UPDATE
Het persagentschap Xinhua meldt nieuwe chaos in Urumqi op dinsdag. Na de pogrom tegen Han-Chinezen door leden van de Oeigoerminderheid zondag, marcheerden duizenden Han, gewapend met bijlen, hamers en messen, naar de wijk waar meest Oeigoeren wonen. De gewapende politie kon hen tegenhouden. De Partijleider van Urumqi kwam ter plaatse om de gemoederen te bedaren en op te roepen tot “eenheid tussen Oeigoeren en Han tegen vanuit het buitenland aangestookte agitatie”. De meeste betogers trokken dan weg, maar enkele honderden bleven rondhangen. Intussen wordt ook gemeld dat Han-Chinezen in sommige wijken zich wapenen met knuppels en is er sprake van geïsoleerde racistisch geïnspireerde incidenten.
De incidenten van zondag 5 juli in Urumqi begonnen in de namiddag met een niet-aangekondigde betoging in de winkelstraten. Een aantal betogers, variërend van 500 tot 3000 naargelang de bron, eiste klaarheid omtrent een racistische vechtpartij tussen arbeiders van een fabriek in de zuidelijke provincie Guangdong enkele dagen eerder (zie artikel op deze website), waarbij twee Oeigoeren gedood waren. Toen de politie de betoging wilde opbreken, zijn groepen betogers begonnen met het vernielen van versperringen, auto’s, bussen, het plunderen van winkels. Er werd brand gesticht en met stenen, stokken en messen gingen relschoppers politiemensen en medeburgers te lijf. Er werden 261 voertuigen in brand gestoken, en 203 winkels plus 14 huizen werden vernietigd . Officiële bronnen spreken van minimaal 156 doden en 800 gewonden; er zijn geen precieze gegevens over de volksgroep waartoe de slachtoffers behoren, maar de grote meerderheid zouden Han-Chinezen of Hui (verchineesde moslims) zijn. De eerste videobeelden op het net wijzen ook in die richting.Het duurde uren eer de gewapende politie, die massaal uitrukte, de situatie onder controle kreeg.
In een eerste reactie beschuldigt de Chinese overheid het Oeigoerse Wereldcongres, een afscheidingsbeweging gevestigd in Duitsland, van het organiseren van een pogrom tegen de Han. CNN laat uitvoerig het Oeigoerse Wereldcongres aan het woord, dat de discriminatie van de Oeigoeren aanklaagt en beweert dat de slachtoffers Oeigoeren zijn die door de politie gedood werden.
Wat is de achtergrond van de feiten?
Dit is de ergste etnische rel sinds de oprichting van de Volksrepubliek. Spanningen tussen Han en Oeigoeren waren er wel al langer. Oeigoeren zijn Turkse moslims, ze spreken een variant van het Turks en hebben een culturele achtergrond die erg verschilt van die van de Han-Chinezen. Oeigoerse bewegingen hebben de laatste twintig jaar (vaak dodelijke) bomaanslagen gepleegd op autobussen in diverse Chinese provincies. Ter gelegenheid van de Olympische Spelen vorig jaar kwamen daar als toemaatje aanslagen op politieposten in Xinjiang zelf bij, met 33 doden als trieste balans. Bepaalde Oeigoeren strijden mee met de taliban in Afghanistan, waar de Chinese regering de campagne van de VS steunt. Onder de Hanbevolking is de angst voor ‘de Oeigoeren’ stilaan wijdverbreid. De incidenten in de fabriek in Guangdong vorige week, die uitbraken nadat Oeigoeren ten onrechte beschuldigd waren van de verkrachting van twee Hanmeisjes, kwamen niet uit de lucht vallen.
De regio Xinjiang bestaat uit woestijngebied, gebergte met daartussen grote oases die de verschillende trajecten van de zijderoute controleerden; hij werd 2000 jaar terug al door de Handynastie onder Chinese controle gebracht, maar bleef een apart karakter houden. In de 19e eeuw waren er grote opstanden, en in de 20e eeuw waren er in enkele streken groepen die de onafhankelijkheid uitriepen. Deze twee republiekjes kenden een kort bestaan. Het laatste, ironisch genoeg een communistisch vrijstaatje, werd in de Volksrepubliek opgenomen in 1949. De huidige onrust heeft echter andere, nieuwe oorzaken en achtergronden .
De huidige Oeigoerse afscheidingsbewegingen gaan terug tot het einde van de jaren ’80. De Sovjet-Unie viel uiteen en de minderheden in Centraal-Azië werden onafhankelijk. De Oeigoeren zijn verwant met de Turken, Turkmenen en de Oezbeken; met steun van Turkse nationalisten en onder het goedkeurend oog van Washington werden in Xinjiang afscheidingsbewegingen opgezet. De Oeigoeren zijn moslims, en het moslimfundamentalisme in Xinjiang kon in de jaren ’80-’90 ook op de steun en sympathie van het Westen rekenen. Het resultaat is dat er vandaag verschillende afscheidingsbewegingen actief zijn, waarvan de twee bekendste de fundamentalistische Islamitische Beweging van Oost-Turkestan (ETIM) – op de officiële Amerikaanse lijst van terreurbewegingen en vermoedelijk verantwoordelijk voor de meeste aanslagen -, en het salonfähige Oeigoerse Wereldcongres. Voorzitster van dit Oeigoerse Wereldcongres is Rebiya Kadeer, een succesvolle zakenvrouw die gevangenisstraf kreeg omdat ze haar man, een in de VS woonachtige medewerker van de Amerikaanse propagandazender Radio Free Asia, van gevoelige informatie had voorzien. Onder druk van de regering-Bush heeft China haar naar Amerika laten gaan, waar haar loopbaan begon als de ‘dalai lama van de Oeigoeren’, zoals supporters haar noemen. Het is deze mevrouw Kadeer die door Beijing ervan wordt beschuldigd de huidige rellen (via internet) te hebben aangewakkerd of misschien zelfs te hebben laten organiseren.
brandende woningen
Om economische en strategische redenen heeft China veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van de regio. Gedurende de periode van vijandschap met de Sovjet-Unie werd een miljoen soldaten gelegerd langs de duizenden kilometer lange grens; die soldaten en hun familie werden ingezet om nieuwe landbouwgrond vrij te maken, staatsboerderijen op te starten en nieuwe fabrieken te runnen. Toen de verhoudingen met de buurlanden verbeterden, werd de infrastructuur verder uitgebouwd met luchthavens in alle grote steden, grensoverschrijdende bergwegen naar Pakistan, Kirgizistan en Kazachstan, een spoorwegverbinding met de transsiberische lijn en één naar de meest westelijke stad Kashgar. Om olie en gas te kunnen winnen in de Taklimatanwoestijn werden ook daar in quasionmogelijke omstandigheden wegen aangelegd, waardoor de oases op de zijderoute plots veel dichter bij de rest van China kwamen. Druiven en rozijnen van de oase Turpan en meloenen van de oase Hami zijn zeer gegeerde producten in heel China en zelfs op de exportmarkt. De hoofdstad Urumqi werd een moderne miljoenenstad. Xinjiang behoort tot de middengroep van Chinese provincies qua bruto regionaal product. Die vooruitgang lokte nog meer Han-Chinezen, een bevolkingsgroep van wie de eersten 100 jaar geleden naar Xinjiang getrokken waren. De Han vormen nu bijna de helft van alle inwoners in de regio. Steden als Urumqi zijn overwegend door Han bevolkt, maar de Oeigoeren leven toch nog in grotendeels homogene zones.
De economische sprong vooruit van de voorbije dertig jaar heeft in heel China tot maatschappelijke stress geleid. Veel hogere inkomens maar ook veel grotere inkomensverschillen tussen stad en platteland, tussen rijk en arm in de stad; minder werkzekerheid, meer stress op het werk; achterblijven van de sociale zekerheid en opkomst van individualisme, winstbejag, corruptie en misdaad. In de rest van China wordt die stress gecompenseerd door gevoelens van nationale trots en solidariteit. In regio’s met een grote concentratie van minderheden, zoals Xinjiang, levert het ongenoegen kansen aan nationalistische organisaties om de schuld voor alles wat niet goed gaat op ‘de andere’ te steken. Alhoewel de Oeigoeren tamelijk goed opgeleid zijn, blijven ze minder kansen krijgen op een arbeidsmarkt waar het Chinees de eerste taal is. Er is wel positieve discriminatie voor hen, bijv. op het vlak van de toegang tot de universiteit, maar niet op het vlak van toegang tot de beste banen. De Oeigoerse taal en cultuur wordt in de grote steden langzaam maar zeker door het Chinees in de hoek geduwd. Er wordt wel veel geïnvesteerd in het onderwijs in minderheidstalen en in de bescherming van minderheidsculturen, maar er wordt van een Han-Chinees niet verwacht dat hij Oeigoers leert om in Xinjiang een staatsbetrekking te kunnen krijgen. En inderdaad, de cultuur van de Oeigoeren staat ver van die van de Han, wat nog een voedingsbodem is voor wederzijds onbegrip. Op die bodem kunnen nationalistische bewegingen tieren.
uitgebrande voertuigen
Xinjiang maakt echter geen kans ooit onafhankelijk te worden, zelfs niet de delen die nog tamelijk homogeen Oeigoers zijn. Niet alleen omdat de regio economisch en strategisch belangrijk is voor China. Zelfs met de nieuwe infrastructuur blijft het erg geïsoleerd. Geen enkele regio ter wereld ligt zo ver van de zee. Geen enkele grote bevolkingsconcentratie in een ander land is gemakkelijk te bereiken. Puur economisch gezien is integratie in China het enige valabele alternatief en dat begrijpen de meeste Oeigoeren ongetwijfeld.
Dat er zulke hevige rellen zouden losbarsten, hadden weinigen verwacht, ook al is nog niet duidelijk hoe groot of klein het deel van de bevolking is dat ze ondersteunt. De Chinese regering zal op korte termijn de rellen met repressie beantwoorden; terecht: moorden, plunderen en brandstichten is niet goed te praten. Maar voorbij de repressie moeten we hopen dat de Chinezen het drama zullen aangrijpen om een grondige analyse te maken en maatregelen te nemen om het latente racisme van beide kanten weg te werken en de extremisten het gras voor de voeten weg te maaien.
Lees ook:
- Racistische rel in speelgoedfabriek? (28/06/2009)
- Wie is Rebiya Kadeer? (07/07/2009)
- Pogingen tot verzoening in Urumqi (08/07/2009)
- Wordt Xinjiang gekoloniseerd door de Han? (08/07/2009)
