Door Brechtje Spreeuwers
Dit artikel werd op 28 mei gepubliceerd op een academische website. Chinasquare.be neemt het over met toestemming van de auteur en van Gebiedsontwikkeling.nu
Shenzhen
In Nederland merk ik bij vakgenoten nog een zeker dedain ten opzichte van de stedenbouwkundige praktijk in China. Nog al te vaak moet ik mij en mijn werkgever MLA+ verantwoorden voor het werken in China. In China snappen ze toch niets van hoe goede steden gebouwd moeten worden is een vaak gehoord argument. En dat ze ‘maar wat aanrommelen’. Mijn ervaring is juist dat professionals en overheden in een stad als Shenzhen heel goed snappen waar de problematiek van hun steden ligt – ze rommelen zeker niet zomaar wat aan – en dat we daarom kunnen leren van de lokale aanpak.
In februari presenteerde ik tijdens een avond in Pakhuis de Zwijger de resultaten van mijn onderzoek ‘Polderen in de Chinese stad – kansen op het gebied van herontwikkeling in Shenzhen’. Dit onderzoek is tot stand gekomen met steun van MLA+, het Stimuleringsfonds en Leiden Asia Center. In de discussie die op de avond volgde kwam meerdere malen de vraag naar voren of wij qua gebiedsontwikkeling eigenlijk ook van Shenzhen kunnen leren. Op basis van mijn ervaringen met projecten in Shenzhen bij MLA+ kan ik stellen dat dit zeker het geval is. Hieronder deel ik vijf lessen uit de praktijk.
1. Wees eager to learn
Shenzhen groeide in amper dertig jaar uit van een klein dorpje naar de miljoenenstad die we nu kennen. In dit proces van schaalvergroting shopte Shenzhen voor ideeën over stadsontwikkeling vrolijk rond bij de directe buren (Hong Kong), maar ook bij Amerikaanse steden en Europa. De wet van de remmende voorsprong bleek ook hier toepasbaar, want Shenzhen manoeuvreerde slim langs de ‘fouten’ uit het verleden en kon in een keer op grote schaal systemen invoeren. Zo is het metronetwerk van Shenzhen grotendeels gebaseerd op kennis uit Hong Kong, maar met de technologie van tegenwoordig. De honger naar kennis gecombineerd met de financiële middelen en groei om deze kennis op grote schaal te implementeren bleek vandaar een gouden greep voor de opbouw van de stad.
2. Maak lange termijn frameworks
In Nederland wordt altijd een beetje lacherig gedaan over de ‘10-jaar plannen’ in China waar het beleid voor de komende 10 jaar wordt vastgelegd. Veel Nederlanders zien het als een ‘keurslijf’ zonder ruimte voor aanpassingen. In de praktijk werken deze plannen in China echter als duidelijke richtsnoeren voor de gehele periode. De plannen zijn vaak breed genoeg om flexibiliteit en aanpassingen onderweg mogelijk te maken, maar ook specifiek genoeg om excessen te voorkomen. In het geval van Shenzhen krijgen thema’s als volkshuisvesting, ruimtelijke ordening, duurzaamheid en ecologische structuren een integrale plek in het meerjarige beleid. In Nederland bestaan wel lange-termijn visies voor steden als Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam, maar als we de schaal van Shenzhen nemen zou dat overeenkomen met een integraal beleid voor de gehele Randstad. Op deze schaal problemen oplossen is een les uit Shenzhen die mogelijk relevant kan zijn.
3. Scheid ruimtelijke ordening van de dagelijkse politiek
Vanzelfsprekend heeft deze les een ironische ondertoon – ik pleit niet voor een communistisch systeem en ondermijning van de democratie – maar feit is dat het ontbreken van terugkerende verkiezingen in Shenzhen zorgen voor een verrassend consistent ruimtelijk ordeningsbeleid. Elke vijf jaar het roer omgooien op lokaal niveau is in Shenzhen niet aan de orde. Ruimtelijke ordening en het dagelijks bestuur zijn daarmee losgetrokken van elkaar en langetermijndoelen worden gemaakt met het idee dat deze over de komende jaren ook daadwerkelijk worden uitgevoerd.
4. Infrastructuur als leidraad
In Shenzhen vormen netwerken van openbaar vervoer, wegen, maar ook water -en groenstroken de leidraad voor de ontwikkeling van de regio. Stadsontwikkeling is daarmee integraal gelinkt aan infrastructuur op de schaal van regio, stad en wijk. Een aanzienlijk deel van deze infrastructuur bestaat uit het uitbreiden en vernieuwen van het spoornetwerk. Hogesnelheidslijnen verbinden steden in het noorden van China binnen een aantal uur met het midden van het land (een afstand van duizenden kilometers), maar ook centra van belangrijke steden met gebieden net buiten de stad. Op deze manier geven de nieuwe stations richting aan de ontwikkeling van de stad. Het spoornetwerk waarborgt eerst de bereikbaarheid van een nieuw gebied voordat de ontwikkeling start. Infrastructuur als eerste stap in stadsontwikkeling is een les die in Shenzhen goed uitpakt.
5. Overdenk wat een dichtbebouwde stad is
Shenzhen heeft binnen dertig jaar een schaalvergroting doorgemaakt van klein dorpje naar de miljoenenstad die we nu kennen. De overheid is actief bezig om de stad op een duurzame manier te verdichten en – nog belangrijker – de stedelijke functies en modellen daar op aan te passen. De laatste jaren heeft de lokale overheid bijvoorbeeld de ambitie opgevat om Shenzhen om te vormen van een stad die draait om de industriesector (Shenzhen als ‘Factory of the World’) naar een stad die draait om dienstensector en bekend staat als innovatiehub (de Silicon Valley van China). Alle beslissingen over de toekomst van de stad worden genomen met dit gegeven in het achterhoofd. Verdichting is een tool om een momentum van innovatie te bereiken. In Nederland is een stad als Amsterdam ook met een schaalsprong bezig van middelgroot naar groot, maar blijkt de praktijk weerbarstig. Het lijkt mij goed om de discussie te openen over wat een dichtbebouwde stad is en hoe ver wij met de grote Nederlandse steden of de Randstad daarin willen gaan. Zo vroeg een student van de City University van Hong Kong op studiebezoek aan Nederland mij laatst bij ons op kantoor: “U heeft meerdere malen gezegd dat Nederlandse steden kampen met een tekort aan land. Toch zie ik als ik om mij heen kijk in de grote steden eigenlijk alleen maar – voor Hong Kong begrippen – laagbouw. Waarom bouwen jullie niet in hogere dichtheden?” Tja, waarom eigenlijk niet? Waar gaat het ‘mis’? Of is dat juist de bedoeling? Genoeg stof tot nadenken in vergelijking met een stad als Shenzhen.
Van onderontwikkeld land tot grootmacht waar we bang voor moeten zijn. Van ‘ze rommelen maar wat aan’ tot kraamkamer van innovatie. China krijgt vele etiketten opgeplakt. Onbekend maakt onbemind blijkt ook hier te gelden. Wat ik de afgelopen jaren op het gebied van stadsontwikkeling in Shenzhen heb geleerd is dat ondanks alle labels, de stad wordt bevolkt door gewone mensen waarmee we op gelijke voet kennis kunnen uitwisselen.
Bron: Gebiedsontwikkeling.nu
Brechtje Spreeuwers is Strategy & Business Development MLA+ | Architect en Sinologist
