Tibet in tijden van Facebook

Recensie door Ymkje Repko. Dit artikel verscheen op 30 mei op CHINA2025, ‘het China crowdblog’
Dit is de link: Tibet in tijden van Facebook

In het westen leven mensen van Tibetaanse afkomst een totaal ander leven dan Tibetanen in Tibet zelf. De tegenstellingen kunnen eigenlijk nauwelijks groter zijn, en de misverstanden dientengevolge ook. Dit wordt pijnlijk duidelijk in de verhalen uit beide werelden, verzameld door de in New York woonachtige schrijfster van Tibetaanse origine, Dickie Tenzin, in de bundel “Oude demonen, nieuwe goden”.

Alle verhalen hebben iets dubbels en de twee Tibetaanse werelden – binnen en buiten Tibet – staan vaak wringend ongemakkelijk tegenover elkaar. De bundel telt zestien verhalen van even zoveel auteurs, die behalve hun Tibetaanse achtergrond weinig gemeen hebben. De verhalen spelen in de VS, Europa, Nepal en India – en een paar in Tibet.

Verwesterde Tibetanen

De hoofdpersoon in Tsering Namgyal Khortsa’s ”Een tijd van retraite” is bijvoorbeeld een Amerikaanse Tibetaan die op retraite gaat in een boeddhistisch centrum in de bossen bij New York. Hij hield zich nooit bezig met de vluchtelingenproblematiek, maar wordt verliefd op een Amerikaanse jongedame die erdoor geïntrigeerd is en reist haar vervolgens naar India achterna.
Het verhaal “Het contact” van Buchung D. Sonam, speelt in India, op een politiebureau. Ook hier is de hoofdrol weggelegd voor een Tibetaan met een westerse levensstijl. Net als in het eerste verhaal is de moraal erg dubbel: de hoofdpersoon verraadt een islamitische vriend om zelf een visum te krijgen.

Verhalen uit hedendaags Tibet

Een verhaal dat zich in Tibet afspeelt is “Het geschil over de nieuwe weg” van Takbum Gyal. Hij beschrijft hoe Tibetanen in een zeer afgelegen dorpje zich met hand en tand verzetten tegen de aanleg van een nieuwe weg, een asfaltweg die het dorp uit zijn isolement moet halen. Het verzet is vergeefs en uiteindelijk – als de weg er eenmaal ligt – zijn de dorpelingen vreselijk blij met de nieuwe weg. De voordelen van betere bereikbaarheid hadden ze zich absoluut niet kunnen voorstellen.
Een modern verhaal uit hedendaags Tibet is “Dolma” van Dondup Tashi Rekjong. Het speelt zich af in Amdo, het noordoosten van Tibet. Een Tibetaanse vrouw met wie de hoofdpersoon als kind in de klas zat, met wie hij huiswerk maakte, stuurt hem later pornografische berichtjes via WeChat. Hij weet niet wat hij hiervan moet denken. Voor de lezer blijft dat eerlijk gezegd ook vaag.

Vluchtelingen en weldoeners

Auteur Tenzin Dickie (foto Words without Borders)

Helder daarentegen is de strekking van het verhaal “de Liefdesbrief” van Tsering Wangmo Dhompa. Tweedegeneratievluchtelingen in de Tibetaanse gemeenschap in Nepal schrijven bedank- en bedelbrieven aan mensen in het westen, zodat hen geld wordt gestuurd. Een paar Amerikanen die op vakantie in Nepal kinderen hebben ontmoet, maken bijvoorbeeld geregeld wat over zodat deze kinderen kunnen studeren. Dat denken ze weliswaar, maar in werkelijkheid wordt het geld voor andere doelen gebruikt. Dit wekt ergernis bij de Nepalese melkboer, die verzucht ”Dat hij wilde dat hij een vluchteling was – misschien dat hij dan ook een weldoener zou krijgen”.
Het verhaal in deze bundel dat de pijnlijke verhouding tussen Tibetanen in het westen en Tibetanen in Tibet zélf echt op scherp zet, is van Woeser. In “De tranen van Nyima Tsering”, bezoekt een gerespecteerde monnik uit Lhasa als lid van een Chinese delegatie Europa in de jaren ’90. In Noorwegen wordt hij geconfronteerd met demonstrerende activisten die hem uitschelden voor “communistische lama”. Deze Tibetaanse monnik die in hartje Lhasa achting van alle Tibetanen geniet, wordt in Europa beschimpt.

Verschillende verhalen

De Nederlandse uitgave van dit boek bevat vier verhalen minder dan de oorspronkelijke Engels versie. Juist het beste verhaal uit de Engelse versie, ”The Valley of the Black Foxes” van Tsering Dondrup, staat niet in de Nederlandse editie. Het beschrijft een vallei vol bloemen, waar een Tibetaanse familie leeft met schapen en jaks, tot de nieuwe tijd, de modernisering haar intrede doet. We volgen het geleidelijke proces waarin de harmonieuze oude wereld onontkoombaar wordt vernield. Een schrijnend, ontroerend en realistisch verhaal.
Al met al is de bundel een bonte verzameling, zonder samenhang. De verhalen zijn niet allemaal even goed, en allemaal volstrekt verschillend. De Nederlandse editie, van de Geus, is wel mooi vormgegeven, dat zeker.
Oude demonen, nieuwe goden, samengesteld door Tenzin Dickie, uitgeverij de Geus, januari 2018, ISBN 9789044539561, e-book € 10,99, hardcover € 17,99.

Ymkje Repko studeerde landschapsarchitectuur in Wageningen en stedenbouw in Rotterdam. Na tien jaar als landschapsarchitect te hebben gewerkt, stortte zij zich op het schrijven over architectuur en stedenbouw én op het organiseren van reizen naar China en Tibet. In 1988 bezocht zij dit gebied voor het eerst, vanaf 1996 ieder jaar en sinds 2006 brengt zij ieder jaar een paar maanden in China en Tibet door. Ze spreekt redelijk goed Chinees en een beetje Tibetaans.