President Xi Jinping heeft in aanwezigheid van Hongkongs ministerpresident Carrie Lam de viering geleid van 40 jaar hervormingen te Shenzhen. Xi wil dat Shenzhen in weerwil van de moeilijke internationale situatie ook in de toekomst het model van innovatie en hervormingen blijft. We gaan na hoe dit model zich de voorbije 40 jaar ontwikkelde en wat de toekomst belooft.
Elke donkere nacht tussen de jaren vijftig en zeventig van vorige eeuw ontvluchten arme vastelanders Shenzhen en zwommen een gevaarlijke zee van vier kilometer over naar Hongkong, aldus de te Shenzhen wonende auteur Chen Bingan van het boek The Great Exodus to Hong Kong. Shenzhen was toen een plaats van rijstvelden en vissers, een rivierstadje met enkele tienduizenden straatarme mensen langs de overzijde van Hongkong. Shenzhen telt 260 km kustlijn met 156 dokken langs de kades in Nanshan en Yantian. De stad heeft 8 spoorwegstations, een luchthaven en telt 15 controlepunten met Hongkong zij het dat het 136 km ijzeren hekken tussen Shenzhen en Hongkong twee jaar geleden werd neer gehaald. De gemiddelde leeftijd van de 20 miljoen bewoners bedraagt, nu nog altijd nauwelijks 33 jaar.
Shenzhen had in 1980 weinig geplaveide wegen en als het regende, werden ze ontoegankelijk voor wagens. China vatte het plan op om arbeidsintensieve bedrijven uit Hongkong aan te trekken die zouden kunnen profiteren van de lage lonen. De grondstoffen mochten vrij in gevoerd en de afgewerkte producten zoals speelgoed of schoenen terug uitgevoerd. De nieuwe tewerkstelling zou de exodus naar Hongkong stoppen. Shenzhen was één van de eerste vier steden die door de regering tot Speciaal Economische zone werden verklaard. De stad moest de eerste tien jaren geen belasting betalen noch aan de centrale regering, noch aan de provincie. De autoriteiten van de speciale zones stelden een minimumtarief in. De permanente- en de meeste contractarbeiders kregen een betere sociale zekerheid dan deze die voorheen gebruikelijk was in China. Migranten begonnen toe te vloeien: tegen 1989 waren er al één miljoen.
Bij de aanvang van de Shenzhen Special Economic Zone tussen 1979 en 1992 specialiseerde de zone zich in verwerkings- en compensatiehandel met Hongkong. Chan Wai-kuen die een van de eerste investeerders uit Hongkong was, opende er in 1988 het Shekou Shopping Centre. Op de eerste dag braken de vloertegels van het vele volk en in 1995 breidde Chan haar winkelcentrum op dezelfde plaats uit tot een toren van 35 verdiepingen. In 1986 werd met de ‘Shenzhen Electronics Group’ de eerste groep gesticht die elektronische toestellen ging produceren. Het ministerie zond experts, de stad verschafte grond en verleende vrijstelling van belastingen. De hoop was dat bedrijven uit Hongkong en Macao met hun rijke ervaring aangetrokken konden worden zodat voor hen de infrastructuur uitgebouwd kon worden om zelf de lichte nijverheid verder te ontwikkelen waarvan de producten uitgevoerd werden. Deze productie was vooral gebaseerd op verwerking & assemblage. OEM (Original equipment manufacturer) werd de kernkracht. Ondertussen was Shenzhen ook de eerste stad die gronden verpachtte, een model dat later overal door de lokale besturen opgevolgd zou worden. Tegen 1985 waren er fabrieken die kleding, uurwerken en juwelen vervaardigden. De aanleg van behoorlijke infrastructuur dreef de buitenlandse investeringen de hoogte in. Van 1983 tot 1985 stegen die met 75% jaarlijks. Hongkong stond in voor twee derden van deze buitenlandse investeringen.
In 1998 werd in het Futian sub district de 900 meter lange commerciële Huaqiangbei zone opgericht die startte als een hub voor de productie van elektronica. Later zou dit een wereldwijd productiecentrum en het grootste distributiecentrum van elektronische componenten worden. Shenzhen was een voorganger in het streven naar een markteconomie. Het was de eerste stad met een commercieel wooncomplex, de eerste met contractueel werk, de stad die brak met voedsel- en oliebonnen, met het eerste pretpark en de eerste McDonalds… De beurs ging van start op 1 december 1990. Ook het bezoek van Deng Xiaoping in 1992 zorgde voor een grotere toevloed aan investeringen. De buitenlandse investeringen stegen van 250 miljoen $ in 1992 tot 497 miljoen $ in 1993.
Tijdens de daaropvolgende jaren begon de omvorming van een op uitvoer gerichte economie naar meer nadruk op technologie. De goedkeuring van buitenlandse investeringen werd vaak gekoppeld aan de overdracht van technologie voor lokale partners en ook aan beloften om meer onderzoek en ontwikkeling lokaal te verrichten. In 1996 werd het ‘Shenzhen High-Tech Industrial Park’ opgericht dat een aantal leidende internationale firma’s aantrok zoals Intel, IBM, Toshiba, Samsung maar ook Foxconn dat nu 300.000 personeelsleden tewerkstelt in de Longhua technologische zone in Shenzhen. Omgekeerd, ondernemingen zoals het Taiwanese Nai Li Shoes dat zijn 30.000 m² grote fabriek met 4000 arbeiders naar Dongguan verhuisde, begonnen Shenzhen te verlaten omdat de productie goedkoper kon in Dongguan vooral na het uitfaseren van de belastingvermindering te Shenzhen.
Transformatie
De tweede fase van de transformatie te Shenzhen begon in 1995 en duurde tien jaar. De snelle spoorlijn Hong Kong-Shenzhen-Shantou werd aangelegd en ook de luchthaven. De economie van Shenzhen schakelde over van verwerkende handel naar imitatie-innovatie. Vanaf juli 1996 stippelde de stad een omvormingsstrategie uit om de ontwikkeling van hightech te stimuleren. In september werd expliciet een investeringssysteem voor durfkapitaal voorgesteld en dit werd van kracht in november 1998. Later zou dit systeem nog enkele malen worden aangepast en verbeterd. Probleem in het midden van de jaren negentig was dat Shenzhen weinig universiteiten en onderzoeksinstellingen telde. Onderzoeksinstellingen uit andere delen van het land werden aangetrokken Langzaam ging zich een innovatiesysteem vormen waarbij productie, onderwijs en onderzoek geïntegreerd waren.
In de praktijk was het de periode van Shanzhai of namaak met Chinese karakteristieken als lage kosten assembleerder. Na een tijdje gingen de assembleerders niet enkel voor grote bekende merken werken, maar ook voor netwerken van ondernemers die een gat in de markt zagen. Migranten die zich geen dure smartphone kunnen permitteren, kochten een shanzhai-telefoon en de producenten voerden ook uit naar India, Afrika en Latijns-Amerika. Er ontstonden ontwerphuizen die zelf gingen innoveren en dit door een nauwe samenwerking van uitvinders en producenten. Volgens Wikipedia bestond de Chinese markt van gsm’s toen voor 30% uit de goedkope shanzhai gsm’s. Op het hoogtepunt werden 70% van ’s werelds gsm’s in China vervaardigd en daarvan waren 80% afkomstig uit Huaqiangbei. Tussen 1980 en 2007 industrialiseerde Shenzhen sneller dan gelijk welke stad: het aandeel van nijverheid in het brp steeg van 20% in 1979 tot 50% in 2007, het aandeel van de landbouw daalde van 30% tot minder dan 1%.
Rond 2003 verzwakte de economie in Shenzhen niet enkel omdat andere steden de methodes van Shenzhen overnamen. De vier problemen die de stad kende, werden vooral veroorzaakt door de bevolking die tot 14 miljoen was aangegroeid. Toenmalig burgemeester Xu Zongsheng citeerde de beperkte grondoppervlakte, het tekort aan energie en water, de demografische druk en de milieuvervuiling. De stad heeft sinds 2005 de toegang tot grond beperkt, heeft het minimumloon tot het hoogste in China verheven en kondigde milieustandaarden af waarbij vervuilende nijverheden werden verbannen. Een nieuwe upgrade drong zich op, namelijk de overgang van gespecialiseerde verwerking tot gespecialiseerd maakwerk en gezamenlijke innovatie. Shenzhen telt immers een groot aantal kleine bedrijven. Deze vormen met de grotere bedrijven een complex netwerk van relaties in de toeleveringsketen. Bedrijven als Huawei kennen uiteraard maar een opdracht toe aan het bedrijfje met de beste oplossing en zo concurreren vele kleinere firma’s om te overleven als leverancier.
Meer technologisch
Toen de huidige SCMP hoofdredacteur Yonden Lhatoo van een locoburgemeester te horen had gekregen dat zijn stad de hightech wilde ontwikkelen om de Chinese technologie en innovatie hub te worden, werd hij door andere redacteurs uitgelachen. Enkele grote bedrijven weken geheel of gedeeltelijk uit naar andere gebieden. Huawei bouwde een fabriek in Dongguan, Ping’an verzekering verhuisde zijn kernactiviteit naar Shanghai, China Merchants Bank verplaatste zijn kredietkaartafdeling naar Shanghai en zelfs het WalMart China Procurement Center vertrok naar Shanghai. In maart 2008 keurde de regering goed dat de Speciaal Economische zone een eigen bestuurssysteem en economisch en sociaal systeem mocht promoten met innovatie die zich opende voor regionale samenwerking en met een milieuvriendelijke politiek. Twee jaar later breidde de regering de Speciale Economische Zone uit naar geheel de stad, een vervijfvoudiging van de oppervlakte.
Rond 2010 raakte de omvorming op basis van innovatie op volle toeren. Het aantal publieke onderzoeks- en ontwikkelingsplatforms, publieke informatieplatforms en publieke innovatiedienstplatforms groeide snel. Bij zijn bezoek in 2012 suggereerde Xi Jinping dat de stad een Chinese Silicon Valley zou worden, dus een centrum voor technologisch onderzoek, innovatie en ontwikkeling. 45 allianties tussen onderzoeksindustrie en universiteiten hebben zich gevormd. 70 nieuwe O&O instellingen integreren fundamenteel onderzoek, toegepast onderzoek en industrialisering. In 2013 telde Shenzhen 3000 nieuwe nationale hightech ondernemingen en 995 innovatiedragers waarbij belangrijke laboratoria, technische centra en openbare technologieplatforms. De niet overheidsinvesteringen liepen op tot 50 miljard yuan. De stad zelf besteedde sinds 2013 jaarlijks meer dan 4% van zijn brp aan onderzoek en ontwikkeling. Zo bereikte het dat 90% op het gebied van onderzoek & ontwikkeling zich binnen de bedrijven situeert. Er ontstond een tamelijk complete innovatieve en ondernemende serviceketen. Voorbeeld hoe het buitenland inspeelt op dit innovatie ecosysteem is dat HAX – één van de 100 ‘acceleratoren’- Shenzhen gebruikt omdat het ondernemers sneller werkt om tot een prototype te komen dan elders.
Leidend durfkapitalist Kai-Fu Lee schrijft in zijn boek ‘AI Superpowers’ dat voor hardware ondernemers één week werken te Shenzhen neerkomt op één maand in de VS. In de VS kost het bijvoorbeeld voor een onderneming 3 dagen en 1000 $ om een printplaat te bouwen, in Shenzhen kost het 30 $. Geen wonder dat het voordien te San Francisco gevestigde bedrijf Voltera dat printplaten voor 3D printers vervaardigt, naar Shenzhen verhuisde en er zijn hoofdzetel vestigde. Ook de traditionele kledingnijverheid werkt al met de nieuwste hightech. Begonnen met het naaien van knopen en het stikken van mouwen, ontwikkelde het zich als een modebasis die de helft van de Chinese vrouwen in de sector te werk stelt. Nu worden de laatste technologieën aangewend zoals clothing computer integrated manufacturing system (CIMS), programmable automation control (PAC), digital jet printing technologie, computer kleurmeting en kleurafstemming door de computer. Vorig jaar werd beslist dat de in 1996 opgerichte hightech zone die toen 11 km² grond besloeg tot 159 km² wordt uitgebreid om er 2000 aanvullende hightech bedrijven aan toe te voegen. In maart startte de bouw van een nieuwe zone die wereldleider wil worden in synthetische biologie, hersenanalyse en simulatie.
Ondertussen nam het aantal patentaanvragen toe van 331 in 2004 tot meer dan 20.000 in 2017 wat meer is dan Duitsland en Zuid Korea. De stad heeft zelf zijn administratie gestroomlijnd door deze online te plaatsen. Eind juli konden 95% van de persoonlijke administratieve zaken online worden verricht, bij de zakelijk gerichte administratie bedraagt dit 70% zodat de starters hun certificaat ontvangen binnen de 24 uren. In 2018 werden in de stad 290.000 nieuwe ondernemingen geregistreerd. Voor zijn bewoners lanceerde de stad de all round app iShenzhen waardoor 300 onderwerpen online kunnen worden goedgekeurd en 300 afgewerkt kunnen worden in de lokale administratie. 45 onderwerpen waarbij de hukou van afgestudeerden, kunnen onmiddellijk worden goedgekeurd. Pensioen en schadevergoeding voor werkongevallen kan opgehaald worden met gezichtsherkenning terwijl ook de pensioenaanvraag online kan gebeuren.
Shenzhen dat een pilotstad moest worden voor de hervormingen werd een nationaal economisch en een wetenschappelijk & technologiecentrum naast een regionaal financieel-, commercieel- en logistiek centrum. De stad wordt nu al als een Chinees Silicon Valley beschouwd. Huawei steekt boven de concurrentie uit want in 2016 vervaardigde het 7% van het lokaal brp en het was de enige dat meer dan 100 miljard yuan opleverde voor de lokale economie. Andere toppers zijn Tencent, Beijing Genome Institute groep, BYD van de elektrische wagens en bussen, dronefabrikant DJI, Shunfeng (e-commerce), telecom groep ZTE en leidend smartphoneproducent BBK groep die de Oppo, Vivo en Oneplus merken vervaardigt. Het minder bekende AAC Technologies dat geminiaturiseerde hoor componenten vervaardigt voor Apple en andere smartphone producenten pompte vorig jaar 1,7 miljard in O&O en beschikt over 19 O&O centra in het buitenland met 4177 onderzoekers. De vier pijlers van de Shenzhen economie zijn hightech, financiën, logistiek, cultuur en creativiteit. Het brp groeide van 196 miljoen yuan tot 2,4 biljoen yuan of een gemiddelde jaarlijkse aangroei van 22%.
Bevolking
Eind 2018 telde Shenzhen 13 miljoen permanente inwoners, waarvan 4,5 miljoen of 34,9% een stedelijke registratie hadden. Shenzhen blijft een stad van migranten en duidelijk is dat zonder hun noeste arbeid het Shenzhen succesverhaal niet zou bestaan. De meer technologisch onderlegde migranten krijgen sneller een stedelijke registratie. 5 miljoen inwoners behoren volgens de ‘Chinese academie voor Wetenschappen’ tot de middengroep. De arme migranten leven in de stadsdorpen. De voormalige boeren hebben een paar bouwlagen op hun woning bijgebouwd en verhuren deze aan migranten. Dit is een win-win situatie: de boeren kunnen rentenieren met de ontvangen huren en de migranten moeten maar een fractie voor hun behuizing betalen in vergelijking met de privéhuren in stad.
In 2018 ging twee derden van de begrotingsuitgaven naar 12.000 sociale projecten. Dat jaar werden 109.000 nieuwe banen geschapen. Het minimumloon bedroeg 2200 yuan per persoon en het leefloon voor stedelingen 1070 yuan per maand. Eind 2018 telde Shenzhen in totaal 2552 scholen. Op cultureel vlak evolueerde de stad van een culturele woestijn naar een stad met eind 2016 bijvoorbeeld 627 openbare bibliotheken en 28 miljoen boeken. Volgens statistieken van deelfietsenbedrijf Meituan Bike staan van de Chinese steden de bewoners van Shenzhen het vroegst op en gaan het laatst naar bed.
Milieu
Vele nieuwkomers vinden dat de stad overkomt als een park want de vergroening bedraagt met 41%, het dubbele van de andere Chinese steden. 69 parken werden ofwel aangelegd of geüpgraded en 184 met bloemen bezaaide blokken en tuinen werden aangelegd op straat. De gemiddelde jaarlijkse concentratie van fijn stof van 28 microgram per m³ maakt de stad tot een van de 10 steden met de beste luchtkwaliteit. In 2018 werden 2855 km riolen aangelegd en 16 waterzuiveringsprojecten ofwel herbouwd of uitgebreid. De kwaliteit van het water in de rivieren en de Shenzhen baai verbeterde duidelijk. 9329 sub standaard ondernemingen moesten zich aanpassen. De taxivloot rijdt praktisch volledig elektrisch. De stad heeft 90.000 voertuigen met nieuwe energie. De graad van huishoudelijk afval dat gesorteerd en gerecycleerd wordt, bedraagt 35%. Het duurt maar 14 minuten om met de snelle trein Hongkong Kowloon te bereiken. Lonely Planet koos in 2019 Shenzhen uit als de wereldwijde tweede te bezoeken stad: het noemde Shenzhen de meest innovatieve stad in China maar raadde ook de muziek scene, de cafés met ambachtelijke bieren aan en zijn vibrerend kunstendistrict dat oprees uit voormalige opslagplaatsen. De UNESCO erkende Shenzhen als designstad.
Toekomst
De Centrale Stuurgroep voor het Verdiepen van de Allesomvattende Hervormingen wil van Shenzhen een vitrine maken voor het socialisme op zijn Chinees. Partijsecretaris partijsecretaris Wang Weizhong denkt echter verder dan de stadsgrenzen. Hij wil van Shenzhen de kernmotor maken in de ontwikkeling van de Guangdong-Hong Kong-Macao Greater Bay Area en ook Xi Jinping beklemtoonde deze strategie. Twee belangrijke projecten springen in het oog: in Shenzhen de Pilot Free Trade Zone Qianhai & Shekou Area en te Hongkong het Hong Kong-Shenzhen Innovation and Technology Park in de Lok Ma Chau Loop.
Het voorakkoord om een voormalig moerassig gebied op hun grens om te vormen tot technologische zone, werd op 3 januari 2017 getekend. Met zijn 87 ha wordt het de Hongkongs technologische zone die naar verwachting een incubator wordt voor starters. Overigens loopt met Hongkong ook een samenwerkingsproject voor de uitwisseling van jeugd waarbij bijvoorbeeld 1,5 miljard yuan geleend werd aan 176 starterteams uit Hongkong. Ook voor samenwerking tussen onderwijsinstellingen en ziekenhuizen lopen samenwerkingsprojecten.
Tweede groot belangrijk project is de Pilot Free Trade Zone Qianhai & Shekou Area. Hier worden de krachten tussen beide gebieden gebundeld op een gebied van 28 km² in het Shenzhen Qianhai en Shekou-gebied. Bedoeling is in de zone samen te werken in financiën, logistiek, technologie, havendiensten en verscheping zodat het gebied uitgroeit tot een productie dienstencentrum in Azië. Gestart in 2018 hebben al 12.000 ondernemingen uit Hongkong zich in Qianhai gevestigd en dit met een totale investering van 20 miljard $. Qianhai E-hub heeft al 432 startups geïncubeerd. De twee genoemde projecten kaderen in de ontwikkeling van het Grote Baai gebied dat in februari 2019 werd ondertekend en dat ook door Hongkong als de hoop voor de toekomst wordt aangezien. In dit verband kondigde Shenzhen eveneens 50 maatregelen af waardoor de financiële markten van Hongkong en Shenzhen beter kunnen worden geïntegreerd.
Uiteraard stelt Shenzhen zich de vraag wat met haar toonaangevende bedrijven als Huawei en DJI gaat gebeuren nu deze op de VS-zwarte lijst zijn terecht gekomen. Ook qua onderwijs, gezondheidszorg en fundamenteel onderzoek moet nog aardig worden bijgeschaafd opdat dit op wereldniveau zou komen. Toch is onmiskenbaar dat gedurende de 40 jaar een dynamiek in gang is gezet die door de VS-sancties niet kan worden gebroken.
Bekijk ook CGTN video
Bibliografie
THE STORY OF SHENZHEN Its Economic, Social and Environmental Transformation, Nairobi by UN-Habitat, Copyright © United Nations Human Settlements Programme, 2019
Shenzhen Government Online http://www.sz.gov.cn/en/
