Dr. Jenny Clegg (opinie)
Jenny Clegg is van mening dat het bestuderen van de Volksrepubliek, zijn geschiedenis en zijn politiek vandaag, klaarheid zal scheppen in hoe de vredesbeweging en Links zich kan opstellen in de huidige turbulente wereldsituatie.
Na WO II
Om China te begrijpen moeten we weten hoe het socialisme in China tot stand is gekomen. Laten we eens kijken naar de eerste jaren. Van 1949 tot 1956 ontstond er een consensus onder de nationalisten en de bewegingen van boeren en arbeiders om een systeem van staatseigendom in landbouw en industrie te vestigen.
Maar er valt meer te zeggen over waar het socialisme in China vandaan kwam. De bevolking had extreme ontberingen gekend. Het land was immers bijna met uitsterving bedreigd door de oorlog en de noodzakelijke weerstand tegen de Japanse bezetting. Die geschiedenis is volgens mij zeer relevant voor een vraag die we ons vandaag stellen: waarom China bestuderen?
Nieuwe oorlogsdreiging
Vandaag is de wereld in volle beroering. Trump slaat wild om zich heen. Het leiderschap van Biden is spectaculair mislukt en 70 jaar van internationale politieke liberale orde is in het afvoerputje beland. Biden en Starmer hebben Zelensky van langeafstandsraketten voorzien om diep in Rusland toe te slaan. Zo zijn we gevaarlijk dicht tot de Derde Wereldoorlog genaderd.
Hoe heeft het in vredesnaam zover kunnen komen? Uit de geschiedenis kunnen we misschien het nodige perspectief halen. Laten we, nu we op de rand van een Derde Wereldoorlog staan, eens terugdenken aan de Tweede Wereldoorlog en hoe die in China via massamobilisatie de aanzet gaf tot de weg naar het socialisme.
Verzwegen bijdrage van China
China was het land dat het meeste impact door de Tweede Wereldoorlog ondeervond. Daar waren 35 miljoen slachtoffers gevallen, in meerderheid burgers. Ongeveer 100 miljoen Chinezen, bijna een vijfde van de bevolking, hadden huis en haard moeten verlaten, en waren doelloos op de dool. Uit dit verschrikkelijke lijden ontstond de revolutionaire wil om te vechten voor een nieuw en onafhankelijk China.
De legers van het Chinese Verenigde Front hadden ongeveer anderhalf miljoen Japanse soldaten tegengehouden, meer dan 60 procent van de Japanse strijdkrachten. Hiermee voorkwamen de Chinese troepen de opening van een tweede oorlogsfront tegen de Sovjet-Unie. Zo blokkeerden ze de pogingen van Duitsland en Japan om heel Eurazië in hun greep te krijgen. Als dit laatste was gebeurd, zou de oorlog op een nederlaag uitgedraaid zijn. Maar die Chinese bijdrage wordt vandaag de dag nauwelijks erkend in het Westen. We zouden ons eens moeten afvragen waarom dat zo is.
De Tweede Wereldoorlog was een volksoorlog – een strijd met een oneindig aantal acties van internationale solidariteit. Chinese legers schoten de door de Japanners omsingelde Britse en Amerikaanse troepen in de jungle van Birma te hulp. Guerrillastrijders hielpen krijgsgevangenen ontsnappen uit de Japanse kampen in Hongkong. Vissers redden Britse soldaten van de verdrinkingsdood toen de Japanners in de Oost-Chinese Zee een schip met krijgsgevangenen torpedeerden. Chinese zeelieden in Liverpool dienden op de gevaarlijke Trans-Atlantische vaart … maar kregen niet eens hetzelfde loon als de zeelieden van de Britse koopvaardij.
Bij ons in Groot-Brittannië had je alle gewone mannen en vrouwen die via hun vakbonden en coöperatieve verenigingen geld gaven om medische hulp naar China te sturen. Want zij waren het die begrepen dat de oorlog in Europa en Azië een gezamenlijke strijd was tegen het fascisme, de meest agressieve vorm van imperialisme.
Dat is allemaal in de doofpot gestopt en vergeten. Maar het is passend om juist nu, op het moment dat de Verenigde Naties op sterven na dood zijn, de herinnering te laten opleven aan die overwinning van de internationale solidariteit. Solidariteit die vervat zit in de openingswoorden van het VN-Handvest: ‘Wij, de volkeren van de Verenigde Naties … vastbesloten om opeenvolgende generaties te behoeden voor de gesel van de oorlog…’
De Koude Oorlog zou de geest van die volksoorlog in Europa laten uitdoven, maar elders nam de dynamiek ervan juist toe. En Mao besefte het: de wereldoorlog in Azië was een bevrijdingsoorlog.
Transformatie
De nederlaag van het wereldwijde fascisme zou niet alleen in Azië maar ook in Afrika progressieve en nationale bevrijdingsbewegingen ontketenen. In 1949 leidde de volksoorlog in China tot de overwinning van de Communistische Partij op de nationalistische krachten die de landheren en de grote bourgeoisie vertegenwoordigden, en die werden gesteund door de VS. Bevrijd van de banden van het feodalisme en het imperialisme begon het Chinese volk aan een fundamentele sociale en economische transformatie. Dit leidde tot een massale herverdeling van het land die gevolgen had voor elk gezin. Ze ging samen met een hervorming van het huwelijksrecht, die voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen wilde zorgen en de traditionele confucianistische gezinsideologie aan het wankelen zou brengen. De massabewegingen, waarbij vooral de boeren enthousiast samenwerking steunden, oefenden vervolgens druk uit op de nationale bourgeoisie, die in 1956 haar verzet zou opgeven.
De wereld was fundamenteel aan het veranderen, maar door de Koude Oorlog werd de mensen in het Westen een vals bewustzijn opgedrongen van wat de internationale orde inhield. Dat was niet de orde van gelijkwaardige naties, die was voortgekomen uit het verlangen van het volk naar vrede. Het was veeleer imperialisme verpakt in een nieuw jasje. Politiek en economisch liberalisme was het, dat focuste op de Atlantische Oceaan. Door dat imperialisme staan we nu ongewapend tegenover een nieuwe fase van grote veranderingen die aanbreekt.
Het effect van de Koude Oorlog
De Koude Oorlog leeft nog steeds voort in onze hoofden en zorgt ervoor dat we China negeren. Ze verstoort onze kijk op de geschiedenis en verduistert ons begrip van hoe de wereld van vandaag tot stand is gekomen. Nu is China uitgegroeid tot een belangrijke macht met invloed op wereldwijde trends – maar hoe is dat zo gekomen? Mensen in het Westen hebben geen idee en begrijpen niet wat er gebeurt.
De façade van het liberale internationalisme is uit elkaar gespat door de hypocrisie over Gaza en teloorgegaan op de slagvelden van Oekraïne. Nu laat Trump de sloopkogel los op de orde geleid door de Verenigde Naties. We nemen de weg terug naar het vooroorlogse recht van de jungle, waar de machtigste het voor het zeggen heeft en alle anderen buigen. Of toch niet?
Wat heeft China te bieden?
China, dat het objectieve historische traject volgt, poogt het VN-systeem opnieuw op te bouwen om er opnieuw het centrum van wereldvrede en stabiliteit van te maken. Het werkt onopvallend achter de schermen en loodst landen over de hele wereld voorzichtig in de richting van eenheid rond de VN-beginselen. Er is het plan van China en Brazilië voor vrede in Oekraïne. Er is de Verklaring van Beijing, ondertekend door de 14 belangrijkste Palestijnse organisaties, die heeft geholpen bij het formuleren van de Arabische voorstellen omtrent Gaza, enzovoort.
Naar mijn mening geven deze inspanningen antwoord op de vraag: wat heeft China te bieden? Zonder inzicht in China kunnen we ons niet oriënteren in de verwarrende tijden die we meemaken. En zonder kennis van de geschiedenis kunnen we niet begrijpen waar China mee bezig is.
De politieke elites van de westerse wereld hebben geen flauw idee. Met hun verwrongen kijk op de geschiedenis en op hun eigen plaats in de wereld leiden ze ons naar een doodlopende weg van buitensporige militarisering, terwijl ze zich tegelijkertijd losmaken van het opkomende Mondiale Zuiden.
Van zijn kant begint het Zuiden een andere richting in te slaan. In ieder geval neemt het afstand van de agenda’s van het Westen. De minister van Buitenlandse Zaken van China, Wang Yi, voorspelde onlangs dat BRICS een nog groter aantal leden zal aantrekken.
Mensen in het Westen voelen misschien een ommekeer, met een stagnerend Europa dat uiteenvalt in verwarring en Trump die harakiri lijkt te gaan plegen. Het Zuiden lijkt de sleutel tot de toekomst te zijn, al is het dan niet meteen.
Voor een evenwichtige visie op China
Maar links maakt twee fouten. Want er zijn er die, ondanks hun antimilitarisme, zo gebiologeerd zijn door kortzichtige beweegredenen, dat ze het grotere geheel niet zien en lijden aan dezelfde tunnelvisie als de westerse politieke elites. Zo klampen ze zich in feite vast aan de mentaliteit van de Koude Oorlog. Waarom is het zo moeilijk om het vredesplan voor Oekraïne van China en Brazilië te steunen? 110 landen doen dat. Moeten we niet op zijn minst het Arabische plan voor Gaza dat China mee steunt in overweging nemen?
Maar we moeten China ook niet met een al te rooskleurige blik bekijken. Dat het socialistisch is betekent nog niet dat alles perfect loopt. China heeft zijn eigen structurele problemen die het moet oplossen, dus laten we de verwachtingen niet te hoog stellen. China kan een stabilisator vormen in een tumultueuze wereld, maar het kan niet de redder zijn. Arabische leiders vroegen Wang Yi onlangs hoe China kon helpen in het Midden-Oosten. Wang antwoordde zonder omhaal: ‘Ik heb er alle vertrouwen in dat jullie landen in staat zijn om de problemen van jullie regio onderling zelf op te lossen’.
Hier in het Westen moeten wij socialisten onze prioriteiten bepalen. Om dat te kunnen doen, moeten we de geschiedenis in acht nemen. Dit betekent: China opnieuw een plaats geven in onze kijk op de wereld, zodat we een nuchtere analyse kunnen maken van de huidige situatie. We hebben een heldere visie nodig, vrij van de vervormingen uit de Koude Oorlog. Zo zullen we beter kunnen zien hoe de wereld zich ontwikkelt. We moeten veel meer aandacht schenken aan China’s agenda, aan het werk dat China verzet om de mondiale agenda weer op orde te krijgen. En ieder van ons kan China opnemen in de eigen politieke perspectieven en praktijk. Als we dat doen, kan dat ons helpen om in ons eigen land weer dichter bij het socialisme te komen.
Bovenstaande tekst is de toespraak van Dr. Jenny Clegg bij een boekpresentatie van People’s China at 75: The Flag Stays Red, gehouden op donderdag 20 maart in de Marx Memorial Library in het centrum van Londen. Jenny Clegg heeft een hoofdstuk bijgedragen aan dat boek.
De vertaling van haar toespraak, die eerder verscheen op de website van Friends of Socialist China is van D. Nimmegeers.
Dr. Jenny Clegg is een Brits academicus, Chinadeskundige en vredesactivist. Ze doceerde Internationale Betrekkingen aan de Universiteit van Lancashire en publiceerde ‘China’s Global Strategy’ bij Pluto Press (2009). Haar recentste boek Storming the Heavens – Peasants and Revolution in China, 1925-1949 – vanuit marxistisch perspectief (Manifesto Press) verschijnt binnenkort.
disclaimer foto’s bookcovers:
Storming the Heavens Manifesto Press
China’s Global Strategy Pluto Press
