De eenzijdige handelspolitiek van de VS drijft de EU en China in een ad hoc coalitie. Juncker en Tusk hebben die bezegeld in Beijing. Wat verenigt en wat verdeelt de partners?
De EU-leiders Juncker en Tusk en handelscommissaris Malmström waren deze maandag in Beijing voor de jaarlijkse EU-China top. Na de top werd een gezamenlijke verklaring bekend gemaakt. Dat op zich was al belangrijk. Vorig jaar waren ze het daarover niet eens geraakt. China verweet de EU toen het niet nakomen van de beloften van 2001 om aan China ten laatste in 2016 het statuut van markteconomie toe te kennen. Daar maakte het deze keer geen breekpunt van.
Gezamenlijke inzet voor open wereldeconomie
In de gezamenlijke verklaring benadrukken ze het belang van vrije handel volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Zowel de EU als China zijn momenteel slachtoffer van Amerikaanse handelssancties. De VS vaardigen die sancties uit onder Hoofdstuk 301 van de Amerikaanse wet, om de nationale veiligheid te beschermen. Ze houden daarbij geen rekening met de regels van de Wereldhandelsorganisatie. De EU en China hebben daarover klachten ingediend bij de WTO.
Het staat wat verborgen tussen de 44 punten van de gezamenlijke verklaring, maar punt 8 is duidelijk een coalitie tegen het unilateralisme van de VS: ‘Beide partijen zetten zich sterk in voor een open wereldeconomie, om handel en investeringen vrijer te maken en gemakkelijker, om weerstand te bieden tegen protectionisme en unilateralisme, en om de globalisering meer open, evenwichtig, inclusief en voordelig voor iedereen te maken. Beide partijen steunen voluit het op regels gebaseerde, transparante, niet-discriminerende open en inclusieve handelssysteem waarvan de WTO de kern is; zij engageren zich om de bestaande WTO-regels te respecteren. ‘
De VS van hun kant proberen veroordelingen door de WTO te vermijden door de organisatie lam te leggen. Ze weigeren nieuwe rechters voor arbitrage van geschillen te benoemen. Daardoor valt het arbitrageproces misschien dit jaar al volledig stil.
De EU en China gaan samen in een werkgroep aan voorstellen werken om de WTO te moderniseren. Die is intussen al bijna 25 jaar oud, en de regels werden opgesteld in een tijd waarin de BRICS en andere opkomende landen van vandaag nog niet meetelden. De veranderde situatie vereist aanpassingen.
Klimaat
Een tweede belangrijk punt van overeenstemming is de strijd tegen de klimaatverandering en voor schone energie. De EU en China willen voortrekkers blijven en gaan meer samenwerken. Er is daarover een speciaal hoofdstuk toegevoegd aan het gezamenlijk communiqué.
Naast de 44 algemene punten van consensus zijn een aantal concrete engagementen aangegaan. Zo wordt de samenwerking rond emissiehandel versterkt. Men streeft ernaar tegen oktober een akkoord te hebben over geografische naamaanduidingen (de bescherming van oorsprong producten zoals kazen en wijnen). Er komt een actieplan 2018-2020 voor douanesamenwerking en betere bescherming van intellectuele eigendom.
Het Chinese project voor globale connectiviteit, het Belt and Road Initiative (de nieuwe zijderoutes) , zal beter gecoördineerd worden met de Europese infrastructuurplannen. De gezamenlijke investeringen worden uitgebreid.
Investeringsverdrag
Er werden nieuwe voorstellen uitgewisseld voor het afsluiten van een EU-China investeringsverdrag. Vandaag heeft China nog aparte verdragen met de meeste EU-landen. Het is echter onduidelijk of er vooruitgang is in de onderhandelingen die al jaren aanslepen.
Sinds 2016 investeert China meer in de EU dan omgekeerd. De EU-investeringen in China stagneren en tonen zelfs een dalende tendens. Europese multinationals klagen dat het moeilijker wordt winstgevend te investeren in China. Ook zouden ze onder druk gezet worden om hun technologie te delen met Chinese partners. Bovendien klaagt de EU dat er in China te veel sectoren gesloten blijven voor buitenlandse investeerders. Dat werd met zoveel woorden nog eens herhaald op een publiek onderhoud van premier Li met Europese bedrijfsleiders, na de top.
China heeft herhaaldelijk beloofd zich stap voor stap verder te openen voor buitenlandse investeerders. Deze maand is een nieuwe, ingekorte lijst van verboden sectoren bekend gemaakt, volgens sommigen als reactie op de Amerikaanse en Europese verwijten. Maar EU-commissievoorzitter Juncker vindt het niet genoeg. Op een persconferentie na de top zij hij ‘Indien China het echt wil, dan kan het zich openen’.
De EU vindt dat de Chinese staat te veel invloed uitoefent op de economie. Het Chinese systeem van ‘socialistische markteconomie’ betekent in de praktijk een door de overheid gestuurde markt. Buitenlandse multinationals toelaten in sommige sleutelsectoren van de economie maakt dat sturen moeilijker.
Bovendien heeft China nog een technologische achterstand in te lopen. Het wil verhinderen dat technologische sleutelsectoren van de Chinese economie door buitenlandse multinationals ingepalmd worden. De EU verwijt de Chinese staat de lokale opkomende technologiebedrijven ongeoorloofde steun te geven.
De volledige openstelling voor buitenlands kapitaal en de vermindering van Chinese staatsinterventie blijven heikele punten waarover de standpunten fundamenteel verschillen.
De bedreigende maatregelen van de VS brengen de EU en China dichter bij elkaar. Waarom is dat een ad hoc coalitie?
Handel
De EU en China hebben hun eigen handelstegenstellingen. Bij de WTO lopen wederzijdse klachten. China heeft een klacht lopen tegen de weigering van het beloofde statuut van markteconomie door de EU.
Er zijn enkele specifieke handelsdossiers, waarvan staal het belangrijkste is. China is veruit de grootste producent en de grootste consument van staal in de wereld. Wanneer de Chinese binnenlandse markt verzwakt, komt de lokale overcapaciteit gedeeltelijk terecht op de wereldmarkt en werkt verstorend. China werkt aan de afbouw van productiecapaciteit, maar volgens de EU te langzaam. De EU heeft invoerheffingen ingesteld op Chinees staal. Bij de WTO loopt een Chinese klacht tegen de EU-invoerheffingen.
Technologie
China loopt in sneltempo zijn technologische achterstand in. Dat gebeurt door eigen onderzoek en ontwikkeling, maar ook door deelname in buitenlandse bedrijven die goede knowhow hebben. Vooral Duitsland maakt zich daarover zorgen, nadat enkele kleinere maar hoogwaardige Duitse bedrijven onder Chinese controle kwamen. Duitsland en de EU werken aan regels om dergelijke overnames strenger te controleren en waar nodig tegen te houden. Tegelijk beseft de EU dat op langere termijn technologische samenwerking met China voor beide partijen voordelig is.
Politiek
Zowel op gebied van handel, investeringen als van technologie heeft de EU dus belangentegenstellingen met China die met die van de VS parallel lopen. Maar de belangrijkste aarzeling van de Europese politici om tegen de eenzijdige Amerikaanse strategie voluit met China in zee te gaan is politiek.
China heeft een eigen politiek en sociaal systeem, dat de enen ‘socialisme op zijn Chinees’ en de anderen ‘autoritair kapitalisme’ noemen. Maar het is succesvol en kan op grote steun van de bevolking rekenen. Daardoor vormt het een ideologische uitdaging voor de dominantie van het neoliberale kapitalisme. China zou wel eens kunnen bewijzen dat een alternatief economisch en politiek model succesvol kan zijn. Dat is even vervelend voor de EU als voor de VS.
Europese politici staan vandaag voor een moeilijke keuze. Meer samenwerken met China en er de economische vruchten van plukken, vruchten die des te groter zullen worden wanneer China rijker wordt, maar tegelijk hun concurrent en ideologische uitdager versterken. Of zich laten meevoeren met de politieke wind uit Amerika, die openlijk aanstuurt op een frontale botsing met China vooraleer dat land te sterk wordt.
De botsing tussen de twee richtingen werd onlangs in België nog duidelijk in de media naar aanleiding van het dossier van de staatsveiligheid over de samenwerking van de Vrije Universiteit Brussel met China.
