“Het politieke systeem van China zal blijven evolueren in een richting die we niet volledig kunnen voorspellen. Het lijkt er niet op dat China een westerse democratie met een meerpartijenstelsel zal worden, maar het is zeker ook geen regelrechte dictatuur meer.”
Frank N. Pieke, hoogleraar aan de Universiteit van Leiden, legt uit waarom op de Opiniepagina van de Nederlandse Volkskrant van 5 juli.
De Communistische Partij blijft nog lang aan de macht. Dat is goed voor de meeste Chinezen, voor China en voor de wereld. Xi Jinping, sinds 2012 algemeen secretaris van de Chinese Communistische Partij, heeft de Chinese politiek nieuw elan gegeven. Hij verschijnt zomaar in een gewoon restaurant, komt op tv om het beleid uit te leggen in begrijpelijke taal en maakt indruk op de andere wereldleiders met een losse houding die zowel toegankelijkheid als een krachtig zelfvertrouwen projecteert. Maar zal dit de aard van het Chinese politieke systeem ook veranderen?
Achter Xi Jinpings menselijke façade gaat een gestaald communistisch kaderlid schuil. Burgerrechtenactivisten en advocaten, journalisten, bloggers, academici en andere vrijdenkers worden aan banden gelegd op een manier die sinds de onderdrukking van de Tiananmen-opstand niet meer is vertoond. Xi’s ongekende anti-corruptiecampagne maakt het ene hooggeplaatste slachtoffer na het andere en brengt ook de grote privé-fortuinen van Chinese leiders aan het licht. Met de zaak van Liu Han, ter dood veroordeeld in mei van dit jaar voor ‘het organiseren en leiden van maffia-achtige criminaliteit en moord’, bleek ook nog iets anders: de infiltratie van machtige criminele netwerken in het politieke systeem.
De beperking van vrijheden en de anti-corruptiecampagne zijn echter zeker geen keerpunt in de Chinese politiek. Vrijheden en rechten zijn in China voorwaardelijk en fluctuaties daarin zijn normaal. Het doelwit van de anti-corruptiecampagne lijkt beperkt te zijn tot Xi’s rivalen rond de voormalige partijleider Jiang Zemin en het voormalige hoofd veiligheid Zhou Yongkang. Dit is dus een gewone partijzuivering. De felheid van de campagne wordt verklaard door de diepe breuken veroorzaakt door de val van Bo Xilai, die in 2013 tot levenslang werd veroordeeld wegens corruptie en machtsmisbruik.
Los van het wapengekletter rond de overgang naar het leiderschap van Xi Jinping vinden al geruime tijd minder spectaculaire, maar uiteindelijk veel belangrijker veranderingen plaats. De groei van een kapitalistische markteconomie heeft China’s sociale structuur blijvend veranderd en heeft een reeks nieuwe sociale tegenstellingen en belangenconflicten gecreëerd. Binnenlandse en buitenlandse ondernemingen, netwerken van huiseigenaren, onteigende boeren, slachtoffers van onveilig voedsel of milieuverontreiniging en arbeidsmigranten laten steeds duidelijker hun stem horen en hebben invloed gekregen op overheidsbeleid.
Hiervoor zijn veel kanalen. Het bestuurlijke klachtensysteem of de rechterlijke macht bieden bijvoorbeeld mogelijkheden voor ontevreden burgers om verhaal te halen of schadevergoeding te eisen. Lobbyisten, opiniemakers en tussenpersonen opereren op het snijvlak van partij, overheid en samenleving en maken vaak handig gebruik van de vele spleten en gaten in het systeem. De partij en de regering laten op hun beurt beleidsvorming bewust leiden door onderzoek, advies of opiniepeilingen. Steeds meer hoogopgeleide Chinese kiezen ervoor om te blijven of terug te keren naar China om te werken binnen het partij- of staatsapparaat. Zij geloven dat hun invloed op het beleid op deze manier groter kan zijn dan door agitatie van buitenaf als activisten, dissidenten of ballingen.
Belangenbehartiging is meestal legaal, maar zeker niet altijd. Corruptiebestrijding zou dan ook eigenlijk heel andere vragen moeten stellen. Hoe beïnvloeden steekpenningen of de zakelijke belangen van miljardair-partijleiders de politieke besluitvorming? Is de Communistische Partij verworden tot het instrument van een machtselite die alleen maar haar eigen belangen dient? Antwoorden op deze vragen zouden duidelijk maken hoever de fusie van macht, geld en georganiseerde misdaad is voortgeschreden en hoe breed de kloof is die theorie van werkelijkheid scheidt in de Chinese politiek.
De problemen die belangenbehartiging en belangenverstrengeling met zich mee brengen, kunnen binnen het huidige systeem niet structureel worden aangepakt. De Chinese politiek lijdt nog steeds onder de ondoorzichtigheid en geheimzinnigheid van de beleidsvorming binnen de partij, die slechts oude lapmiddelen zoals anti-corruptiecampagnes, hardhandig optreden tegen kritische stemmen of periodieke zuiveringen tot haar beschikking heeft.
De partij moet het lef hebben de aard van het politieke spel te veranderen. Er zijn veel duidelijker procedures, regels en doorzichtigheid nodig voor debat en besluitvorming binnen en buiten de partij. Rechten en vrijheden van individuen, bedrijven, verenigingen en organisaties moeten niet langer worden onderworpen aan goedkeuring van de partij alsof Chinese burgers minderjarigen zijn die toezicht van een volwassene nodig hebben. Belangenconflicten of ideologische en religieuze verschillen zijn niet per se slecht of een bedreiging voor de stabiliteit. Integendeel, ze zijn een teken dat de partij een krachtige, stabiele en volwassen samenleving heeft geschapen.
Het politieke systeem van China zal blijven evolueren in een richting die we niet volledig kunnen voorspellen. Het lijkt er niet op dat China een westerse democratie met een meerpartijenstelsel zal worden, maar het is zeker ook geen regelrechte dictatuur meer. Het is eerder een beetje van beide en tegelijkertijd ook iets geheel nieuws. De Communistische Partij zal hoogstwaarschijnlijk aan de macht blijven, en waarschijnlijk zelfs voor een lange tijd. Dit is goed voor de meeste individuele Chinezen, voor China als land en ook voor de wereld. Maar het is tijd om de teugels van de macht te laten vieren. China is volwassen geworden.
Frank N. Pieke is als hoogleraar verbonden aan het Leiden University Institute of Area Studies (LIAS).
Hij is directeur van het Modern East Asia Research Centre
http://mearc.eu/professor-dr-frank-pieke-mearc-director/
Een langere versie van dit artikel is maandag 1 juli in het Chinees verschenen op de website van de BBC World Service.
Te veel inhoud in een te korte tekst, maar goed samengevat in de laatste alinea. Ik wil enkel reageren op de laatste zin.
China is helemaal nog niet volwassen. Op China was verschillende abortussen gepleegd, maar desondanks in 1949 geboren. Daarna heel veel kinderziektes gekend, maar hersteld in 1978. Sindsdien is China pas beginnen te groeien. Nu zit hij ergens in de pubertijd. China zal min of meer volwassen zijn rond 2050. Dat is ook ongeveer de officiele doelstelling.