Het is binnenkort weer 4 juni en ook al wordt 1989 steeds een jaar later, de media blijven spreken van de ‘massamoord’ die toentertijd in Beijing plaatsgevonden zou hebben. Redacteur van Chinasquare Peter Peverelli woonde toen in Beijing en had zijn kantoor aan Chang’an Avenue. Dit is zijn ooggetuigenverslag.
Studenten herdenken Hu Yaobang; foto Commonweeder (disclaimer)
Overgangsperiode
De jaren tachtig waren een overgangsperiode tussen de eerste decennia van de Volksrepubliek en de periode van snelle economische groei. Hoewel de Culturele Revolutie afgewezen was, was er onder de oude garde nog steeds een niet te onderschatten fractie van conservatieven die zich tegen de door Deng Xiaoping voorgestelde hervormingen verzetten. De Secretaris Generaal van de Partij, Hu Yaobang, was een bondgenoot van Deng en dat gold ook voor de Premier Zhao Ziyang. De hervormingen kwamen echter slechts langzaam op gang door de voortdurende tegenwerking van de conservatieven.
Hu’s overlijden
Veel jongeren, met name de studenten, werden bang dat de hervormingen, waar zij hoge verwachtingen van hadden, teruggedraaid zouden worden en kwamen in opstand. In 1987 braken in China her en der studentenprotesten uit. Met name Hu Yaobang, die leider van de Communistische Jeugdliga geweest was, werd door de conservatieven beschuldigd van laksheid jegens de studenten. Hij werd in 1987 gedwongen als partijsecretaris af te treden, maar bleef wel lid van het Politbureau. Zhao Ziyang nam de positie over, maar ook hij was niet bereid hard tegen de protesten op te treden. Toen Hu in april 1989 overleed, ging het gerucht rond dat hij bezweken was aan de kritiek van de conservatieven (zie foto).
Demonstraties
De protesten evolueerden toen snel tot demonstraties. Dagelijks marcheerden groepen studenten vanuit het universiteitskwartier in Haidian naar Chang’an Avenue waaraan zich veel overheidsgebouwen bevonden en ook het Minzu Hotel waarin mijn kantoor gevestigd was. Al snel voegden zich anderen bij de studenten. Ik zag zelfs een groep docenten van de politie-academie.
Bezetting
Op een gegeven moment besloot een groep studenten zich permanent op het Tian’anmen Plein te vestigen. Er werd een tentenkamp opgeslagen. De studenten deden hun best een gedisciplineerde indruk te maken. Ze waren goed georganiseerd met b.v. een logistieke structuur voor het voorzien van eten en drinken. Het Plein was al voorzien van openbare toiletten. Het was een vreedzaam protest, maar desalniettemin een vorm van protest die na de oprichting van de Volksrepubliek niet meer in China gezien was.
Vrijheidsbeeld
De volgende fase in het proces was het oprichten van een vrijheidsbeeld naar het voorbeeld van dat in New York of Parijs. Ik kon deze ontwikkelingen dagelijks aanschouwen van mijn taxiritten naar en van kantoor. Het plein was bezet, maar Chang’an Avenue zelf bleef open. Alles leek vreedzaam, maar we wisten uiteraard dat de regering vroeger of later op zou moeten treden.
Overheid
Die overheid liet met name via de TV van zich horen. Het begon nog uiterst voorzichtig. Ik herinner me een interview met een politieman op straat die mopperde over de onordelijke bezetting en meldde dat de studenten door ‘het buitenland’ gefinancierd werden. Er werd verder niet over mogelijke maatregelen gesproken. Later werd aangekondigd dat er militairen ingezet zouden worden. De nieuwe Premier, Li Peng, die samen met de burgemeester Chen Xitong achter de conservatieven stonden, begon de studenten te waarschuwen dat zij zich maar beter rustig terug konden trekken.
Afgang op TV
In een poging de studenten een uitlaatklep voor hun grieven te geven, in de hoop dat zij de bezetting van het plein dan op zouden geven, stond de burgemeester toe dat een aantal van hun vertegenwoordigers met hem life op TV konden discussiëren. Dit was weer een unicum in China, maar wel een die Chen duur zou komen te staan. De studenten waren zeer direct in hun vragen en commentaren en Chen had duidelijk geen mediatraining genoten. Toen Chen beweerde dat hij van een zeer laag salaris rond moest komen, wees een van de studenten op het pakje dure Marlboro sigaretten in zijn borstzakje. Dat was het begin van het einde van Chen.
Grimmiger
De situatie werd toen snel grimmiger. Van diverse kanten reden colonnes militairen Beijing binnen. Deze werden echter door groepen burgers tegengehouden. Bewoners van Beijing staan er bekend om hun opvattingen niet voor zich te houden. Zij accepteerden en masse niet dat het leger hun stad zou bezetten. Vlak bij de compound waar wij woonden werd ook zo’n colonne tot stilstand gebracht. Het werd een vast uitje na het diner: even naar ‘onze soldaten’ kijken. Het was een bont gezelschap van diverse nationaliteiten. Dezelfde mensen die de colonne niet door lieten rijden gaven de soldaten wel te eten en te drinken. Het ging niet om hen, maar degenen die het bevel gegeven hadden.
Uitbarsting
Wat lang verwacht werd gebeurde in de nacht van 4 naar 5 juni 1989. Zelfs wij in onze buitenwijk hoorden het geluid van schoten en zagen dat er op diverse plaatsen brand ontstond. CNN was nog in de lucht met een camera die vanuit het Beijing Hotel de situatie op Chang’an en het plein life liet zien. Dat was uiteraard snel afgelopen. CNN ging op zwart.
Op de fiets
Wij waren te nieuwsgierig om thuis te blijven. Omdat onze shuttlebus niet meer reed, gingen mijn vrouw en ik per fiets op pad. Het ging nog redelijk goed. Hoewel we langs diverse uitgebrande bussen reden, zagen we nog geen tekenen van gevechten. Pas toen we bij Jianguomen Chang’an op reden werden we al snel door soldaten tegengehouden. Zij waren uiterst vriendelijk en adviseerden een alternatieve route. Die namen we, maar toen we het plein dicht genaderd waren, kregen we opnieuw het advies om te rijden. Inmiddels waren er wel tekenen van protest te zien en was de situatie rond het plein nog intens.
Geen journalist
Op een gegeven moment benaderde iemand mij met de mededeling dat ik in een bepaalde richting moest fietsen waar geschoten werd en wellicht doden te zien zouden zijn. Hij dacht dat ik een journalist was. Dat was niet zo en ik verkoos ook niet te doen alsof. Wij reden door naar mijn kantoor. Mijn vrouw ging door naar haar ouderlijk huis en ik bleef op kantoor. ’s Middags zijn we weer, met een iets andere route, naar huis gefietst. Buiten Chang’an en het plein was het opvallend rustig in Beijing. Onderweg hebben we de Nederlandse ambassade nog even aangedaan en met de vrouw van de ambassadeur koffie gedronken.
Doden
Rond de datum van plaatsing van dit verslag zullen ongetwijfeld weer artikelen over ‘massamoord’ verschijnen. Als ooggetuige kan ik enkel mededelen dat ik die dag tijdens onze lange fietstocht niets gezien heb. De man die dacht dat ik een journalist was wilde me kennelijk een lijk laten zien. Ook zijn er genoeg foto’s gemaakt van her en der gedode burgers en soldaten, want ook onder hen zijn doden gevallen. Dat is echter nog geen massamoord. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat zoiets plaatsgevonden heeft. Bedenkt dat het ging om enigste kinderen die een plaats in een topuniversiteit bereikt hadden. Hun ouders hadden alles wat ze hadden in de carrière van hun kinderen geïnvesteerd. Chinese ouders zouden massaal in opstand gekomen zijn en de conservatieven konden zich dat echt niet veroorloven. Het is niet onwaarschijnlijk dat hun eigen kinderen of die van familieleden zich onder de protesterenden bevonden.
Snel herstel
De schermutselingen werden opvallend snel door de regering afgehandeld. De staat van beleg werd al na een paar maanden opgeheven en alle rommel werd ook voortvarend opgeruimd. Tegen het eind van het jaar was het alsof 4/6 nooit gebeurd was. Een van de redenen voor de snelheid was dat de Asian Games voor het eerst in Beijing gehouden zouden worden. Daarnaast wilde Deng Xiaoping zijn hervormingen ook zo snel mogelijk consolideren. Hij had de conservatieven laten zien dat hij hard kon zijn als het moest, maar hij gebruikte die goede wil meteen om hen te laten zien dat er van terugdraaien van de hervormingen geen sprake kon zijn. Tijdens zijn beroemde bezoek aan Shenzhen in 1992 gaf hij het startsein voor wat we nu kennen als de snelste economische ontwikkeling uit de menselijke geschiedenis.
Harmonie
Degenen die de harde onderdrukking geleid hadden, Li Peng en Chen Xitong, verdwenen snel van het toneel. Li Peng werd vervangen en verdween in de vergetelheid. Chen Xitong werd van malversaties beschuldigd en eindigde in de gevangenis. Dit is een heel Chinese oplossing: de regering geleid door Deng stond pal achter de hervormingen en dus was een opstand niet nodig. De regering moest haar spierballen laten zien om de bevolking gerust te stellen dat zij stevig in het zadel zat. Die spierballen werden echter ook gebruikt tegen de leiders van degenen die de opstand uitgelokt hadden. Door beide extreme opvattingen te neutraliseren herstelde Deng de sociale harmonie, voor Chinezen het belangrijkste criterium voor een goede regering(sleider).
Bron: eigen ervaring van de auteur.
Lees ook Wat gebeurde er echt op en rond Tiananmen?
