Het aantal berichten in de Chinese media over ernstige sociale en criminele problemen neemt exponentieel toe. De vraag is wat er achter deze evolutie schuil gaat? Enkele (zeer) recente voorbeelden:
Woensdag zijn opnieuw zeven kinderen gedood met een steekwapen bij een aanval op een school. De dader pleegde zelfmoord. Het drama gebeurde in Hanzhong in de provincie Shaanxi. Sinds eind maart waren er al verschillende gelijkaardige gebeurtenissen op diverse plaatsen in China. De daders zijn iedere keer mensen met psychische problemen. De beroering bij de bevolking is groot en de roep om meer beveiliging van scholen klinkt luid.
Nog beroering is er rond een aantal verdachte overlijdens in gevangenissen en politiekantoren. Het laatste in de rij is dat van een vrouw in Anhui. Ze protesteerde tegen het vernietigen van haar onteigend huis en sloeg de ruiten van de bulldozer in. Tijdens haar ondervraging op het politiekantoor sprong ze van de derde verdieping naar beneden.
En in Henan werd een man vrijgelaten die al 11 jaar een levenslange straf wegens moord uitzat. Zijn vermoedelijk slachtoffer kwam na al die tijd gewoon weer opduiken in het dorp. De twee mannen hadden destijds gevochten, waarop het ‘slachtoffer’ gevlucht was. Enige tijd later werd een lijk zonder hoofd gevonden en de ‘dader’ in beschuldiging gesteld. Hij bekende de feiten negen maal, onder druk en vermoedelijk marteling. De politie heeft een onderzoek ingesteld naar wat er misgegaan is met het onderzoek en zal de verantwoordelijken voor de marteling vervolgen. Volgens de overheid is de kwaliteit van het gerecht en de politiediensten sinds de tijd van de veroordeling wel aanzienlijk verbeterd. De man die onschuldig opgesloten zat, zou recht hebben op een vergoeding van 450.000 yuan. Dit houdt geen rekening met morele schade, want de wet die dat regelt, komt pas eind 2010 in voege.
In het arrondissement Lingshou van de provincie Hebei gaat het dan weer om een ander schandaal: politiediensten die dorpsbewoners met een voorwendsel of zelfs een vals aanhoudingsbevel gevangen zetten en hen dan vrijlaten mits het betalen van een borgsom die ze nooit meer terugzien. Dit zou met zes dorpsbewoners gebeurd zijn, nadat ze verwikkeld geraakten in een dispuut over grondeigendom. Vijf van hen betaalden borgsommen van 5000 tot 20.000 yuan; de zesde die weigerde te betalen, kreeg een jaar gevangenisstraf met uitstel en 15.000 yuan boete. Een politieofficier die op het arrondissementsbestuur ging klagen over de gang van zaken, werd overgeplaatst. Volgens haar zou de politie in totaal voor 140.000 yuan onwettig geconfisqueerd hebben. De plaatselijke overheid ontkent de beschuldigingen.
Bij de firma Foxconn, een zeer grote Taiwanese firma die elektronische toestellen vervaardigt voor grote multinationals, heeft opnieuw een bediende zelfmoord gepleegd. Sinds een aantal maanden staat de firma bloot aan hevige kritiek wegens de talrijke gevallen van zelfmoord bij het personeel, vermoedelijk door te veel stress of repressie in het bedrijf.
In Beijing kwam een geval aan het licht van een 19-jarige jongeman die een stuk van zijn lever verkocht aan een patiënt die een dringende transplantatie nodig had. De zieke betaalde 150.000 yuan, maar de donor kreeg slechts 25.000 yuan (oorspronkelijk was hem 35.000 beloofd). De rest ging naar een tussenpersoon. In China is er gemiddeld maar één orgaan beschikbaar voor elke 150 personen die een transplantatie nodig hebben. Dit effent het pad voor organenhandelaars zonder scrupules. Dergelijke handelaars leggen een reserve van mogelijke donoren met verschillende bloedgroepen aan, die ze medisch laten screenen op hun geschiktheid, en dan ter beschikking houden. Daarbij worden soms ook dokters of hospitalen omgekocht, en in dit concrete geval ook nog valse identiteitspapieren gemaakt, want orgaandonatie onder levenden is slechts mogelijk binnen de familie. De Chinese wetgeving op orgaandonaties is onvolmaakt; orgaanhandel is geen misdaad, maar enkel een administratieve overtreding waarop een relatief kleine boete staat maar geen straf.
Terwijl een aantal grote steden zoals Shanghai experimenteert met het verlenen van dezelfde sociale rechten aan migranten als aan stadsbewoners, blijkt dat niet overal even vlot te verlopen. In het district Daxing, een voorstad van Beijing, wordt een aantal dorpen met overwegend migranten afgezet met een twee meter hoge omheining, en zal iedereen die binnen- of buitengaat gecontroleerd worden. ’s Nachts gaan de hekken zelfs volledig dicht. De maatregel wordt verdedigd als bestrijding van de criminaliteit, die volgens de overheid veel hoger is in migrantenmilieus dan bij gewone stadsbewoners. De bevolking schijnt het argument over misdaadbestrijding grotendeels te aanvaarden, alhoewel middenstanders klagen dat hun zakencijfer daalt. In academische kring is er wel fundamenteel protest: de maatregel is tegen de mensenrechten en benadeelt op termijn ook de belangen van de stad.
Bij al deze gebeurtenissen ligt de klemtoon bij overheid en publiek op meer veiligheidsmaatregelen, meer controle en meer repressie. Maar de vraag naar de onderliggende tendenzen kan niet uit de weg gegaan worden. Het toenemend aantal sociale problemen heeft ongetwijfeld te maken met de zeer snelle evolutie van het land, en met de nieuwe kloof tussen arm en rijk, die momenteel weliswaar niet meer verbreedt, maar volgens een recente speech van premier Wen toch moet versmald worden. De toename van de rapporten in de media heeft er voorts ook mee te maken dat de media meer en meer hun rol van waakhond van de maatschappij gaan spelen; meer rapporten in de pers betekent niet altijd dat er nu ook meer gevallen zijn. Een derde element is het verhoogde bewustzijn van de bevolking voor sociale problemen. China heeft nu een BNP per persoon van bijna 4000 dollar per jaar en komt dit jaar bij de landen met een gematigd inkomen. Chinezen die niet meer moeten vechten voor hun elementaire levensbehoeften, hebben meer tijd om zich met sociale ‘luxe’-problemen en sociaal activisme in het algemeen bezig te houden.
