Xi Jinping in VS en VN : doorbraak als wereldleider?

Xi Jinping bracht een officieel bezoek aan de VS en de VN. Hoewel het in de westerse media minder belicht werd dan het bezoek van de paus, illustreert het goed hoe belangrijk China als speler op het wereldtoneel geworden is, en welke dubbelzinnige houding de VS tegenover die evolutie aanneemt.

In Seattle promootte Xi met succes samenwerking tussen hoogtechnologische bedrijven. In Washington bereikte hij met Obama een minimumakkoord over cyberveiligheid. En in de VN profileert China zich als voorvechter van vrouwenrechten, en geeft het aanzienlijke steun aan de post-2015 duurzame ontwikkelingsdoeleinden. Ten slotte belooft China naast het engagement om de koolstofuitstoot ten laatste in 2030 te laten pieken voor het eerst zelf aanzienlijke financiële steun aan ontwikkelingslanden om de gevolgen van de klimaatverandering op te vangen.

Ieder zijn deel van de innovatiekoek

In Seattle, de hoofdstad van de staat Washington (verschillend van de federale hoofdstad Washington DC!) haalde Xi de banden aan tussen de technologische Amerikaanse en Chinese hoogvliegers. Dat past in het plan om de Chinese economie zo snel mogelijk om te vormen tot een innovatieve kenniseconomie in plaats van tot een lageloneneconomie, als het even kan met de hulp van de Amerikanen.
De dag voor het bezoek was al aangekondigd dat een joint venture van een Chinees en een Amerikaans spoorwegbedrijf de 370 kilometer hogesnelheidstreinlijn tussen Los Angeles en Las Vegas gaat bouwen en uitbaten; de bouw begint in 2016. Dit wordt de eerste Chinese hogesnelheidstrein in een ontwikkeld Westers land.

Boeing kreeg een belofte tot aankoop van 300 treinstellen, en beslist samen met een Chinees bedrijf een assemblagefabriek voor het model 737 op te zetten in China. Op een forum van hightech bedrijven bij Microsoft daagden 200 bedrijfsleiders op. De netwerk specialist CISCO gaat een partnerschap aan met de Chinese bouwer van servers Inspur. Microsoft heeft met Baidu een akkoord getekend waarbij Baidu de zoekmotor bij uitstek wordt op de versie van Windows 10. Daarnaast stapt Microsoft en zijn Chinese cloud computing partner 21Vianet in de boot met staatsonderneming Unisplendour. LinkedIn gaat in zee met de taxi-app Didi Kuaidi. Bill Gates zelf ontving Xi Jinping en kwam extra in de schijnwerpers met zijn duurzame energiebedrijf Terrapower; dat wil samen met CNNC een experimentele kernreactor bouwen die gebruikt uranium kan opwerken. Zuckerberg, de CEO van Facebook, mocht met Xi een praatje in het Chinees maken en samen op de foto staan, ook al blijft Facebook (voorlopig?) uitgesloten van de Chinese markt. Xi en internetregulator Lu Wei benadrukten dat China veel belang hecht aan de ontwikkeling van het internet, maar dat het op een ordentelijke en aan China aangepaste manier moet gebeuren, en ze vroegen de aanwezige bedrijven dat te respecteren. China hecht veel belang aan cyberveiligheid en gaat resoluut in tegen commerciële cyberdiefstal, en tegen het hacken van regeringsinstellingen. Xi is bereid daarover een dialoogmechanisme met de VS-regering op te zetten.

Op het diner in Seattle kreeg Xi applaus toen hij zei dat de strijd tegen de corruptie in China geen politieke zuivering is en daarvoor verwees naar de populaire serie “House of Cards”. In dezelfde toespraak stelde ook hij de Amerikaanse zakenmensen gerust betreffende de staat van de Chinese economie en de voortzetting van de open deur politiek.

Washington: onderkoelde vooruitgang

Seattle was het gemakkelijkste en succesvolste deel van het bezoek aan de VS. In Washington was het politieke klimaat minder positief, en in het kader van de presidentiële voorverkiezingen is er  een opbod aan Chinabashing, ook door iemand als Hillary Clinton. Het onthaal door Obama, compleet met privédiner, persconferentie en staatsdiner wel correct, maar de media vonden het bijna gelijktijdige pausbezoek belangrijker om over te schrijven.

Beide partijen zijn akkoord geraakt over een aantal intentieverklaringen betreffende technische aspecten die de wederzijdse economische samenwerking, vooral voor hoogtechnologische producten moeten vergemakkelijken.

Uit de verklaringen van beide zijden is duidelijk dat ze graag snel een Bilateraal Investeringsverdrag zouden afsluiten. Na acht jaar onderhandelen zonder doorbraak stellen ze vast dat de in september ingediende gewijzigde voorstellen voor lijsten van verboden investeringssectoren een stap vooruit zijn. Maar elk van beide vindt nog dat de andere te veel sectoren voor investering uitsluit. Er kwam dus geen doorbraak, maar de partijen gaan nu wel een grote prioriteit geven aan het succesvol afsluiten van de onderhandelingen.

De VS heeft China recentelijk zwaar beschuldigd van het hacken van databases van Amerikaanse bedrijven en ministeries. China ontkent echter met klem dat dit gebeurt. Voorafgaand aan het bezoek van Xi kwam een speciale Chinese gezant naar Washington in de hoop een akkoord over cyberveiligheid te bereiken. Tijdens de gesprekken Xi-Obama is  een principeakkoord bereikt om elkaars burgerlijke instellingen niet te verstoren of te bespioneren in vredestijd.

Commentaar in verschillend perspectief

In de commentaren achteraf onthouden de Chinezen vooral dat hun president correct door Obama ontvangen is en de VS (moeten) erkennen dat China een grote mogendheid wordt die een rol in de wereld speelt. Zoals gebruikelijk wordt de nadruk gelegd op de positieve resultaten van het bezoek en de hoop op betere relaties uitgesproken.
De westerse media onthouden van de persconferentie vooral een aantal uitspraken van Obama. Ja, er is een akkoord over cyberspionage, maar Obama zal er streng op toezien dat de Chinezen dat volledig uitvoeren, anders krijgen ze alsnog van de roe. De VS veroordelen het gedrag van China dat in de Zuid-Chinese Zee de spanning opdrijft; Xi antwoordt dat die zee Chinees was en is en China er doet wat het wil, maar stelt de VS ook gerust: het recht op internationale doorgang is gewaarborgd en van militarisering is geen sprake. Obama heeft de Chinezen aangepakt op de mensenrechten die zorgwekkend zouden achteruit gegaan zijn; Xi antwoordt dat China werkt aan de mensenrechten op een manier die best past bij de situatie van het land; en dat daarover kan gepraat worden… op voorwaarde dat er respect is.

VN: China uit de schaduw

De grootste verrassing van zijn bezoek aan de VS bewaarde Xi voor het einde. China wil graag met de VS samenwerken rond de klimaatproblematiek. Het heeft 3,1 miljard dollar uitgetrokken om de ontwikkelingslanden te helpen bij het bestrijden van de negatieve gevolgen van de klimaatsveranderingen. President Obama zelf heeft alle moeite om zijn eigen voorstel van 3 miljard dollar voor het Green Climate Fund door het Congres goedgekeurd te krijgen.

Xi nam vervolgens in New York als voorzitter deel aan een topconferentie  van de VN over vrouwenrechten, die China georganiseerd had, een top over duurzame ontwikkeling na 2015 en de opening van de 70ste algemene vergadering van de VN. Opvallend waren een aantal nieuwe financiële engagementen waardoor China zich niet langer als vragend ontwikkelingsland positioneert maar als verantwoordelijke grootmacht.

Steun voor post-2015 ontwikkeling

China zal bovendien een fonds met een beginkapitaal van 2 miljard dollar steun opzetten om Zuid-Zuid samenwerking te bevorderen en de post-2015 ontwikkelingsdoelen te helpen verwezenlijken. Verder streeft het ernaar tegen 2030 voor minstens 12 miljard dollar te investeren in de Minst Ontwikkelde Landen (MOL, een groep van 50 landen). De renteloze leningen die de MOL, andere ontwikkelingslanden zonder toegang tot de zee en kleine eilandstaten per einde 2015 moeten terugbetalen, worden kwijtgescholden.
In China komt er een internationaal kenniscentrum over theorie en praktijk van ontwikkeling aangepast aan de lokale omstandigheden. China zal ook de discussie openen over een wereldwijd energienetwerk, dat moet streven naar energiezekerheid met schone energie.
In zijn toespraak over duurzame ontwikkeling na 2015 had Xi het vooral over de noodzaak de ongelijkheid in de wereld te verminderen en voor alle landen evenveel recht op ontwikkeling en inspraak in internationale regelgeving te waarborgen. Hij ziet vier hoofdlijnen voor actie: opbouw van lokale ontwikkelingscapaciteiten ondersteunen; een gunstige internationale omgeving scheppen voor ontwikkeling; Zuid-Zuid samenwerking en de samenwerking tussen drie partijen verdiepen naast de traditionele Noord-Zuid samenwerking; en een betere internationale coördinatie, vooral op regionaal vlak.

Een voortrekker in vrouwenrechten

Ongeveer 80 wereldleiders namen deel aan de top over vrouwenrechten. President Xi stelde vier krachtlijnen voor om de gendergelijkheid en de wereldwijde vrouwenrechten te bevorderen. Vrouwenrechten en sociaaleconomische vooruitgang moeten tegelijk nagestreefd worden. Vrouwenrechten zijn universele mensenrechten en moeten vastliggen in de wetten en de grondwet. Vrouwen moeten meer kansen krijgen om hun talenten in de maatschappij te ontwikkelen, en er moeten speciale programma’s zijn om vrouwen in leidinggevende functies te krijgen in de politiek, de zakenwereld en de academische wereld. Basisgezondheidszorg en onderwijs moeten voor alle vrouwen gegarandeerd zijn; beroepsscholen en volwassenenopleiding moeten vrouwen helpen om zich aan te passen aan een snel wijzigende arbeidsmarkt.
Het bestrijden van oude vooroordelen en het voorkomen van huiselijk geweld zijn enkele speerpunten van de Chinese vrouwenpolitiek. China zal in ontwikkelingslanden in vijf jaar minstens 100 gezondheidscentra voor vrouw en kind helpen bouwen, plus 100 scholen voor meisjes. In China zullen 30.000 vrouwen uit ontwikkelingslanden  komen studeren en 100.000 krijgen een beroepsopleiding met steun van China in hun eigen streek. De VN-organisatie voor vrouwenrechten krijgt 10 miljoen dollar Chinese steun voor haar werking.

Concrete beloften in VN

Voor de VN secretaris-generaal had Xi een prachtig geschenk mee: De “zun” voor de vrede, een grote cloisonné wijnkan in antieke stijl. De wijnkan verwijst naar de culturele uitwisseling en beïnvloeding van de volkeren.
Maandag sprak Xi de algemene vergadering toe. Hij herhaalde de bekende visie van China op de evolutie van de wereld: de wereld heeft vrede en ontwikkeling nodig; die moeten we samen nastreven en rechtvaardig verdelen voor iedereen; we evolueren naar een multipolaire wereld; alle landen hebben gelijke rechten, inmenging in andermans zaken kan niet, conflicten lossen we op door dialoog, verschillen tussen landen en beschavingen zijn een rijkdom en moeten gerespecteerd worden. China staat open voor samenwerking en dialoog met iedereen. Xi bleef algemeen en maakte  impliciet duidelijk dat de Chinese visie een alternatief is voor de Amerikaanse of westerse dominantie van de wereld.
Meer concreet werd hij over de herdenking van de tweede wereldoorlog: de kritiek op de nieuwe militarisering van Japan was nauwelijks versluierd. In een opmerkelijke passage hekelde Xi het ongeremde kapitalisme dat tot de wereldcrisis van 2008 leidde, en verdedigde een economie gebaseerd op de combinatie van de onzichtbare hand van de markt met de zichtbare hand van de staat.
De sterkste punten bewaarde Xi voor het einde: China zal zich altijd aan de kant van de ontwikkelingslanden scharen, in het bijzonder aan de kant van Afrika (applaus). Hij liet het niet bij woorden. China zal in tien jaar één miljard dollar spenderen aan een fonds dat de VN moet bijstaan in acties voor vrede en ontwikkeling. China zal permanent 8.000 speciale politietroepen stand-by houden voor vredesoperaties door de VN. Onder luid applaus kondigde hij aan dat China 100 miljoen dollar hulp ter beschikking houdt van de Organisatie voor Afrikaanse Eenheid om een eigen vredesmacht te kunnen opzetten.