Een Belgische sinologe over feminisme en twee Chinese journalisten over de mannelijkheidscrisis. Kwesties rond gender. En dat allemaal in China.
Op de Nederlandse blog China2025 presenteerde Fien Riem in november 2020 haar sinologisch onderzoek over feminisme in China, in een artikelenreeks over scripties die verband houden met sociale verschijnselen in China. Fien schrijft: ‘Dat feminisme toch wel erg aanwezig is in China, zowel binnen academische kringen als in de praktijk, kan voor velen als een verrassing klinken’. Op de Chinese blog Sixth Tone blijken ook discussies over gender, mannelijke en vrouwelijke identiteit, aanwezig in China. Daarom presenteren we het artikel van de Belgische sinologe samen met de samenvatting van een artikel van Sixth Tone over de mannelijkheidscrisis van China.
China’s travelling feminism
Interactie tussen westers en Chinees feminisme
Vorig jaar werkte ik een heel academiejaar lang aan mijn masterproef als kers op de taart van mijn opleiding Sinologie aan de KU Leuven. Het onderwerp van deze scriptie was snel gekozen: feminisme. Waarom? Als jonge, moderne vrouw is dit thema prominent aanwezig in mijn leven en ik noem mezelf dan ook met trots een feministe. Ook tijdens mijn studiejaar in China merkte ik de aanwezigheid van feminisme op in het straatbeeld. Zo zag ik bijvoorbeeld heel wat Chinese studentes die T-shirts met feministische slogans droegen.
Feminisme in China?
Wat mij vooral bezighield, was het theoretische aspect van feminisme. De term ‘feminisme’ deed aan het eind van de negentiende eeuw zijn intrede in het Westen. Ondertussen bestaat er echter een immens feministisch discours dat landsgrenzen en historische periodes overschrijdt. Wat betekent ‘feminisme’ nu juist in China? Welke feministische theorieën en ideeën leven daar?
Om een antwoord te vinden op deze vraag verdiepte ik me in heel wat wetenschappelijke artikelen en boeken over dit onderwerp. Voor mijn onderzoek baseerde ik me hoofdzakelijk op de theorie van travelling feminism, ontwikkeld door de Chinese onderzoekster Min Dongchao. Travelling feminism handelt over de interculturele ‘reizen’ die feministische ideeën afleggen. Min focuste voornamelijk op de jaren 1980, wanneer deze westerse ideeën voor het eerst Chinese academische kringen bereikten. Ook ik wilde dit travelling feminism onderzoeken, maar voor een recentere periode.
Intersectionaliteit, queer theorie, feministische narratologie en MeToo
Nu stelde zich de vraag: hoe in godsnaam onderzoek doen naar zulke abstracte begrippen en theorieën? Wel, eerst en vooral beperkte ik me tot vier concepten die de laatste twintig jaar prominent aanwezig zijn in het (westers) feministisch discours. Deze vier concepten stopte ik één voor één in een Chinese databank via verschillende zoekopdrachten. Aan de hand van zowel een statistische als een inhoudelijk analyse van de bekomen artikelen, kon ik achterhalen of en in hoeverre deze begrippen gekend zijn en besproken worden in China.
4 concepten
De vier concepten die ik hanteerde bij mijn onderzoek waren intersectionaliteit, queer theorie, feministische narratologie en MeToo. Misschien doen deze termen reeds een belletje rinkelen, toch licht ik ze nog even kort toe.
De theorie van intersectionaliteit houdt in dat discriminatie vaak niet het gevolg is van slechts één kwetsbare factor zoals gender, ras, geaardheid, maar een combinatie van verschillende van deze kwetsbaarheden die aan de basis van ongelijkheid ligt. De theorie, ontwikkeld door een Afro-Amerikaanse vrouw, was en is erg belangrijk binnen het feministisch discours.
Queer theorie houdt alle theorie rondom het concept ‘queer’ in. Mensen die zich als queer identificeren, verzetten zich veelal tegen de heteronorm en veroordelen het hokjessysteem van gender- en seksuele identiteit. Aangezien queer theorie over gelijkaardige onderwerpen handelt als feministische theorie, worden deze twee vaak aan elkaar gelinkt.
Feministische narratologie speelt zich dan weer af in een heel ander studieveld, namelijk dat van de literatuurstudie. Eigenlijk is feministische narratologie hoofdzakelijk een methodologie waarbij je teksten en vertelsels analyseert vanuit een feministisch perspectief.
Van MeToo ten slotte zullen de meesten van jullie al gehoord hebben. MeToo staat vooral bekend als een populaire beweging tegen grensoverschrijdend seksueel gedrag die in oktober 2017 aanving en zich ontwikkelde via sociale media. Toch komt het concept ook vaak voor in wetenschappelijke artikels over hedendaags feminisme. Vandaar dat ook deze term interessant bleek voor mijn onderzoek.
Indicatoren van de situatie in China
Nu ga ik jullie niet vervelen met de cijfertjes en statistieken die resulteerden uit het onderzoek. Wel vat ik even de, wat mij betreft, interessantste conclusies samen die ik zelf tijdens dit proces te weten kwam.
Wat meteen duidelijk werd, was dat elk van de vier concepten gedurende de voorbije twintig jaar overgenomen en besproken werd in China. Vooral artikelen over queer theorie kwamen erg vaak voor. Zo waren er verschillende Chinese artikelen die de vertaling en toepasbaarheid van deze term binnen de Chinese context in vraag stelden. Intersectionaliteit werd dan weer iets minder vaak behandeld en bleek minder bekend onder Chinese academici. Daarnaast was het grootste deel van de bekomen artikels irrelevant, omdat de Chinese vertaling van de term ‘intersectionaliteit’ ook andere betekenissen heeft en binnen andere contexten gebruikt werd. Feministische narratologie bleek de laatste jaren dan weer wel aanwezig in het Chinese academische kringen. De methodologie werd in verschillende artikels gebruikt bij tekstanalyses. Ten slotte toonde het onderzoek aan dat de MeToo beweging ook China bereikte, zowel in de populaire cultuur als in de academische wereld. Deze vier termen vormen uiteraard slechts een minuscuul deeltje van het feministisch discours, toch kunnen ze als indicator dienen van de algemene situatie.
Ruimte voor dialoog
Dat feminisme toch wel erg aanwezig is in China, zowel binnen academische kringen als in de praktijk, kan voor velen als een verrassing klinken. China wordt namelijk vaak beschouwd als een strikt gecontroleerde maatschappij waar vrije meningsuiting en westerse ideeën niet bepaald hoog in het vaandel worden gedragen door de autoriteiten. Dit is natuurlijk niet helemaal onwaar. Deze studie toont echter aan dat er binnen dit systeem toch getracht wordt ruimte te maken voor een dialoog over feminisme, en dan vooral door jonge Chinese studentes. Dit is te merken aan het hoge aantal masterproeven die opdoken binnen mijn onderzoeksresultaten. De T-shirts met feministische slogans die ik vorig jaar opmerkte in China zijn volgens mij dus geen betekenisloze modestatements, maar geven net blijk van een kritische blik onder Chinese jongeren.
Interculturele uitwisselingen
Een andere belangrijke les die ik uit mijn studie getrokken heb, is dat interculturele uitwisselingen steeds gelden als voorwaarde voor interessante en innovatieve theorievorming. Wanneer ik achteraf reflecteerde over mijn eigen onderzoek, kwam het besef dat ook ik deel uitmaak van dit proces van uitwisselingen, of specifieker, van dit travelling feminism. Ik baseerde me namelijk op de ideeën van een Chinese academica, die op haar beurt dan weer uitging van een westerse theorie, enzovoort. Deze masterproef onderstreept het belang van interactie tussen verschillende discoursen in de geglobaliseerde wereld van vandaag, en maakt er eveneens zelf deel van uit. Een ware Inception-ervaring, niet waar?
Samenvatting van China Wants to Mitigate Male ‘Feminization’ With More Gym Class (sixthtone)
Het Chinese ministerie van Onderwijs is van plan gratis hoger onderwijs aan te bieden om gymleraren een betere scholing te geven en hun lesmethoden te verbeteren. Sommige ambtenaren legden hun oor te luisteren bij publieke figuren die vinden dat jonge Chinese mannen zich ‘te vrouwelijk’ gedragen. Sixth Tone, de blog voor ‘ongewone verhalen over gewone mensen’ in China schreef: China wil de ‘feminisering’ van mannen tegengaan met meer gymles, een artikel van Du Xinyu en Chen Qi’an.
Het plan voor de opleiding van gymleraren zou namelijk een positieve reactie zijn op de uitspraken van een volksvertegenwoordiger, lid van de Chinese People’s Political Consultative Conference (de Chinese Senaat). Deze afgevaardigde had laten optekenen dat Chinese jongeren zich ‘zwak, teruggetrokken en verlegen’ voordoen en dat ze te veel opkijken naar bepaalde (Zuid-Koreaanse) popsterren die dit soort image cultiveren. De politieke adviseur vreesde zelfs voor een ‘bedreiging voor de ontwikkeling en het bestaan van de natie’.
Hierdoor laaide op social media een felle online discussie, die wat tot bedaren was gekomen, weer op: het grote debat over mannelijkheid en traditionele gendernormen. Verontwaardigde opmerkingen en hashtags over ‘dit openlijke seksisme van het ministerie’ kregen honderden miljoenen views. Een uitspraak op Weibo die op veel goedkeuring kon rekenen was: ‘bij de opvoeding gaat het erom kinderen te laten opgroeien tot fatsoenlijke mensen, niet ze te doordringen van normen voor mannelijkheid of vrouwelijkheid’. Toch was er wel degelijk een minderheid die het ermee eens was dat Chinese jongens eens wat mannelijker en atletischer moeten worden…en ‘dat wat meer lichaamsoefening daarvoor kan zorgen’.
De Chinese overheid maakt zich al langer zorgen over een ‘mannelijkheidcrisis’ die bepaalde delen van het publiek beroert. Allerlei instanties proberen hieraan tegemoet te komen. Scholen bieden mannen banen aan ook al hebben ze een lagere bevoegdheid dan hun vrouwelijke medesollicitanten om de overweldigende meerderheid van vrouwelijk leerkrachten wat te verkleinen. Video-streaming sites moffelen bij een realityshow de oorbellen weg die sommige mannelijke kandidaten dragen. Er bestaan cursussen om jongens te leren ‘hoe zich als een man te gedragen’.
Gym en gender?
De autoriteiten voor onderwijs en sportzaken willen de fysieke conditie laten meetellen bij toelatingsexamens en van lichamelijke opvoeding een hoofdvak maken met hetzelfde gewicht als bekende leervakken. Experts vinden dat een goed idee, maar betwijfelen of dit iets met gender te maken heeft en of dit jongens mannelijker zal maken. Zo merkt een sportdeskundige op dat er veel homo’s zijn die dol zijn op fitness en trots op hun spierbundels, maar dat hun abonnement bij het fitnesscentrum geen invloed heeft op hun seksuele voorkeur. En dan is er ook nog een denkrichting van diegenen die vinden dat het seksistisch en discriminerend is om mannen die zich ‘vrouwelijk’ gedragen te willen veranderen. Cui Le, een academicus die vaak over gender en identiteit schrijft op Sixth Tone zegt dat de onderwijsautoriteiten zich daar eens in moeten verdiepen. ‘Die denkoefening is juist speciaal van belang voor het sportonderwijs, met zijn vele stereotypen en vormen van seksdiscriminatie’.
Bronnen: China2025.nl, sixthtone.com
