Nog maar 10 jaar geleden was het ideaal van de meeste Chinese jongeren een snelle carrière te maken in het bedrijfsleven; in de verkoop of als bedrijfsjurist. Dat ideale traject moest dan eindigen als CEO van het bedrijf. Een alternatief traject naar hetzelfde doel was een startup te beginnen en middels franchising in een paar jaar het hele land te bedienen. Wie minder commercieel talent had kon altijd nog ambtenaar worden. Daar is de laatste tijd verandering in gekomen.
Aanmelding voor een lokaal staatsexamen; foto Baidu (disclaimer)
De Staat als ladder
Decennialang was het ideaal van de meeste Chinese ouders dat minstens één kind een overheidsfunctie kon bemachtigen. In een socialistische maatschappij was de staat immers het centrale orgaan dat alles bestuurde. Alle nationale leiders begonnen ooit als lokale ambtenaar. Degenen die uitblonken konden het maken tot hoofd van een prefectuur. Een verdienstelijke prefect kon burgemeester van een kleine stad worden. Wie dat een paar jaar met succes gedaan had kwam in aanmerking voor een baan in een provinciaal bestuur, wellicht tot gouverneur. En zo kon een steeds kleiner wordende groep met alsmaar diepere ervaring uiteindelijk in Beijing uitkomen. Zoek b.v. eens de carrière van President Xi Jinping op. Hij maakte weliswaar een goede start met een beroemde vader, maar ook hij heeft de trap naar zijn huidige functie trede voor trede moeten beklimmen.
Je bedrijf in een tas
De Culture Revolutie deed het vertrouwen in die staat behoorlijk schudden. Juist de goede ambtenaren moesten het vaak afleggen tegen collega’s die vooral goed voor zichzelf zorgden. Gebruik makend van de kansen die de economische hervormingen boden richtten de meeste jongeren hun aandacht op een commerciële carrière. Dat ging geleidelijk. De pionierondernemers van de jaren tachtig liepen met een leren tas onder de arm rond waarin zich in feite hun hele onderneming bevond; inclusief hun bedrijfskapitaal, omdat je niet meteen als ondernemer een bankrekening kon openen. Zij werden vaak spottend aangeduid als pibao gongsi ‘lerentasbedrijven’. Hun kernactiviteit was aanbieders van producten aan hen die die producten nodig hadden te binden. Zij deden in principe goed werk, maar genoten geen goede reputatie.
Iedereen ondernemer
Na het roerige eerste decennium van de hervormingen ontwikkelde China zich in de jaren negentig razendsnel. Wetten en instituten die nodig waren voor een goed ondernemingsklimaat werden in een hoog tempo uitgevaardigd en uitgebouwd. Iedere universiteit die zichzelf respecteerde zetten een opleiding Bedrijfskunde op en deze hadden geen gebrek aan studenten. Overheden stichtten incubators, instituten die opstartende ondernemers op weg hielpen. Chinese ouders gingen met deze stroom mee. Een baan in een bedrijf, dat van een ander of je eigen bedrijf, werd de snelste manier om een beter leven op te bouwen dan je ouders ooit hadden gehad. De meeste juridische studenten kozen voor een specialisatie tot bedrijfsjurist. Dat was ook een stuk veiliger dan het verdedigen van misdadigers. Wie mooi kon tekenen kon zich het beste als reclame-ontwerper vestigen. Ondernemingen betaalden goed voor een succesvolle advertentiecampagne. In recente artikelen op Chinaquare hebben we ruime aandacht besteed aan ondernemers van diverse achtergrond, zoals een failliete reparateur van mobiele telefoons die een wereldwijde melktheeketen ontwikkeld heeft, of de pas overleden Zong Qinghou die pas na zijn veertigste zijn bedrijf oprichtte, maar als een van de rijkste mensen van China stierf.
Corona
Toen brak de pandemie uit. In een wereld met een groeiend aantal politieke brandhaarden bleek er toch een virus voor nodig te zijn om die wereld stil te leggen. Naast alle ellende van lockdowns was het toch ook een periode van gedwongen zelfreflectie. Chinese jongeren hadden twee decennia lang op de tenen gelopen. De nieuwe jongeren konden aan hun ouders zien in hoeverre dat tot een echt succesvolle carrière geleid had. Ook kregen ze de kans de definitie van ‘succes’ te herzien. Waren al de succesvolle ondernemers wel zo gelukkig? We hebben op Chinasquare een aantal artikelen over wat er zoal onder Chinese jongeren speelt geplaatst, zoals: een over het fenomeen tangping ‘plat liggen’ en een over diverse subculturen. Een commerciële carrière is nog steeds in trek, maar veel jongeren zoeken ook in andere richtingen.
De Staat slaat terug
Tijdens mijn verblijf in China eerder dit jaar zat ik een paar weken lang bijna elke dag in de metro van Beijing. Reizigers worden daar o.a. bezig gehouden met video-advertenties en de meest vertoonde was een advertentie voor een overheidsorganisatie die de naleving van wetten controleert. Aan de ene kant zijn er altijd nieuwe medewerkers nodig, maar aan de andere kant werd benadrukt dat er van een strenge selectieprocedure sprake was, inclusief een examen. Naast het nationale toelatingsexamen voor universiteiten (gaokao ‘hogeschool examen’) heeft China ook een nationaal examen voor ambtenaren ingesteld (guokao ‘staatsexamen’). Zij die er ervaring mee hebben melden dat het een zwaar examen is. De advertentie laat vooral jonge mensen zien die enorme voldoening putten aan het verantwoordelijke werk dat zij doen; zoals het inspecteren van de brandveiligheid van een flatgebouw. Bij het werk in het veld vallen ze meteen op door hun keurige zwarte pak, rode stropdas en het insigne van hun werkgever. Je bent weer iemand, als ambtenaar.
Maatschappelijke verandering
China maakt momenteel een grote maatschappelijke verandering door. De eenzijdige nadruk op revolutie van de jaren zestig en zeventig maakte plaats voor een even eenzijdig streven naar een zo hoog mogelijk inkomen in de twee decennia daarna. Dit is nu op zijn beurt weer plaats aan het maken voor een grotere pluriformiteit aan idealen. Sommige jongeren met een universitaire graad gaan terug naar hun geboortestreek om daar, net als hun ouders, boer te worden, maar dan wel met toepassing van wat ze geleerd hebben. Anderen gaan eerst de wereld verkennen en zien daarna wel welke richting ze op gaan. Werken voor de overheid is bezig het stigma van saai en slecht betaald werk af te schudden. En zeker, er blijven nog genoeg jongeren met een commerciële ambitie over, maar ook voor hen is een hoog salaris niet meer het enige waar zij naar streven. Lees die artikelen over jeugdwerkeloosheid in China in onze media dus kritisch. Niet alle jongeren staan meteen na het behalen van een diploma in de rij voor een job. Anderen staan in meerdere rijen, omdat ze er nog niet uit zien welke kant ze op willen.
Bronnen: conversaties op Chinese sociale media, Sixthtone, China Daily, eigen observaties van de auteur in China.
