Lotte Rørtoft-Madsen, Communistische Partij Denemarken
In westerse progressieve en linkse organisaties bezinnen vele leden zich op hun oordeel over China, bijvoorbeeld over het democratische of socialistische karakter van dat land. Dat is belangrijk voor de houding die zij tegenover het land aannemen tijdens de huidige koude oorlog. Nog urgenter zal het worden als de VS en de Navo-landen hun aanvallen op de Volksrepubliek opdrijven tot er een militair conflict van komt. Daarom plaatsen wij de onderstaande analyse, ons bezorgd door een linkse lezer, als OPINIESTUK. Dat wil dus zeggen dat het niet noodzakelijk de mening van de redactie of van de meeste leden daarvan weergeeft.
Het Chinese democratische model moet worden beoordeeld tegen de achtergrond van zijn geschiedenis, cultuur, tradities en ideologische grondslagen.’
‘De meer dan 1,4 miljard Chinezen hebben niet veel invloed op hun leven en toekomst. De Chinese Communistische Partij spaart kosten noch moeite om met harde hand over hen te heersen, en in het midden van dit spinnenweb bevindt zich partijvoorzitter Xi Jinping. Hem ontgaat niets.’(1) Dit is min of meer hoe de regeringsvorm en het democratische model van China wordt voorgesteld in Denemarken en waarschijnlijk in het gros van de belangrijkste landen en satellietstaten van het imperialisme. Er zijn niet veel nuances, laat staan dat sprake is van echte kennis en concreet begrip.
Autocratische versus Democratische landen?
De heersende standpunten ondersteunen de doctrine die de afgelopen jaren dominant is geworden: dat het Westen een strijd ziet tussen democratieën (wij) en autocratieën (zij). In deze context is het een gangbare, onbetwiste praktijk geworden om landen die niet buigen voor de imperialistische zenuwcentra te bestempelen als ‘autocratieën’. Autocratie betekent een ‘regeringsvorm waarin de macht geconcentreerd is bij één persoon’. Op dit moment zou China een van de meest prominente voorbeelden van een dergelijk regime vormen: ‘We zijn in een strijd verwikkeld rond de vraag of democratieën met hen kunnen concurreren in een snel veranderende 21e eeuw, niet alleen met China, maar met autocraten en autocratische regeringen over de hele wereld.’ (VS-president Joe Biden, juni 2021).
Het doel van dit artikel is om onder de oppervlakte te graven en te onderzoeken hoe democratie en beleid er feitelijk uitzien in China, met de nadruk op hoe de politici daar er zelf naar kijken en hoe ze hun systeem definïeren. We beginnen met een voorbeeld.
Een betekenisvol project voor natuurherstel
Kort geleden zond de Deense nationale radio op primetime een BBC-programma uit met de titel ‘The Age of Nature – the path to a wilder nature’. Het gaat over een enorm natuurherstelproject waarbij de Gele Rivier in China gaandeweg volledig helder en schoon is gemaakt. Zo is een gebied ter grootte van Frankrijk veranderd van een dorre en steriele vlakte in een vruchtbaar en bebouwbaar gebied. Door de eeuwen heen hebben natuurrampen daar aan miljoenen mensen het leven gekost door overstromingen, periodes van droogte en hongersnood. De vlakte bestond uit löss, een zeer fijnkorrelig sediment dat door de wind werd meegevoerd. Tegenwoordig kunnen mensen leven van wat ze oogsten in het gebied, en is het klimaat er veranderd.
Interessant is de vraag: hoe zijn de nodige veranderingen doorgevoerd en wat zegt dat over China?
Toen de regering besloot om het grootschalige natuurherstelproject te starten, kregen de 85 miljoen inwoners van de vlaktes te horen dat ze het gebied niet konden blijven gebruiken zoals vroeger. De wijze waarop ze leefden en zich voedden was verwoestend voor de natuur. Ze moesten hun manier van leven volledig opgeven. Maar in plaats van natuurherstel op hun kosten te laten plaatsvinden – zoals het vaak gaat met de groene transitie in het Westen – werd de bevolking betrokken als een actieve en beslissende speler in het herstellen van de natuur. De mensen werden gewoon in dienst genomen en betaald om samen het gebied te transformeren en daarmee hun eigen leefomstandigheden te veranderen. Het werd hun project. Ze werden er actief bij betrokken. En het bleek al het harde werk meer dan waard.
Proces + resultaat
Het project is een voorbeeld van wat de Chinese regering (de Staatsraad) ‘de combinatie van procesgerichte democratie met resultaatgerichte democratie’ noemt. Het is een model waarbij mensen niet alleen systematisch worden geraadpleegd en betrokken, maar dat zich ook richt op het resultaat: dat overleg niet louter formeel is, maar iets dat daadwerkelijk tot verandering kan leiden.
Maar op onze tv-schermen en sociale media zien we ook andere beelden uit China dan deze geplande economische, basisdemocratische natuurherstelprojecten. Op het ogenblik dat we dit schrijven (n.v.d.r. december 2022) gaan er beelden de wereld rond van protesten in veel Chinese steden, tegen drie jaar van herhaaldelijke Covid-lockdowns. Onlangs waren er ook protesten bij de iPhonefabriek van Foxconn in Zhengzhou, tegen het uitblijven van uitbetalingen van achterstallig loon door de mobieletelefoongigant.
Democratie volgens China zelf
Met dit alles in het achterhoofd, hoe kijkt China aan tegen zijn eigen regeringsvorm en democratisch model?
De ‘combinatie van procesgerichte en resultaatgerichte democratie’ is centraal voor een goed begrip van het Chinese model. Dat wordt simpelweg gekoppeld aan de resultaten die worden behaald. Dit democratische model kan daarom niet los worden gezien van de leefomstandigheden van de bevolking. We moeten het dus bekijken in het licht van de enorme prestaties op wereldschaal, die werden bereikt in een historisch unieke korte periode: de ontwikkeling van een achtergebleven agrarisch land tot een toonaangevende industriële natie, waarbij zo’n 800 miljoen mensen aan de armoede wisten te ontsnappen.
Democratie in theorie en in de praktijk
In december 2021 publiceerde de Chinese Staatsraad een uitgebreid document: ‘China, een democratie die werkt’(2). Hierin beschrijven de Chinese leiders hoe zij aankijken tegen het begrip democratie, wat de democratie is in China en hoe ze zich ontwikkelt.
Natuurlijk kan er een verschil zijn tussen hoe een democratie in theorie wordt voorgesteld en hoe ze werkt in de praktijk. Dit is zeker geen onbekend fenomeen voor degenen onder ons die leven in een kapitalistische samenleving met een burgerlijke democratie. Het is een arme democratie, waar het hoogtepunt is dat we af en toe een stembiljet mogen invullen. Dat is een holle democratie, waar de politieke en ideologische verschillen tussen de overgrote meerderheid van de deelnemende partijen minimaal zijn, en de frustratie over een gebrek aan echte invloed groeit. Een democratie van toeschouwers – geen participatiedemocratie.
We weten maar al te goed dat de echte macht over de leefomstandigheden van de Deense werkende klasse niet in het Deense parlement ligt, maar in directiekamers en kantoren in Denemarken en duizend kilometer verderop, in het hoofdkwartier van de EU en de NAVO. En dan hebben we het nog niet eens over het feit dat één persoon de ruimte kan begrenzen waarbinnen miljoenen mensen zich kunnen uiten op sociale media – Elon Musk en Twitter zijn daar een goed voorbeeld van.
Willen we de Chinese samenleving en regeringsstructuur beginnen te begrijpen, dan is het allereerst nodig om de bedoelingen van de Communistische Partij van China en de Chinese regering te kennen.
Historisch en materialistisch
Centraal in het Chinese begrip van democratie staat dat dit stelsel niet eens en voor altijd gegeven is. Het is ook afhankelijk van klassenverhoudingen, historische omstandigheden en de cultuur en tradities van de individuele burgers. Er is niet één model van democratie. Democratie is er in vele vormen, zeggen ze, met de volgende subtiele verwijzing naar de poging van het Westen om de perceptie van wat democratie is te monopoliseren. ‘Het is inherent ondemocratisch om de talloze politieke systemen in de wereld langs de eigen meetlat te leggen en de zeer verschillende politieke structuren in eenzelfde zwart-witschema te willen vatten.’
Een historisch uitgangspunt
Zoals bij alles gebruiken de Chinezen een lang, historisch perspectief. Vijfduizend jaar geleden begonnen de Chinese filosofen het concept te onderzoeken dat het volk de fundering is van een staat. Maar in eeuwen van feodale autocratie werd het Chinese volk onderdrukt en uitgebuit.
Na de jaren 1840 ontaardde China in een semifeodaal en semikoloniaal land dat op instorten stond. Van volksdemocratie was geen sprake. Merk op dat Denemarken in die periode een burgerlijke grondwet kreeg. Na de revolutie van 1911, toen de Qing-dynastie omvergeworpen werd en de monarchie afgeschaft, ‘deed het Chinese volk verschillende pogingen om westerse politieke systemen over te nemen, zoals het parlementaire systeem, het meerpartijenstelsel en een presidentieel regime, maar niets werkte’. In de jaren 1920 – de Communistische Partij van China werd opgericht in 1921 – ontstonden er nieuwe bewegingen die ijverden voor democratie en wetenschap. En belangrijk: het marxisme raakte wijdverspreid en er ontstonden nieuwe democratische ideeën.
De introductie van het marxisme kwam op een moment dat China enorm onderontwikkeld was, en het marxisme werd sterk geïntegreerd in de bestaande cultuur en tradities. Filosofisch speelde het confucianisme een belangrijke rol, met zijn ethische gedragscode en de ideeën van harmonie, eenheid en stabiliteit. Deze ideeën vindt men vandaag de dag nog steeds terug in het Chinese denken.
Tientallen jaren van strijd werden in 1949 bekroond met de overwinning van de Volksrevolutie. ‘Dit luidde de definitieve transformatie van het land in: van een feodale autocratie die duizenden jaren had bestaan, naar een volksdemocratie.’
Deze volksdemocratie, het idee dat het de mensen zelf zijn die hun eigen land moeten besturen, vormt de basis van de Chinese opvatting over staat en democratie. Vandaag de dag wordt het een ‘volwaardige procesgestuurde volksdemocratie onder leiding van de CPC’ genoemd. Waar staat dit eigenlijk voor?
‘Democratische volksdictatuur’ en werkende klasse
De Chinese grondwet beschrijft China als ‘een socialistisch land dat geregeerd wordt door een democratische volksdictatuur, geleid door de werkende klasse op basis van een alliantie tussen arbeiders en boeren’. Het eigen karakter van de staat wordt gedefinieerd als een ‘democratische dictatuur van het volk’.
Historisch gezien was de Chinese arbeidersklasse klein – de bevrijdingsstrijd en de revolutie van 1949 waren voornamelijk gedragen door de arme plattelandsbevolking. Hoewel de Chinese werkende klasse, vooral in de steden, de laatste decennia aanzienlijk is gegroeid, is het Chinese democratiemodel gebouwd op wat een model voor klasseneenheid tussen het platteland en de steden genoemd zou kunnen worden.
Basisdemocratie
Het model gaat uit van basisdemocratie: op lokaal, gemeentelijk niveau omvat dit dorpscomités en bewonerscomités. Het omvat ook ‘congressen van werknemers van bedrijven en openbare instellingen’ (3). Deze assemblees worden gekozen door alle werknemers en dat zijn de organen ‘waarmee werknemers hun democratische recht uitoefenen om te besturen en zelf beslissingen te nemen in bedrijven en openbare instellingen’.
‘Ondernemingen en openbare instellingen passen een systeem van democratisch management toe, waar werknemerscongressen de basis van vormen: zo kunnen arbeiders en andere werknemers een actieve rol spelen in de besluitvorming over belangrijke kwesties die hun directe belangen raken.’
Zij ‘bemiddelen [onder andere] in arbeidsverhoudingen, luisteren naar de stem van de werknemers, beschermen hun wettelijke rechten en belangen en verzamelen klachten en suggesties’.
Momenteel zijn er 2,81 miljoen lokale vakbonden in China. Ze zijn vertegenwoordigd in 6,55 miljoen ondernemingen en openbare instellingen.
Leidende rol van de CPC
In wezen wordt de leidende rol van de werkende klasse echter uitgeoefend door de Communistische Partij van China. Dit is ook overduidelijk. De partij leidt en stuurt de ontwikkeling van het land, maar ziet zichzelf niet als ‘boven de wet’ of als één met de staatsorganen. In de statuten van de partij staat: ‘De partij zal haar activiteiten uitvoeren binnen het kader van de grondwet en andere wetten van het land. Zij zorgt ervoor dat de wetgevende, rechterlijke en bestuurlijke macht, alsmede de economische, culturele en volksorganisaties, met initiatief en onafhankelijke verantwoordelijkheid werken …’
Vandaag de dag telt de partij zo’n 96 miljoen leden, iets minder dan zeven procent van de bevolking. Het is niet eenvoudig om een beeld te krijgen van de klassensamenstelling van de partij. Uit een onderzoek dat in 2019 werd uitgevoerd door Li Yang, Filip Novokmet en Branko Milanovic (4) blijkt dat het aantal arbeiders in de CPC 34 procent bedraagt – vergeleken met 16 procent in 1988. Als ambtenaren en gelijkaardige categorieën worden meegenomen, stijgt het totale cijfer tot meer dan 70 procent. De CPC gebruikt zelf andere cijfers en categorieën. Op het recente partijcongres werd benadrukt dat 33,6 procent van de afgevaardigden ‘in de frontlinie van arbeid en productie’ werkte. 8,4 procent van de afgevaardigden zouden arbeiders zijn en 3,5 procent boeren. Naar schatting is drie procent van de partijleden kapitalist. Zo bevindt het strijdtoneel over de richting van de ontwikkeling zich direct binnen de partij.
Verkiezingsdemocratie en basiscomités
In het Chinese democratische model zijn er twee manieren om democratische invloed uit te oefenen. Het ene is een electorale democratie en het andere is een consultatieve – adviserende – democratie.
De electorale democratie bestaat uit verkiezingen voor staats- en lokale overheidsorganen op nationaal niveau en verschillende lokale niveaus: volkscongressen op alle niveaus. Hier zijn verkiezingen gebaseerd op de principes van algemeen kiesrecht, gelijke rechten, meerdere kandidaten en geheime stemming. Aan de basis worden verkiezingen gehouden voor dorpscomités en buurtcomités. Dit wordt ‘zelfbestuur van de gemeenschap’ genoemd. Dit element van het democratische model wordt sterk benadrukt: omdat China zo’n groot land is en zo divers qua bevolking, cultuur enzovoort, moet er veel ruimte zijn voor lokale autonomie:
‘Onder leiding van lokale partijorganisaties richten inwoners van landelijke en stedelijke gebieden dorpscomités en bewonerscomités op en oefenen ze rechtstreeks hun democratisch recht uit om openbare aangelegenheden en diensten te regelen.’
Tegen eind 2020 waren er dorpscomités opgericht in alle 503.000 dorpsadministratieve eenheden en hadden alle 112.000 stedelijke gemeenschappen bewonerscomités opgericht. Leidinggevende ambtenaren worden benoemd of gekozen door de volkscongressen op het relevante niveau.
Consultatieve democratie
De tweede pijler van het Chinese democratische model is de consultatieve democratie. Het systeem is een vrij uitgebreid consultatiesysteem dat erop gericht is diverse politieke groeperingen, etnische organisaties en andere sociale groepen bij het besluitvormingsproces te betrekken. Het wordt ook wel het ‘systeem van meerpartijensamenwerking en politiek overleg’ genoemd en wordt beschouwd als een nieuw model dat is ontstaan onder de specifieke omstandigheden van China. Het model is een uitdrukking van wat een ‘Patriottisch Verenigd Front’ wordt genoemd.
Geen eenpartijsysteem
Naast de CPC zijn er acht politieke partijen in China. De Chinese communisten beschouwen hun systeem niet als een eenpartijsysteem: ‘In China zijn er geen oppositiepartijen. Maar het politieke partijstelsel van China is geen eenpartijstelsel. Het is ook geen systeem waarin verschillende partijen om de macht vechten en beurtelings regeren. Het is een coöperatief meerpartijenstelsel waarin de CPC de staatsmacht uitoefent. Naast de CPC zijn er nog acht andere politieke partijen. De andere partijen nemen volledig deel aan het beheer van staatsaangelegenheden onder leiding van de CPC.’
De acht andere partijen dan de CPC hebben hun wortels in de Chinese bevrijdingsstrijd en werden oorspronkelijk gevormd uit de nationale bourgeoisie, de stedelijke kleinburgerij en patriottische individuen. Het zijn: Revolutionair Comité van de Chinese Kuomintang, Chinese Democratische Liga, Chinese Vereniging voor Nationale Opbouw, Chinese Vereniging ter Promotie van de Democratie, Chinese Democratische Boeren- en Arbeiderspartij, China Zhi Gong Dang, de Jiu San-Vereniging en de Taiwanese Liga voor Democratisch Zelfbestuur.
Het systeem van meerpartijensamenwerking en politiek overleg – het Patriottisch Front dus – is op centraal niveau geformaliseerd in een politiek adviesorgaan. Deze assemblee bestaat uit vertegenwoordigers van de negen partijen, niet-partijgebonden democraten, verschillende volksorganisaties, vertegenwoordigers van alle 56 etnische groepen, landgenoten uit Taiwan, Hongkong en Macau, Chinezen van overzee die naar huis zijn teruggekeerd en een aantal personen uit verschillende lagen van de samenleving (5). Het politieke adviesorgaan wordt een ‘gespecialiseerd orgaan voor socialistische consultatieve democratie’ genoemd.
Naast dit landelijke forum zijn er 170 adviesfora. En de lokale comités van de CPC voeren ‘op alle niveaus overleg met overeenkomstige lokale organisaties van de andere partijen over belangrijke lokale kwesties’. Naast het Patriottisch Verenigd Front is er een uitgebreid systeem van regionaal etnisch zelfbestuur op basis van autonomie, onder het verenigde leiderschap van de staat.
Experimenten in participatieve democratie en invloed
Het is een welomlijnd doel om de wensen van de mensen op te nemen en kanalen te creëren om hun een stem te geven. Maar het is ook een uitgesproken doel om deze ambities waar te maken: ‘Democratie begint door het volk zijn wensen te laten uiten. Maar als mensen alleen hun wensen kunnen uiten, maar niet de middelen hebben om ze te vervullen, dan is het geen echte democratie.’
Dit is een kwestie die we heel goed kennen in Denemarken, waar er een uitgebreid raadplegingssysteem is op gemeentelijk, regionaal en staatsniveau. Maar de ingewonnen adviezen daadwerkelijk te laten uitmonden in belangrijke wijzigingen, dat is een ander verhaal.
China experimenteert met verschillende vormen en kanalen om mensen hun eisen te laten uiten en gehoord te worden: publieke hotlines, online berichten, chatforums. Een van deze platformen – een nationaal online platform voor overheidsdiensten – heeft sinds de oprichting 15 jaar geleden tot 2,6 miljoen suggesties en klachten verwerkt.
Machtscontrole
‘Macht is een tweesnijdend zwaard,’ erkennen de Chinezen. En natuurlijk is het niet eenvoudig om een goed idee te krijgen van hoe het Chinese democratische model in de praktijk werkt vanop duizenden kilometers afstand hier in Denemarken.
De Chinezen zelf zijn er redelijk bescheiden over: ‘Of een democratisch model werkt, moet in de praktijk worden getest en door het volk worden beoordeeld. Het succes van China’s democratische model moet worden beoordeeld door het volk’, staat in het document ‘China, een democratie die werkt’.
Macht kan alleen bijdragen aan democratie en de mensen ten goede komen als ze wordt uitgeoefend met effectieve terughoudendheid en controle. Zonder controle bestaat altijd het risico dat het uit de hand loopt en de democratie wordt gesaboteerd. Daarom is ‘de uitoefening van macht steeds meer onderworpen aan controle en toezicht’. Dit betekent vooral dat de strijd tegen bureaucratie centraal staat. En er wordt voortdurend hard opgetreden tegen corruptie waar ze hardnekkig blijft bestaan.
Tegelijkertijd zijn er de afgelopen jaren stappen ondernomen om wat we de algemene beginselen van de rechtsstaat noemen, te versterken: de autoriteiten moeten wettelijk bevoegd zijn om te handelen. Er zijn beperkte ambtstermijnen ingevoerd voor ambtenaren in managementfuncties. Er zijn regels ingevoerd over het inkomen en de rechten van hoge ambtenaren, om te voorkomen dat er een bevoorrechte elite ontstaat. Dit om maar een paar voorbeelden te noemen.
Breed draagvlak
De hele kwestie van de versterking van de rechtsstaat en het bestrijden van bureaucratie en corruptie was een belangrijk element van het recente 20e Congres van de CPC. En het lijdt geen twijfel dat er onder de bevolking zeer veel steun is voor dit beleid. Uit officiële Chinese enquêtes blijkt zelfs dat de tevredenheid van de bevolking over de regering al jaren boven de 90 procent ligt. Dit wordt gezien als bewijs van de effectiviteit en vitaliteit van de democratie in China.
Onafhankelijke onderzoeken wijzen in dezelfde richting: het Amerikaanse Harvard Ash Centre for Democratic Governance and Innovation voerde een jaar lang een diepgaand onderzoek uit in China. Hieruit blijkt dat 95,5 procent ‘relatief tevreden’ of ‘zeer tevreden’ is over de centrale overheid. Aan de andere kant ligt de tevredenheid over de hoogste organen op districtsniveau iets lager: slechts 11,3 procent is ‘zeer tevreden’. Beide cijfers dateren uit 2016, maar dezelfde trend wordt bevestigd in een onderzoek uit 2020 van PR-firma Edelman. (5)
Dit betekent natuurlijk niet dat er over de hele linie overeenstemming en consensus is. China is een klassenmaatschappij die zich, naar eigen zeggen, in de eerste fase van het socialisme bevindt. Het is tegen deze achtergrond en rekening houdend met zijn geschiedenis, cultuur, tradities en ideologische grondslagen dat zijn model van democratie moet worden beoordeeld.
Vertaling uit het Engels: Antoon Van den Bossche
Bronnen: cijfers in de tekst verwijzen naar
1. https://dr.dk/drtv/see/naturens-tidsalder_344570
2. Tenzij anders vermeld in het artikel, zijn de citaten afkomstig uit dit document: http://www.news.cn/english/2021-12/04/c_1310351231.htm
3. Het woord congres wordt in China gebruikt als een verzamelnaam voor gekozen assemblees, gekozen organen op verschillende niveaus.
4. https://thenextrecession.files.wordpress.com/2021/06/wid-working-paper-2019-10-china-elites.pdf
5. Meer hierover vindt u in: http://www.china.org.cn/english/27750.htm https://ash.harvard.edu/publications/understanding-ccp-resilience-surveying-chinese-public-opinion-through-time https://global.chinadaily.com.cn/a/202201/22/WS61eb4086a310cdd39bc828ea.html
De auteur, Lotte Rørtoft-Madsen, is voorzitter van de Communistische Partij, Denemarken.
Zie ook de link naar haar X (Twitter-account)
Dit artikel werd gepubliceerd in Magasinet Arbejderen nr. 5, december 2022.
Oorspronkelijk: Kinas folkedemokratiske diktatur De Nederlandse vertaling is gebaseerd op: The Chinese people’s democratic dictatorship (Engelse vertaling verkregen via vertaalprogramma’s)
Nog meer lezen over de Chinese democratie?
Chinese democratie versus westerse democratie
Democratie op zijn Chinees
Chinese democratie, werk in uitvoering met goed resultaat?
Lokale verkiezingen almaar democratischer
