Het economische overwicht van China en de daaruit volgende rivaliteit tussen Beijing en Washington, ‘s werelds twee grootste economieën, worden uitgespeeld op het hulpbronnenrijke Afrikaanse continent.
Overzichtsfoto van FOCAC 2024; foto africacenter.com (disclaimer)
FOCAC
China heeft de Verenigde Staten en de Europese Unie verdrongen als de belangrijkste handels- en investeringspartner van Afrika. Eerder deze maand gingen topfunctionarissen uit bijna alle 54 landen van Afrika naar Beijing voor het driejaarlijkse Forum on China-Africa Cooperation (FOCAC), waar de Chinese president Xi Jinping USD 51 miljard aan investeringen beloofde via kredietlijnen en Chinese zakelijke investeringen in Afrika over een periode van drie jaar. Hij bood steun aan voor meer infrastructuurprojecten en het creëren van minstens een miljoen banen. Xi zei dat China klaar was om de samenwerking met Afrika op te voeren op het gebied van industrie, landbouw, infrastructuur, handel en investeringen. Die bijeenkomst in Beijing volgt op de uitbreiding van het BRICS-blok (Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika) met twee Afrikaanse landen, Egypte en Ethiopië, evenals verschillende andere nieuwe leden.
Klein maar fijn
Xi beloofde een verdrievoudiging van het aantal infrastructuurprojecten op het hele continent in vergelijking met die op het laatste Forum in 2021, met de nadruk op ‘kleine maar fijne’ projecten op basis van China’s geavanceerde en groene technologieën. China zal 30 projecten voor schone energie lanceren, evenals 30 projecten voor infrastructuur. Ook werd samenwerking op het gebied van nucleaire technologie aangeboden en hulp bij de opwekking en transmissie van elektriciteit die van vitaal belang zijn om het continent te helpen industrialiseren. Xi riep op tot een Chinees-Afrikaans netwerk van land- en zeeverbindingen. Hij gaf de verzekering dat China zijn invoer van niet-hulpbronnen uit Afrika zal uitbreiden en herhaalde een belofte om de markttoegang voor Afrikaanse goederen, met name landbouwproducten, die momenteel met zeer strenge inspectie- en quarantainebeperkingen te maken hebben, te vergroten.
Vermindering
Hoewel de toezegging om USD 51 miljard te investeren een stijging van 27,5% vertegenwoordigt ten opzichte van de laatste top van 2021, was deze minder dan de piek van USD 60 miljard die in 2015 en 2018 werd toegezegd. Veel van die vermindering was het gevolg van de daling van de leningen voor infrastructuur, terwijl Ethiopië, Zambia en Kenia moeite hadden om de leningen terug te betalen voor grote infrastructuurprojecten die in het voorgaande decennium zijn uitgevoerd.
Hulpbronnen
Het Forum werd gehouden te midden van toenemende concurrentie van de VS en Europa, evenals van de zogenaamde ‘middelgrootmachten’, Rusland, India, Japan, Turkije, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, voor invloed in Afrika. Op het spel staat de toegang van China tot de enorme minerale hulpbronnen van Afrika, waaronder grote oliereserves, diamanten, goud, zilver, uranium, koper, kobalt, nikkel en lithium, die China momenteel ontgint in de Democratische Republiek Congo (DRC), Zimbabwe, Botswana en elders, evenals de oprichting van lokale raffinagefaciliteiten voor grondstoffen en markten voor zijn hernieuwbare energie en hightechproducten. Terwijl de VS en de Europese Unie hoge tariefmuren aan Chinese goederen opleggen, richt Beijing zich niet alleen op Afrika als een markt voor zijn hoogwaardige export – de verkoop van elektrische voertuigen naar Afrika steeg in 2023 met 291% – maar ook als een productielocatie, gebruikmakend van de lage lonen van het continent, in een poging om de onbetaalbare tariefbarrières te omzeilen waarmee het in de geavanceerde landen wordt geconfronteerd.
Verenigde Naties
China beschouwt Afrika, met zijn snel stijgende bevolking die naar verwachting 1,7 miljard zal bereiken in 2030 – een stijging van ongeveer 400 miljoen ten opzichte van 2024 – als een belangrijke exportmarkt, terwijl de 54 stemmen bij de Verenigde Naties Beijing een tegenwicht zouden kunnen bieden voor de dominantie van het Amerikaanse imperialisme.
China’s handel met Afrika
De handel van China met Afrika is sinds het begin van de jaren negentig exponentieel gegroeid, vooral nadat China in december 2001 toetrad tot de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en het vrije verkeer van kapitaal, mensen en producten in beide richtingen aanmoedigde. China is nu verreweg de grootste bilaterale handelspartner van het continent en overtreft daarmee de VS sinds 2009. Ongeveer 25% van de export van Afrika, voornamelijk mineralen, brandstoffen en metalen die van cruciaal belang zijn voor defensie, hernieuwbare energie en elektrische voertuigen, gaat naar China, terwijl ongeveer 16% van de invoer uit het land komt. In 2023 was de handel met China meer dan het dubbele van die met India, de op een na grootste handelspartner van het continent. In 2023 bereikte de totale handel met China een record van USD 282 miljard, of 9,9% van het BBP van Afrika – een stijging van bijna USD 200 miljard, of 7,8% van het BBP van Afrika in 2019, grotendeels als gevolg van de toenemende vraag naar mineralen, vooral die van cruciaal belang zijn voor de overgang naar groene energie. China verwacht dat het jaarlijkse handelsvolume tegen 2035 USD 300 miljard zal bereiken.
Eenzijdig
Desalniettemin is de handel van Afrika met China zeer eenzijdig, goed voor minder dan 5% van de wereldwijde handel van China. De eerste zeven maanden van 2024 zagen een toename van de handel met 5,5%, voornamelijk gedreven door de export van grondstoffen door Afrika. De Chinese export naar Afrika bedroeg in dezelfde periode in totaal USD 97 miljard, terwijl Afrika goederen exporteerde ter waarde van USD 69 miljard, voornamelijk grondstoffen, als gevolg van Afrika’s langdurige negatieve handelsevenwicht. Hoewel deze cijfers betrekking hebben op het hele continent, is het grootste deel van de handel van China met slechts zes tot acht van de 54 landen van Afrika, waaronder Zuid-Afrika, Nigeria, Egypte, Algerije, DRC en Angola.
Verandering
Desalniettemin verandert de samenstelling van de invoer van China uit Afrika, waardoor de relaties met de betrokken landen worden verstoord. Beijing koopt minder olie uit Afrika en schakelt in plaats daarvan over naar de Perzische Golf, Rusland en elders in Azië. Angola zag zijn positie als China’s op een na belangrijkste leverancier van olie in 2023 dalen naar de achtste. Zuid-Soedan, Soedan en Nigeria hebben allemaal hun koolwaterstofexport naar China met meer dan 60% zien dalen. In plaats daarvan importeert China mineralen en begint het steeds meer lokaal te raffineren en te verwerken. Chinese bedrijven hebben verwerkingsfabrieken geopend in onder meer Zimbabwe, Nigeria en Marokko. In het geval van landbouwproducten, meestal primaire grondstoffen, is China begonnen met het importeren van bevroren avocado’s uit Kenia, rundvlees uit Namibië en koffie uit Ethiopië en Rwanda.
E-commerce
Ook van groeiend belang zijn de Chinese e-commerceplatforms Kilimall, Tmall, JD.com en Kikuu, die een virtueel – en cruciaal – toegangspunt of digitale marktplaats bieden voor Afrikaanse leveranciers op de wereldmarkten en deelname aan de wereldwijde toeleveringsketens van de productie waarvan Afrikaanse fabrikanten tot nu toe grotendeels zijn uitgesloten. Het is dit gebrek aan toegang tot de wereldmarkten dat er gedeeltelijk voor heeft gezorgd dat de productie in Afrika bezuiden de Sahara is gedaald van 18% van het BBP in 1981 tot 11% vorig jaar, aangezien de meeste Afrikaanse landen opgesloten blijven in handelsrelaties in koloniale stijl waarin ze grondstoffen exporteren en eindproducten importeren
China’s investering in Afrika
Beijing is ook de grootste investeerder van het continent geworden, met een toezegging van USD 191 miljard tussen 2006 en 2021, vaak in de vorm van subsidies, kredieten en leningen om grote infrastructuurprojecten te financieren, gewoonlijk in het kader van het Belt and Road Initiative (BRI). China heeft geïnvesteerd in 53 van de 54 landen van Afrika, voornamelijk in havengebieden langs de kust van Afrika,16 in het westen, 8 elk in het noorden en oosten, en 2 in het zuiden. Deze omvatten de haven van Djibouti, waar het zijn eerste overzeese militaire basis heeft gebouwd, Port Sudan (Soedan), Port Said-Port Tewfik (Egypte), Port Ain Sokhna (Egypte), Zarzis Port (Tunesië) en El Hamdania Port (Algerije).
Leningen en schulden
China heeft zijn infrastructuurprojecten in Afrika (inclusief spoorlijnen en wegen) gebruikt om zijn industriële (inclusief de verwerking van mineralen) en energieprojecten in het achterland te koppelen aan transportinfrastructuur, inclusief havens langs de Afrikaanse kust. Veel BRI-infrastructuurprojecten, zoals de spoorweg van USD 3,8 miljard tussen Nairobi en de Keniaanse havenstad Mombasa, verhoogden de schulden van landen die al diep in het gat zaten, waardoor China gedwongen werd zijn BRI-investeringen te verminderen, nadat verschillende landen in gebreke waren gebleven of moeite hadden om de schuldaflossing bij te houden. Volgens het Global Development Policy Center van Boston University daalde de waarde van nieuwe leningen aan Afrikaanse landen in 2021 tot ongeveer 0,15% van het Afrikaanse BBP, van de piek van 1,2% in 2016.
Vorig jaar keurde China leningen ter waarde van USD 10,8 miljard aan Afrika goed, de eerste jaarlijkse stijging sinds 2016, en ondertekende in februari een overeenkomst met Zambia en Tanzania om de TAZARA-spoorlijn te upgraden, decennia geleden gebouwd door China, die koper en andere kritieke mineralen vervoert naar Dar-es-Salaam aan de Indische Oceaan. Het volgt op toezeggingen in januari om tot USD 7 miljard te investeren in de Sicomines koper- en kobalt joint venture in de DRC en ongeveer USD 1,3 miljard voor een spoorlijn die Kano, de op een na grootste stad van Nigeria na Lagos, en Maradi, de op een na grootste stad in buurland Niger, verbindt.
Verschuivingen
Terwijl Xi het voornemen van Beijing aankondigde om zijn infrastructuurinvesteringen uit te breiden, zal dit naar verwachting de vorm aannemen van tal van kleinere projecten op basis van China’s geavanceerde en groene technologieën, zoals het Africa Solar Belt-programma van USD 14 miljoen om 50.000 Afrikaanse huishoudens te leveren, ook in Tsjaad en Nigeria, met zonne-energie, en USD 50 miljoen voor een zonnepark in Burkina Faso. Xi kondigde ook een grote verschuiving aan: investeringen in industrialisatie om te profiteren van de laagbetaalde economie van Afrika, gefinancierd via bedrijven in plaats van publieke investeringen. Dergelijke productiefaciliteiten zijn gericht op de groeiende middenklasse van Afrika, evenals op wereldmarkten en toeleveringsketens voor producten die gebaseerd zijn op het exploiteren van de enorme natuurlijke hulpbronnen van het continent.
Dedollarisatie
Cruciaal is dat de financiering voor industrialisatie zal komen in de vorm van de Chinese yuan, niet de Amerikaanse dollar, als onderdeel van China’s bredere streven om het internationale gebruik van zijn valuta te vergroten en de dominantie van de dollar te beteugelen. Op dit moment worden bijna alle grensoverschrijdende transacties – handelsschikkingen, ontwikkelingsfinanciering en directe buitenlandse investeringen – tussen China en Afrikaanse landen in dollars uitgevoerd.
Hoewel dit gebruik van de dollar deze landen integreert in het wereldwijde financiële systeem, stelt het hen bloot aan volatiliteit op de financiële markten. Sinds januari 2022, toen de Amerikaanse Federal Reserve een reeks renteverhogingen inzette, hebben Afrikaanse landen hun valuta’s met gemiddeld 19% zien verminderen ten opzichte van de dollar, aangezien beleggers overschakelden naar hoger betalende Amerikaanse staatsobligaties en de door de VS/NAVO geleide oorlog tegen Rusland in Oekraïne hebben de kosten van graanimport opgedreven. Dit heeft hun schulden en de kosten van het afhandelen van hun schuld verhoogd.
De yuan zal de dollar niet vervangen als de belangrijkste internationale handelsvaluta, maar de aankondiging van Xi geeft aan dat het een steeds grotere rol zal spelen bij de facturering en schikkingen tussen China en Afrika. Dit initiatief vindt plaats op het moment dat Afrika zijn Pan-Afrikaanse Betalings- en Afwikkelingssysteem (PAPSS) uitrolt, ontwikkeld door de African Export-Import Bank (Afreximbank), waarmee Afrikaanse landen hun intra-Afrikaanse handel (momenteel erg laag) in lokale valuta kunnen regelen, een ontwikkeling die Beijing aanmoedigt.
Valutaswaps
Beijing verhoogt ook het gebruik van bilaterale valutaswapovereenkomsten waarbij de Chinese centrale bank, de People’s Bank of China, in yuan genomineerde handelskredieten verstrekt aan lokale commerciële banken in ongeveer 40 landen, met verscheidene in Afrika, waaronder Nigeria, gericht op het uitbreiden van de bilaterale handel en het bieden van noodhulp aan belangrijke Afrikaanse landen die op het punt staan in gebreke te blijven met hun leningen. Het heeft ook de New Development Bank gesteund, een multilaterale instelling die is opgericht door de BRICS-groep van landen in Shanghai met de bedoeling de valuta’s van lidstaten te gebruiken voor leningen en internationale leningen.
Westerse sancties
Bezorgdheid over mogelijke westerse sancties, met name de door de VS geleide bevriezing van USD 300 miljard aan dollaractiva van de Russische centrale bank, grotendeels in het Europese banksysteem, samen met andere financiële sancties, voeden de inspanningen van China om de financiële dominantie van de VS te beperken, via transacties met yuan en zijn steun voor de PAPSS en soortgelijke systemen elders.
Herstructurering
China probeert zijn kredietportefeuille aan de 25 Afrikaanse landen te herstructureren waarvan het IMF schat dat ze in schuldenproblemen verkeren of het risico lopen op schuldenproblemen. Chinese schuldeisers, publiek en privaat, zouden ongeveer 13% van deze schuld vertegenwoordigen. Het houdt zich bezig met schuldherstructurering en -verlichting met landen als Angola, Ethiopië en Kenia. China en andere schuldeisers hebben ermee ingestemd dat Zambia zijn schuld over een langere periode terugbetaalt, terwijl ze USD 840 miljoen afschrijven. Beijing verstrekt ook kortlopende leningen aan landen in nood, waarbij ten minste zeven Afrikaanse landen reddingsleningen ontvangen.
Amerikaanse reactie
Washington heeft gereageerd met Beijing te beschuldigen van ‘schuldendiplomatie’ door Afrikaanse landen te lokken aanzienlijke schulden aan te gaan die ze moeilijk kunnen terugbetalen, waardoor Beijing vervolgens lucratieve activa kan grijpen.
De belangrijkste zorg van Washington is dat de nieuwe handelsroutes die onder de BRI worden aangelegd, de handel van de VS zouden afleiden en dat de toenemende economische invloed van China ook diens politieke invloed zou vergroten, waarbij China’s toegang tot Afrikaanse havens zijn militaire macht zou vergroten. Desalniettemin zijn de VS, ondanks hun bittere oppositie tegen de BRI, onder verwijzing naar bezorgdheid over schulden en ecologische duurzaamheid, er niet in geslaagd met een aantrekkelijk alternatief te komen.
Vorig jaar, na decennia van afnemende invloed in Afrika en te midden van toenemende bezorgdheid over China’s groeiende controle over vitale minerale hulpbronnen, ondertekenden de VS honderden deals ter waarde van USD 14,2 miljard met Afrikaanse landen in een poging om de groeiende invloed van China tegen te gaan. De 547 handels- en investeringsovereenkomsten waren een stijging van 67% ten opzichte van 2022 in zowel aantal als waarde. In een historische deal, gezien als een overwinning voor Washington op China en Rusland in Afrika, won een Amerikaans bedrijf een bod om te helpen bij de bouw van de eerste kleine kernreactor van Ghana.
Alternatief voor BRI
De VS proberen te wedijveren met China’s BRI via het G7’s Partnership for Global Infrastructure and Investment (PGII) met ‘ontwikkelende’ landen die tegen 2027 meer dan USD 600 miljard willen investeren. Het neemt deel aan een project van USD 10 miljard om de Lobito Corridor te financieren om ‘de Chinezen te verdrijven’.
Het project omvat de renovatie en uitbreiding van een 1.300 kilometer lange spoorlijn – grotendeels verwoest tijdens de door de VS veroorzaakte burgeroorlog – die kritieke mineralen zal vervoeren van de hulpbronnenrijke DRC en de koperprovincie van Zambia naar de haven van Lobito in Angola, aan de Atlantische kust. Het omvat de uitbreiding van de haven van Lobito en de bouw van zonne-energiecentrales en bruggen rond plattelandsgemeenschappen. De VS hebben een overeenkomst aangekondigd die de Lobito Corridor zal uitbreiden om nikkelafzettingen in Tanzania te bereiken, de toegang van de VS tot de kritieke mineralen van Afrika te verbreden en mogelijk de eerste kust-tot-kust-westspoorverbinding in Afrika te creëren.
VS versus China
De lening van de International Development Finance Corporation van USD 1,2 miljard voor het Lobito-project is opmerkelijk omdat Angola ooit een slagveld uit de koude oorlog was en later de grootste ontvanger van China’s leningen in Afrika. Luanda is nog steeds ongeveer USD 17 miljard schuldig van de USD 45 miljard die het van China heeft geleend, meestal in de vorm van leningen gedekt door olie.
De meeste mineralen uit de DRC en Zambia worden momenteel vervoerd via de door China gefinancierde spoorweg die Zambia en Tanzania (de TAZARA-spoorlijn) verbindt met Dar-es-Salaam aan de Indische Oceaan of moeten tegen veel hogere kosten naar Angola worden vervoerd. De ontwikkeling van de Lobito Atlantic Railway betekent dat er in de toekomst een keuze zal zijn tussen exporteren via de Atlantische Oceaan of de Indische Oceaan of – om het botweg te zeggen – tussen de VS/Europa en China. Dit is echter twijfelachtig, aangezien Chinese bedrijven het mijnbouwgebied van de DRC domineren en voor USD 1 miljard aan upgrades moeten uitvoeren aan de concurrerende TAZARA-spoorlijn met verschillende spoorwegspoorwegen.
Zoals een factsheet van de Biden-regering het uitdrukt, is de politieke noodzaak nu om ‘China op het wereldtoneel te overtreffen’ en dit geldt ook voor Afrika, aangezien de spanningen tussen de grootmachten over kritieke mineralen opwarmen.
Commentaar
Dit artikel slaat alle spijkers op de kop. De natuurlijke volgende stap in het dekolonisatieproces van de voormalige koloniën (en dat slaat op vrijwel alle Afrikaanse landen) is dat ze het westerse blok en ‘the Western way’ niet langer als voorbeeld gaan zien. De verslechterende economische situatie in het westen, de ellende veroorzaakt door de westerse proxy-oorlog in de Oekraïne en de onvoorwaardelijke westerse steun aan Israel hebben dit proces versnelt. China is het nieuwe voorbeeld als een natie die de positie van tweede economie in de wereld bereikt heeft op basis van de eigen culturele waarden, zonder te verwesteren. Daar komt bij dat China geen oude koloniale macht is.
De Amerikaanse reactie is vanaf het uitgangspunt fout. Al die mooie investeringen worden niet verstrekt om de Afrikaanse landen te helpen zich te ontwikkelen, maar om te trachten de Chinese invloed in het continent te verminderen. Hoe zou u reageren als de Duitse regering u een lening tegen aantrekkelijke voorwaarden zou aanbieden om een Duitse auto te kopen; in plaats van een Franse, Italiaanse, e.d.? U zou het kunnen weigeren. U zou het aan kunnen nemen en voortaan enkel in Duitsland vakantie vieren, om uw dankbaarheid te betuigen. Echter, u kunt ook het geld aannemen en daarna voortaan in uw nieuwe BMW naar Frankrijk of Italië reizen om vakantie te vieren. De Afrikaanse landen hebben het Amerikaanse geld aangenomen; wie zou dat niet doen. Nu zal de tijd leren of ze hun radar weer op het Westen gaan richten, of China gewoon als voorbeeld zullen blijven zien, met af en toe een knipoog naar het Westen als dank voor het extra geld.
Bron: MRonline 18/9/2024; Oorspronkelijk gepubliceerd op de World Socialist Web Site (WSWS) op 16/9/2024 door Jean Shaoul
Dit artikel is een getrouwe Nederlandse bewerking van het oorspronkelijke artikel. Het commentaar reflecteert enkel de opinie van de bewerker en is niet per se die van alle redacteuren van Chinasquare.
