Xi Jinping heeft zijn tour in Zuid-Amerika op passende wijze afgerond in het grootste derdewereldland van het westelijk halfrond. Daar vierde hij samen met president Luiz Inacio Lula da Silva de 50e verjaardag van de diplomatieke betrekkingen tussen China en Brazilië. De beide leiders hadden nuttige gesprekken en lieten een reeks van veelbelovende akkoorden en contracten afsluiten.
De Chinese president was in Zuid-Amerika voor de conferenties van APEC en van de G20 en bracht er succesvolle staatsbezoeken aan de gastlanden Peru en Brazilië.
De vriendschap tussen China en Brazilië, BRICS-landen van de eerste generatie, werd alweer overduidelijk aangetoond en staat buiten kijf, ondanks de vraagtekens die soms rijzen. Uiteraard wil de VS de twee landen, net zo goed als in het geval van India, het liefste uit elkaar spelen. Het was dus opmerkelijk dat Brazilië had besloten om niet deel te nemen aan het Belt and Road Initiative (BRI), het internationale project dat China nauw aan het hart ligt. De reden die Lula opgaf: ‘bezorgdheid over mogelijke gevolgen voor de relatie met Washington’. Ook over de uitbreiding van de BRICS zijn er meningsverschillen: met het vormen van een grote, sterke groep van landen uit het Mondiale Zuiden als tegengewicht voor het dominante westerse blok wil Brasilia minder haast maken dan Beijing. Het derdewereldland uit supercontinent Amerika dringt veeleer aan op een uitbreiding van de VN-Veiligheidsraad, een instelling waar de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog (onder andere met hun veto) nog steeds de dienst uitmaken.
Intussen heeft dat alles de regeringen van China en Brazilië niet belet om vriendschap en respect te combineren. Hun leiders zijn het eens geworden over de synergie die ze willen nastreven tussen het BRI en een aantal Braziliaanse overheidsprojecten voor modernisering, ecologische transitie en de integratie van infrastructuur in Zuid-Amerika. Een opvallend onderdeel van dat laatste terrein is de enorme haven van Chancay in Peru die in grote mate door Chinese bedrijven wordt gefinancierd en die Zuid-Amerikaanse economieën, onder andere de Braziliaanse, met Azië zal verbinden.
Xi werd op demonstratieve wijze met zorg en eer ontvangen en Lula liet zien hoe sterk de relatie van Brazilië en China is met verwijzingen naar hun handelsbetrekkingen. In een toespraak noemde hij onder andere het feit dat Brazilië de grootste exporteur van voedsel naar China is en kondigde hij aan dat het top-voedselbedrijf van Brazilië, Brasil Foods (BRF), van plan is om een vleesverwerkingsfabriek ter waarde van 80 miljoen US dollar te kopen in de Chinese provincie Henan. Bovendien is Lula met Xi overeengekomen om de dialoog tussen Mercosur (de groep van Brazilië, Argentinië, Paraguay, Uruguay en Bolivia) en China voort te zetten en na te gaan of er kansen zijn op meer wederzijdse investeringen. Nog een aankondiging van de Braziliaanse president die een bewijs leek van de doelstelling om de banden alleen maar nauwer aan te halen, was die van het Braziliaans-Chinese Culturele jaar in 2026.
Xi en Lula ondertekenden maar liefst 37 handels- en ontwikkelingsovereenkomsten. Beijing stemde er onder andere mee in om de Chinese markt open te stellen voor Braziliaanse sorghum, sesam en verse druiven. Daarnaast sloot de Braziliaanse nationale federatie van industrie een wetenschappelijke en technologische samenwerkingsovereenkomst met de Tsinghua Universiteit. Brazilië ondertekende ook een memorandum van overeenstemming met het Chinese bedrijf SpaceSail en de China National Data Administration om satellietinternetdiensten aan te bieden in een lage baan om de aarde. De 37 overeenkomsten omvatten ook de uitwisseling van onderzoek tussen nucleaire agentschappen, telecommunicatie per satelliet, de sector van de zonnepanelen, gegevensbeheer en de bescherming van milieubronnen. Vanzelfsprekend zullen er daarbij in de beide opkomende derdewereldlanden Brazilië en China uitdagingen opduiken zoals verschillen in regelgeving of de bedoeling om het concurrentievermogen van de eigen sectoren te beschermen, maar het ziet ernaar uit dat er veel goede wil aanwezig is om daar in goed overleg oplossingen voor te bedenken waar beide partijen mee kunnen leven.
In de South China Morning Post lezen we een typisch voorbeeld van die pragmatische en positieve instelling. De krant uit Hongkong laat Larissa Wachholz, een Braziliaanse ambtenaar, aan het woord. Zij heeft lof voor de Chinese aanpak van dit soort dingen. ‘De druk om investeringen aan te kondigen tijdens staatsbezoeken belemmert de partijen soms om projecten juist in te schatten … omdat er vaak geen tijd is voor deskundigen om rond de tafel te gaan zitten en ideeën te bespreken. Dat is echter iets wat echt werkt bij de Chinezen’.
Uiteraard was Xi voldaan over de vooruitzichten op voortgezette economische, commerciële, wetenschappelijke en financiële toenadering. Verder legde de Chinese president in zijn toespraken zijn eigen ideologische en geopolitieke accenten. Volgens Xi tonen de afspraken met zijn ambtgenoot ‘de vastberadenheid van China en Brazilië om samen internationale faire verhoudingen en rechtvaardigheid te waarborgen en de gedeelde ontwikkeling in de wereld te bevorderen.’
Xi is een gedreven voorstander van samenwerking in multilaterale organisaties, waaronder de Verenigde Naties, de G 20 en de BRICS, om de grote wereldproblemen aan te pakken. Xi had dat duidelijk laten merken bij zijn tussenkomsten op de APEC, in zijn achtpuntenvoorstel aan de G20. Hij deed dat opnieuw tijdens zijn staatsbezoek aan Brazilië. Hoog op die agenda moeten volgens de Chinese president ‘honger, armoede, regionale conflicten, klimaatverandering, cyberveiligheid en andere veiligheidsproblemen’ staan. Uiteraard noemde Xi ook de oorlogen, conflicten en de onrust die de wereld vandaag teisteren. Hij drong aan op een politieke vredesregeling voor Oekraïne en voor Gaza op ingrepen om een staakt-het-vuren te bereiken en de hupverlening door te laten en te beschermen, zodat er een einde komt aan de verslechtering van de humanitaire situatie in Gaza, en de toenemende onveiligheid in de regio daar. China wil dat er eindelijk een rechtvaardige oplossing voor de Palestijnen komt. Het is een feit dat China en Brazilië gelijklopende ideeën en voorstellen hebben voor deze twee oorlogen.
Wat kunnen dan redenen zijn dat er soms aarzelingen lijken op te treden, vooral bij Brazilië, om voluit te gaan in de samenwerking tussen deze twee BRICS-landen? Het antwoord heet misschien Trump. Als de ‘nieuwe-oude’ president van de VS zorgt voor nog heviger handelsoorlogen en sabotage tegen de ontwikkeling van China, zouden sommige Braziliaanse producenten de regering van Lula onder druk kunnen zetten om hier met hun eigen sectoren van te profiteren als alternatief voor Chinese concurrenten. De rechtse vleugel die werd aangevoerd door Bolsonaro heeft al een keer Lula en zijn politieke bondgenoot Dilma Roussef kunnen uitschakelen en de pro-Amerikaanse krachten zijn misschien nog niet al hun macht kwijt. Voorzichtigheid kan dus voor Lula een tactische noodzaak zijn. Daarnaast zal Brazilië misschien de behoefte hebben om als grootste Latijns-Amerikaanse natie een eigen stempel op de wereldpolitiek te drukken. Dit kan leiden tot een voorkeur voor een niet-gebonden houding eerder dan een duidelijke en militante afwijzing van de VS.
Er zijn echter genoeg redenen tot optimisme voor diegenen die liever een nog inniger solidariteit zien tussen China en Brazilië. Er is de grote Braziliaanse bewondering voor de geweldige prestatie van de armoedebestrijding in China waar het Zuid-Amerikaanse land graag van wil leren. Er is het besef van de enorme voordelen die een economische en technologische samenwerking aan beide landen te bieden heeft. Hun coördinatie op het geopolitieke terrein is oprecht en komt voort uit hun gedeelde geschiedenis als derdewereldland dat zich moet teweerstellen tegen kolonialisme en imperialisme.
Wat we tenslotte niet moeten uitvlakken is de noodzaak van een bondgenootschap tussen China en Brazilië in hoogwaardige technologie. Ironisch genoeg komt ook hier Trump om de hoek kijken, of liever zijn minister zonder portefeuille Musk. Diens bedrijf Starlink, heeft 46 % van de internetmarkt via satelliet in Brazilië in handen. Musk was een vriend van Bolsonaro en was verwikkeld in een maandenlang geschil met Brazilië nadat het Hooggerechtshof van dat land zijn sociale mediaplatform X had geschorst. In een van de 37 hogergenoemde akkoorden lijkt Brazilië het Chinese alternatief voor Musks Starlink te willen omarmen. Het in Shanghai gevestigde SpaceSail tekende immers een memorandum van overeenstemming met het Braziliaanse staatstelecommunicatiebedrijf Telecomunicacoes Brasileiras (Telebras). Hun overeenkomst voorziet in breedband-internetdiensten in Brazilië vanaf 2026.
Oprechte samenwerking uit overtuiging en met respect voor elkaars belangen en eigen keuzes: dat lijkt het recept van China en Brazilië voor een mooie toekomst van het BRICS-project.
Bronnen: Xinhua, South China Morning Post, Friends of Socialist China
