
Hij woont en werkt sinds 2004 in China. Momenteel is hij President Asia Pacific voor de grote multinational Rheinzink. Agten kent het Chinese bedrijfsleven grondig. Hij is een belangrijke bron voor internationale correspondenten.
Het is een mooie gedachte, maar ik vrees dat het voor de EU eigenlijk beter is om eerst de eigen bittere pil op te eten: erkennen dat het huidige verdrag van Lissabon dood is, niet gedragen door de bevolking en onvoldoende geestdrift bevattend om het te revitaliseren door de huidige politieke leiders.
De EU gaat politiek een variant meemaken van de fase na het vertrek van een dictator die al decennia de koers bepaalt: direct daarna volgt vaak een fase van chaos voordat de nieuwe machtsbalans zich volwassen kan ontwikkelen. Nu de VS niet meer leider van de Westerse wereld wil zijn is China niet de logische opvolger om de ‘leiding’ over de EU over te nemen. De politieke systemen zijn te verschillend.
Of China economisch een EU crisis samen met de isolationistische koers van Trump overleeft is een andere vraag. Xi Jinping en Li Keqiang zijn sterke leiders, maar kunnen geen ijzer met handen breken. Het is nog te vroeg in het presidentschap van Trump om te kunnen zeggen hoe desastreus.
Egbert, je schrijft ‘Nu de VS niet meer leider van de Westerse wereld wil zijn’. Het is zeer de vraag of dat klopt. Trump maakt deel uit van de elite in de VS. Die zal het leiderschap in de wereld blijven opeisen, bijvoorbeeld door de Zuid-Chinese Zee te controleren. In de rest van het Westen staan er economische en politieke krachten klaar om de VS daarbij te steunen. Zij zijn van plan de bondgenootschap en de speciale betrekkingen met Washington voort te zetten. (Zie ook De Zuid-Chinese Zee, China en de VS: een geopolitieke kwestie, van Jenny Clegg). De Nato zal daar een belangrijke rol in spelen, zoals Trumps minister van defensie James Mattis al heeft duidelijk gemaakt.
Egbert, je schrijft “China is niet de logische opvolger om de ‘leiding’ over de EU over te nemen”. Dat is echter niet wat Sven Agten voorstelt. Het is al zeker niet wat China van plan is, zelfs al zou het bij machte zijn om zoiets te doen. Beijing zal het zeker verwelkomen als Europese landen actief meewerken aan het succes van de Aziatische Infrastructuur- en InvesteringsBank (AIIB), zoals Agten terecht stelt. Ook wil de Chinese regering zoveel mogelijk Europese, Aziatische en Afrikaanse landen overtuigen om te investeren in het Belt and Road Initiative (de nieuwe Zijderoutes). Dat project is niet bedoeld om van China een wereldleider te maken. Elke neiging in die richting zou direct worden afgestraft, maar het BRI is in wezen ook een uitnodiging om economische en culturele betrekkingen aan te gaan waarbij alle deelnemers winnen. Volgens Xi Jinping is dat de basis voor een multilateraal vredesbeleid, en een alternatief voor de huidige westerse politiek van confrontatie.
Dirk, ik snap je punt op mijn zin ‘Nu de VS niet meer..’. Ik bedoel niet zozeer dat Trump de handdoek in de ring wil gooien, maar dat hij met de uitwerking van zijn beleid het leiderschap van de VS verspeelt. Ik zie in hem een soort van Boris Jeltsin, de VS zal niet meer hetzelfde zijn.
Waar ik aan twijfel is de vraag uit de titel: dat de EU de ‘keus’ heeft te switchen van gericht zijn op de VS naar gericht zijn op China. ‘leiding’ in het tweede deel zet ik tussen ” omdat China telkens gezocht heeft naar coöperatie in plaats van: militaire dominantie en usurpatie,de vorm van de VS.
Maar omdat het leidersmodel van Trump niet gaat werken en de EU in een tijd van interne verdeeldheid ook nog eens een nieuwe geopolitieke positie krijgt opgedrongen waarin ze niet meer op de VS als paraplu / schild kan rekenen zal ze ontregeld raken in interne chaos is mijn visie. Er komt een irrationele tijd aan voor de EU, niet van opbouw/logische vervolgkeuzes.
Chaos in de EU is slecht voor China.