Buitenlands advies corruptiebestrijding meegenomen
De strijd tegen corruptie, al decennia lang een ‘never ending story’, heeft dit jaar ontegenzeggelijk een sterke impuls gekregen. De partij en de overheid werpen zich op als de grote zuiveraars. Direct na hun aantreden zijn Xi Jinping & Co. er flink tegenaan gegaan. Maar zijn zij wel de aangewezen figuren om een correct bestuur te realiseren en kunnen zij in hun opzet slagen?
Vooral president en partijleider Xi Jinping heeft zich door pakkende uitspraken, maatregelen en zijn optreden in het algemeen het thema toegeëigend en laten zien wie het initiatief neemt. De partij heeft 8 regels opgesteld voor kaderleden om sober, efficiënt en minder formalistisch te werken én te leven. De massalijn en de kritiek en zelfkritiek zijn weer van stal gehaald, partijbonzen werden gewogen en te licht bevonden, gewoon gestraft of uit de partij gezet. Zij die echte misdaden hebben begaan werden vervolgens voor het gerecht gebracht en veroordeeld.
De bevolking is uitgenodigd om via alle mogelijke kanalen, de pers en sociale media inbegrepen, misstanden te signaleren en misbruiken aan de kaak te stellen, van de tips is ook gebruik gemaakt
. Cui Shaopeng van de Centrale Commissie voor de Discipline-Inspectie (CCDI) vertelde onlangs in Brussel dat informanten, die werken via persoonlijke contacten, een hotline of een website, de tips leveren voor 40% van de onderzochte zaken. Om voorbeelden te stellen werden strenge straffen uitgesproken. Doelwitten waren, om de soundbite van Xi te gebruiken, zowel ‘tijgers’ – hoge dames en heren – als ‘vliegen’, functionarissen van lagere niveaus.
Onder de vooraanstaande beschuldigden telden we een spoorwegminister (hoewel die al aangeklaagd werd onder Hu Jintao), de absolute toppoliticus Bo Xilai, beheerders van gigantische staatsbedrijven, hoofden van machtige planbureaus, leiders van provinciale overheden, de burgemeester van miljoenenstad Nanjing. Al snel kwamen er echter ook nieuwe regels ‘tegen het verspreiden van geruchten’ en werden onderzoeksjournalisten vervolgd of personen die eisten dat de hogere kaders hun bezittingen openbaar maakten. Is de aanpak van corruptie correct en vooral: is die strijd bij de communistische partij wel in goede handen? Valt een goed en onkreukbaar bestuur van het land wel te realiseren, zonder een onafhankelijke instelling voor de nodige checks-and-balances?
Het corrupte is politiek
‘De bevolking’ is ernstig bezorgd of kwaad over ‘corruptie’. Wat voor corruptie is dat dan, welke misstanden zijn het publiek een doorn in het oog en waarom precies? Hebben de verschillende belangengroepen in de maatschappij wel dezelfde prioriteiten? Het antwoord op die vragen wijst ook de weg naar de bestrijding van corruptie.
Er zijn functionarissen die zich verrijken. Er zijn er die in ruil voor steekpenningen hun politieke invloed aanwenden om voor de gevers contracten, posten, straffeloosheid bij overtredingen te regelen (bijvoorbeeld de schending van wetten betreffende voedselveiligheid, milieu, sociale voorzieningen). De omkopers zelf, in vele gevallen juist geen leden van de partij of ambtenaren van de overheid, zijn natuurlijk ook schuldig. Toch krijgt hun schuld tegenwoordig veel minder aandacht. Ook personen die actief worden binnen de communistische partij en de overheid om er vooral persoonlijk beter van te worden of louter om carrière te maken kun je corrupt noemen. Ambtenaren die de andere kant opkijken of medeplichtig zijn en allen die protesten tegen misstanden wegmoffelen of onderdrukken om bijvoorbeeld de klokkenluiders zelf of indieners van petities te vervolgen, maken zich evengoed schuldig aan corruptie.
Als de bovengenoemde vormen corruptie verband houden met politiek verval, gaan ze in tegen de principes, de beginselverklaring van de communistische partij. Het zijn vormen van onrecht die afbreuk doen aan het streven naar gelijkheid en machtsuitoefening door het volk dat de grondslag vormt voor de oprichting, het voortbestaan en de heerschappij van de partij. In dat geval is de communistische partij ook de aangewezen instelling om ze te bestrijden. Maar er zijn nog meer goede redenen om de dominantie van de partij op dit terrein te handhaven.
Variaties op de strijd tegen corruptie
Corruptie is een etiket dat verschillende bevolkingsgroepen plakken op uiteenlopende soorten van misstanden. In China zijn er personen en stromingen voor wie de partij enkel nog in naam communistisch is. Zij zetten het bijvoeglijk naamwoord ‘socialistisch’ bij staat en markteconomie tussen aanhalingstekens en geloven dat leiders en kaders zich in allerlei bochten wringen om hun economisch beleid als marxistisch verkocht te krijgen aan zichzelf en de achterban. Je zult hen vinden onder ondernemers en ambtenaren die zich hebben verrijkt dank zij de hervormingen.
Een artikel in de marge van het onlangs gehouden derde plenum van het centraal comité bevat het volgende veelzeggende zinnetje: ‘de weerstand tegen verandering komt van belangengroepen die geprofiteerd hebben ofwel van de hervormingen uit het verleden ofwel juist van de weigering om die hervormingen door te voeren’. Ook sommige intellectuelen, beïnvloed door westerse denkbeelden, geloven niet meer dat er nog enig heil kan komen van de CPC en willen meer macht voor hun eigen sociale laag, die van de middenklasse. Een aantal van deze mensen ziet in de urgente strijd tegen de corruptie, de oproepen vanuit de partij om overtreders aan te klagen, de schandalen die onthuld worden en de fouten die de partij onvermijdelijk ook maakt in dit proces, evenzoveel kansen om de partij zelf aan te vallen. Zij zijn het die stellen dat corruptie alleen kan uitgeroeid worden door een onafhankelijk orgaan, dat opkomt voor het openbare belang.
Ze negeren dan doelbewust dat de CPC in theorie het meest gericht is op datzelfde openbare belang. Deze strekking wil de bestrijding van de corruptie inzetten, niet om de CPC te zuiveren en weer aansluiting bij de bevolking te laten vinden. Het is haar doel de partij te laten verdampen of (op een minder geweldloze manier) af te schaffen. Zij brengt eisen naar voren die niet meteen of zelfs onmogelijk ooit te realiseren zijn om het geloof in de partij en haar anticorruptie-inspanningen te ondermijnen.
Een voorbeeld is de populaire en op zich eerbare eis om vermogens van hoge kaderleden in de openbaarheid te brengen, in het socialisme een tegenhanger voor de eis die in een kapitalistische context gesteld wordt om de bankgeheimen te onthullen. Je kunt daar ook een karikatuur van maken en geen geduld tonen voor de omzichtigheid waarmee een dergelijke regeling moet worden ingevoerd. Je haalt dan wrevelig de schouders op voor het feit dat de overheid valabele en complexe vragen zal moeten beantwoorden: gaat het om onthullingen van het vermogen van kaderleden zelf, hun familieleden, hun vrienden. Wat met privacy? Hebben intussen niet zoveel personen zich de vingers gebrand dat een al te snelle invoering van een consequent systeem van onthullingen het hele bestel ernstig kan verzwakken?
Een andere houding tegenover corruptie, die vooral onder de lagere middenklasse, de boeren en ook onder
de arbeiders voorkomt is die van de antipolitiek, het wantrouwen tegen alle politici. Burgers die deze houding aannemen zijn gevoelig voor nog nooit bewezen beweringen dat de corruptiebestrijding slechts een afrekening is tussen klieken, dat de leden van de partij zichzelf en elkaar blijven bevoordelen en bijvoorbeeld sparen met milde straffen.
Voor mensen die de politici niet meer vertrouwen zijn al die verhalen bedoeld die door sommige media (vooral in Hongkong) worden verspreid over de gevangenis waar politieke gedetineerden hun straf uitzitten ‘in de meest luxueuze omstandigheden’. De sociale media die een geweldig snel en doeltreffend middel kunnen zijn voor de bevolking om toezicht te houden op de politiek, zijn echter ook het favoriete terrein van individuen die persoonlijke rekeningen te vereffenen hebben en louter negatieve kritiek willen spuien. Als zij niet worden afgeremd, bestaat het gevaar voor paniekzaaierij of loopt China het gevaar te evolueren tot een staat waarin iedereen iedereen bespiedt en verklikt.
Uiteindelijk is het echter niet in de eerste plaats de stem van die groepen, maar de corruptie zelf die het leven van de communistische partij bedreigt. Eerlijke kaderleden en leiders van die partij beseffen dat en hebben het al vaker gezegd. Zij willen de corruptie bestrijden, niet omdat ze bang zijn hun macht te verliezen, maar omdat ze vrezen dat het verval van de partij het einde zal betekenen van het socialistische streven naar gelijkheid en waarachtige democratie, volksmacht. Dat ziet er wel degelijk uit als een krachtige prikkel om ernst te maken met de strijd tegen corruptie. Het spreekt vanzelf dat voor hen die zo gemotiveerd zijn, het de partij zelf is die de strijd tegen corruptie moet en kan leiden. De organisatie moet zichzelf zuiveren, overtuigde en onkreukbare inspecteurs en beoordelaars aanstellen. Ze kan het niet aan onpartijdige, zogenaamd onafhankelijke buitenstaanders overlaten om alle leden weer volgens de partijprincipes te laten werken en zo het vertrouwen van de bevolking te herwinnen. Diegenen die moeten beoordelen of dat gebeurt, moeten zelf van die principes overtuigd zijn en in dat geval horen ze zelf in de organisatie thuis en zijn er actief lid van.
Ja, ze kunnen het, maar…
De slaagkansen van deze richting, die zijn handelen op zuivere en socialistische motieven baseert, zijn niet gering. Er kan onder het volk ongetwijfeld een duurzaam draagvlak gevonden worden voor een doeltreffende strijd tegen corruptie als het doel echt is om het beleid te verbeteren, geld te besparen, overheidsfinanciën op de juiste manier te besteden (bijvoorbeeld om discriminaties op te lossen, ongelijkheid te bestrijden). Dat de CPC bij de strijd tegen corruptie de touwtjes stevig in handen heeft is dus op zich niet zo’n slecht idee.
Goede strategieën en principes zijn een voorwaarde, maar nog geen waarborg voor succes. Er vallen immers heel wat ingewikkelde problemen op te lossen. Dat is geen wonder met een bevolking van 1,3 miljard mensen en 56 etnische groepen (waarvan de Han veruit de grootste is met 92%) en in een land dat tot de derde wereld behoort, maar met gebieden die stilaan kunnen wedijveren met welvarende landen in Azië en Europa en steden waar zelfs al een rijke elite woont. Complicaties krijg je ook in een maatschappij die zo veel veranderingen in een zo hoog tempo op korte tijd meemaakt. Er is een hele reeks eisen die de meerderheid van de steeds mondiger bevolking stelt.
Een van die eisen is een goed, integer bestuur. Een bijgesteld ontwikkelingsmodel kan een middel zijn om daaraan te voldoen. Waarom de strijd tegen de corruptie zo weinig aandacht heeft gekregen op het derde plenum van het centraal comité in november 2013 blijft een vraag, maar het is onwaarschijnlijk dat de corruptiebestrijding in de ijskast belandt.. Een andere mogelijkheid is dat nieuwe afspraken voor de strijd tegen corruptie en politiek verval verpakt zijn in de inderdaad rijkelijk vage en raadselachtige communiqués achteraf en dat we in de toekomst zullen merken (en kunnen oordelen) welke weg het opgaat. De instellingen van partij en overheid die met recht en reden de verantwoordelijkheid hebben voor een gezuiverd bestuur zullen ook nog correcte keuzes moeten maken. De gedachten zouden bijvoorbeeld kunnen gaan in de richting van meer openheid en informatie over de rechtspraak tegen corrupte figuren èn tegen zogenaamde anticorruptieactivisten die eigenlijk dissidenten blijken te zijn. Een realistische en toch kordate manier om vermogens openbaar te maken is een andere te overwegen ingreep. Dat soort maatregelen zou het vertrouwen kunnen versterken en de partij van steun en medewerking kunnen verzekeren.
