Dezer dagen gaat er een belangrijke BRICS-top door in Rusland. Nu de dreiging van een grote oorlog op ons lijkt af te komen is het belangrijk om het juiste verband te zien tussen multipolariteit, waarbij de macht minder gecentraliseerd is, de opkomst van het Mondiale Zuiden, de BRICS en de rol van China daarin.
Analyse – Jenny Clegg
In de westerse mainstreammedia wordt nu meer en meer gesproken over multipolariteit, in ieder geval groeit het besef dat de wereld begint te veranderen. Bij de research voor mijn boek China’s Global Strategy, vijftien jaar geleden, had ik nog echt moeite om een enkele verwijzing naar multipolariteit in de westerse literatuur te vinden. Toch voerden Chinese academici toen al vele debatten over de multipolaire trend en de plaats van China daarin.
Multipolaire wereld
De heersende westerse opvatting is dat een paar willekeurige middelgrote machten – Turkije, Mexico, Maleisië, Australië – een belangrijkere rol beginnen te spelen. De Chinezen echter, die vertrekken vanuit een historisch en materialistisch perspectief, zien al langer dat de evolutie naar een multipolaire wereld zorgt voor een herschikking van de wereldmacht door de opkomst van het Mondiale Zuiden.
Nu de dreiging van een grote oorlog op ons af lijkt te komen is het noodzakelijk dat de linkerzijde in het Westen het juiste verband ziet tussen multipolariteit, het Mondiale Zuiden en China, om te begrijpen wat er in de wereld gebeurt.
Door de toenemende en ernstiger wordende crisissen richten de landen in het Zuiden de blik meer en meer naar elkaar, in plaats van naar het Westen.
De objectieve voorwaarden ontstaan voor een multipolaire wereld
Gezien hun ervaringen met vaccinatie-apartheid, hoge rentetarieven die hun schulden verzwaren, inflatie door de oorlog in Oekraïne en het onvermogen van rijke landen om de klimaatverandering te keren, hebben landen in het Zuiden alle reden om zich te verenigen als meer krachtdadige pleitbezorgers van vrede en ontwikkeling.
Zuid-Zuidnetwerken breiden zich uit. De objectieve voorwaarden ontstaan voor een multipolaire wereld – India en Brazilië zijn opgeklommen tot de top 10 van de wereldeconomieën. Ook Mexico, Indonesië en Nigeria zijn in opkomst en maken zich klaar om de G7-leden in te halen.
Ook in het subjectieve bewustzijn gebeuren er verschuivingen: het ene ontwikkelingsland na het andere weigerde partij te kiezen in het Oekraïneconflict, en op dit moment zijn ze verenigd in hun afschuw voor Israëls genocide en in hun woede en walging over de dubbele moraal en de medeplichtigheid van het Westen.
Natuurlijk, de ervaring uit het verleden heeft geleerd dat collectieve inspanningen van het Mondiale Zuiden kunnen bezwijken omdat het imperialisme de landen verdeelt, zoals toen de oproep uit 1974 voor een Nieuwe Internationale Economische Orde in de jaren tachtig in duigen viel. Vandaag de dag is de rol van China als veruit het grootste ontwikkelingsland doorslaggevend.
China doorslaggevend
China biedt het Zuiden een model voor succesvolle ontwikkeling en uitroeiing van de armoede. Met zijn enorme markt- en investeringsbronnen staat het land in het centrum van de economische Zuid-Zuidsamenwerking. De Chinese diplomatie bevordert de eenheid van de landen en levert grote vredesinspanningen.
Uiteraard zijn er problemen: het is moeilijk op korte tijd verandering te brengen in het patroon van de koloniale handel, waarbij grondstoffen worden geruild voor kant-en-klaar geproduceerde goederen.
Investeringsprojecten in het kader van het Belt and Road Initiative (BRI) kenden niet altijd de beste kwaliteit of de verstandigste aanpak, maar zelfs als er 40 procent van die projecten complicaties ondervinden – zoals sommige critici beweren – betekent dit nog dat 60 procent wel degelijk werkt en een verschil maakt.
Vandaag opent China voor ontwikkelingslanden de weg naar een groene en gedigitaliseerde toekomst. Door voluit te mikken op de groei van nieuwe hoogwaardige productiekrachten in eigen land, wordt China de onmisbare factor in de wereldwijde groene transitie.
Te midden van een anarchistische wereldeconomie bieden deals met China over het algemeen enig houvast
Te midden van een anarchistische wereldeconomie bieden deals met China over het algemeen enig houvast. Ingaand tegen het koloniale patroon deed men op de recente top tussen China en Afrika belangrijke toezeggingen die zullen leiden tot een miljoen banen voor de Afrikaanse bevolking.
Nu China het nieuwe momentum in het Zuiden heeft opgepikt, heeft het zijn diplomatieke activiteit verhoogd in fora zoals de Shanghai Cooperation Organisation (SCO), de G77+, de BRICS+, het Forum on China–Africa Cooperation (FOCAC) en andere dergelijke platformen.
De drie wereldwijde initiatieven van China (een voor ontwikkeling, een voor veiligheid en een voor de beschavingen) gaan uit van de basisbeginselen van het Handvest van de Verenigde Naties. Ze bouwen voort op de vijf beginselen van vreedzame co-existentie en de Bandung-overeenkomst van 1955.
De Volksrepubliek brengt bij deze diplomatie zijn rijke ervaring in het verzet tegen het imperialisme mee. China was in feite het eerste land in het Zuiden dat het kolonialisme versloeg toen Groot-Brittannië, Frankrijk en de VS in 1943 gedwongen werden hun extraterritoriale privileges op te geven.
De rol die China meer en meer speelt in de bemiddeling bij geschillen, en door zijn streven naar vreedzame oplossingen, krijgt impact en maakt het de VS moeilijker om zich te mengen in de aangelegenheden van de landen in het Zuiden.
De bemiddeling van China maakt het de VS moeilijker om zich te mengen in de aangelegenheden van de landen in het Zuiden
Zo heeft de Shanghai Cooperation Organisation geholpen om het Amerikaanse leger uit Centraal-Azië te houden. Door de overeenkomst tussen Saoedi-Arabië en Iran, waar China aan heeft bijgedragen, ontstaat er een andere dynamiek in het Midden-Oosten (de VS doet nu overigens zijn best om deze trend naar regionale eenheid te ondermijnen). China heeft de veertien Palestijnse groepen bijeengebracht. En voor het Braziliaans-Chinese voorstel over het conflict tussen Rusland en Oekraïne is er steun vanuit 110 landen.
Dan is er nog het belang dat China hecht aan de dialoog tussen de beschavingen – het eerste punt dat Xi Jinping benadrukte in zijn recente toespraak tot de Afrikaanse leiders. Laten we hier volstaan met een verwijzing naar Frantz Fanon die ‘de versterking van het culturele vertrouwen essentieel’ noemde ‘om de kolonisatie van het denken te kunnen aanpakken’.
Kritieke periode
Als in de toekomst, in het volgende decennium vanaf 2030, meer landen in het Zuiden sterker worden, kan dat de kloof tussen Noord en Zuid verkleinen en zo in de jaren 2040 de multipolariteit wellicht een grotere kans van slagen geven, naarmate de invloed van het Westen minder dominant wordt en er nieuwe verhoudingen tussen de grote machten ontstaan.
De komende vijf jaar vormen een kritieke periode voor de overgang naar een rechtvaardiger internationaal evenwicht en dat maakt de huidige situatie, waarbij de scherpe concurrentie tussen de VS en China centraal staat, zo beladen.
Biden noemde 2020 het ‘beslissende decennium’. Nu we halverwege deze periode zijn en de VS zijn macht ziet wegglippen, is de drang naar oorlog – waarbij een wereldwijde NAVO het opneemt tegen het zogenaamde verderfelijke kwartet Rusland-China-Noord-Korea-Iran – de laatste kans voor de VS om aan de top te blijven. Als we 2030 maar halen zonder wereldoorlog …
De drang naar oorlog is de laatste kans voor de VS om aan de top te blijven
De uitkomst van de kwesties in Europa en het Midden-Oosten zal een vérstrekkende invloed hebben op het algemene machtsevenwicht in de wereld – en dat is waardoor er maar geen einde komt aan de conflicten daar.
China’s stille diplomatie is erop gericht om de VN weer een leidende rol te geven in kwesties van oorlog en vrede – een positie die de Verenigde Staten zich na de Tweede Wereldoorlog hadden toegeëigend.
Dus nogmaals: nu er een wereldoorlog dreigt, is het noodzakelijk dat vredesactivisten en socialisten de onderlinge verbanden binnen de multipolariteit zien en de ontwikkelingsfasen ervan onderkennen. Anders eindigen wij aan de verkeerde kant van de geschiedenis.
BRICS
De komende jaren hangt er veel vanaf of de BRICS+ bij elkaar blijven. Het is gemakkelijk te begrijpen waarom de linkerzijde er zoveel moeite mee heeft om de BRICS te steunen – met leiders als Modi of een Bolsonaro en staten als Iran, de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, of met Poetins militaire ‘uitstapje’ naar Oekraïne.
En het is waar: autocratische regimes zijn een zwakke schakel, hun instabiliteit en regionale geschillen creëren openingen voor Amerikaanse inmenging.
Het is echter ten onrechte dat sommige linksen multipolariteit voorstellen als een nieuwe ronde van inter-imperialistische rivaliteit die gemotiveerd zou zijn door een streven van de BRICS naar regionale hegemonie.
Natuurlijk spelen er in sommige van de BRICS-leden individuele ambities om de macht en de invloed van hun land te vergroten, maar collectief werken ze, onder druk van de toenemende internationale crisissen, samen om alternatieve oplossingen te vinden, en niet in de laatste plaats een uitweg uit het handelssysteem gedomineerd door de dollar.
Het volslagen falen van de door het Westen geleide wereld in Palestina schreeuwt om een nieuwe internationale orde
Bovendien worden kleinere landen in het Zuiden van de wereld collectief actiever, in plaats van tevreden te zijn met een ondergeschikte positie in een of andere regionale BRICS-hegemonie.
Momenteel is de ultieme test voor de duurzaamheid van de BRICS+ hun onafhankelijk buitenlands beleid, hoe aarzelend en onbetrouwbaar ook.
We zouden moeten leren van het voorbeeld van de Communistische Partij van China, die na 1937 met dichtgeknepen neus vasthield aan het eenheidsfront met de Kuomintang, zolang die bereid was tot opstand tegen de Japanse bezetting, zelfs toen Chiang Kai-shek doorging met communisten levend te laten begraven.
Het is echt niet het moment om ons afzijdig te houden en op de BRICS+ neer te kijken, zoiets is voor utopisten. We moeten erkennen dat we onze problemen niet alleen kunnen oplossen: het volslagen falen van de door het Westen geleide wereld in Palestina schreeuwt om een nieuwe internationale orde.
We moeten de kans grijpen: als we onze vredesbeweging vooral op het Zuiden kunnen richten, dan brengen we tenminste iets tot stand.
Het bovenstaande is de tekst van de toespraak die Dr. Jenny Clegg hield op de conferentie rond de 75e verjaardag van de Volksrepubliek China, in Londen georganiseerd door Friends of Socialist China samen met The Morning Star.
De vertaling is van Dirk Nimmegeers. Ze verscheen eerder op DeWereldMorgen.
Dr. Jenny Clegg is een onafhankelijk publicist en onderzoeker, gespecialiseerd in de ontwikkeling en internationale rol van China. Ze is voormalig universitair hoofddocent in Azië-Pacificstudies aan de Universiteit van Central Lancashire (UCLAN). Clegg schreef ‘China’s Global Strategy: towards a multipolar world’ (Pluto Press, 2009). Binnenkort komt haar boek ‘Storming the Heavens – Peasants and Revolution in China, 1925-1949 – from a Marxist perspective’ uit bij Manifesto Press.
