Reuters vernam van verschillende betrokkenen hoe de Amerikaanse regering campagne voert tegen de levering aan China van een Nederlandse machine om gesofistikeerde chips te produceren. De campagne toont hoezeer het Washington ernst is met het technologisch blokkeren van China, en hoe ver het daarbij kan en wil gaan met druk op andere landen.
De Amerikaanse campagne begon in 2018 nadat ASML, een Nederlands bedrijf, van de Nederlandse regering een uitvoervergunning naar China kreeg voor zijn meest gesofistikeerde ‘extreem ultraviolet (UEV) machine voor de productie van de snelste en krachtigste chips ter wereld. ASML, dat is ontstaan is uit een vroeger Philips-afdeling, is wereldleider op dit gebied en levert aan de beste chipsfabrikanten in de wereld.
Einde 2018 en voorjaar 2019 waren er minstens vier gespreksrondes op de Nederlandse ambassade in de VS tussen de Amerikaanse en Nederlandse defensieambtenaren over de Amerikaanse eis om de levering niet te laten doorgaan.
In juni bracht staatssecretaris Pompeo zelf de zaak te berde bij premier Rutte. Op 18 juli 2019 bracht de Adjunct Nationale Veiligheidsadviseur Charles Kupperman de zaak opnieuw ter sprake toen premier Rutte op bezoek was in Washington. Rutte kreeg toen een rapport van de Amerikaanse veiligheidsdiensten over de mogelijke gevolgen indien China de machine zou in handen krijgen. Of Rutte en Trump zelf ook over ASML gesproken hebben is niet bekend.
Blijkbaar had deze demarche succes. Kort na de trip van Rutte besloot de Nederlandse regering de uitvoerlicentie niet te verlengen. De machine die 110 miljoen euro kost, is niet verscheept.
De beide regeringen weigeren commentaar te geven op het bericht van Reuters. ASML heeft een nieuwe aanvraag ingediend en wacht op antwoord
Cruciale hightech
Volgens Nikkei zou de Chinese klant voor de machine de Semiconductor Manufacturing International Corp (SMIC) zijn, de grootste chipsfabrikant van China. Ook SMIC gaf geen commentaar.
De machine in kwestie maakt gebruik van spiegels en krachtige lasers om op siliciumwafels met lithografie uiterst nauwkeurig extreem fijne circuits te kunnen vastleggen. Daarvan worden dan zeer snelle en krachtige chips gemaakt, die kritische onderdelen zijn voor gebruikerselektronica maar ook voor industriële en militaire toepassingen.
Slechts enkele firma’s in de wereld kunnen de meest gesofistikeerde chips produceren. Het gaat dan om Intel (VS), Samsung (Zuid-Korea) en TSMC (Taiwan). Het inlopen van de technologische achterstand op dit domein is voor China een nationale prioriteit waaraan tientallen miljarden dollars besteed worden.
Die Chinese ambitie gaat regelrecht in tegen het plan van de Amerikaanse regering om alle verkopen aan China van hoogwaardige technologie met wellicht militaire toepassingen tegen te gaan. De EUV-machine van ASML is daarbij één van de sleutelelementen.
De lange arm van de Amerikaanse wet nog verlengen
Amerikaanse bedrijven maar ook buitenlandse bedrijven met producten die voor meer dan 25% uit de VS komen mogen volgens een Amerikaanse wet zonder speciale vergunning niets leveren aan Chinese bedrijven die op de Amerikaanse zwarte lijst staan. Op die lijst staan intussen al honderden bedrijven, met als meest bekende Huawei, maar ook cameraproducenten en drone-fabrikanten. Daarnaast kan de VS om specifieke redenen vergunningen weigeren voor uitvoer naar om het even welk Chinees bedrijf, ook al staat dat niet op de lijst staat.
Maar in het geval van ASML gaat het om een buitenlands bedrijf dat met hoofdzakelijk eigen technologie in het buitenland produceert. De EUV-machine bestaat voor minder dan 25% uit Amerikaanse componenten of software. Het Amerikaanse ministerie van handel zou nu volgens de bronnen van Reuters overwegen die drempel van minimum 25% Amerikaanse inhoud te verlagen en zo zelf wettelijk een uitvoerverbod te kunnen opleggen aan ASML!
Bondgenoot moet buigen
Aangezien de weg volgen overeenkomstig de wet geen oplossing bood, speelde de Amerikaanse regering de ASML zaak dan maar politiek. Ze vroeg aan de Nederlandse regering de veiligheidsaspecten te laten doorwegen bij het beoordelen van de licentie.
Lithografische technologie valt onder het Akkoord van Wassenaar, een internationaal akkoord dat de levering van technologie met mogelijk militaire toepassingen, aan bepaalde landen moet beperken. Het Wassenaar-akkoord is een verdrag dat in 1995 tussen 33 westerse landen en Rusland afgesloten werd als opvolger van de afgeschafte COCOM, die technologiehandel met de socialistische landen in Oost-Europa moest verhinderen. Op de 243 pagina’s lange lijst met technologieën die onder het verdrag vallen, staat ook de EUV-machine van ASML, waarmee chips kunnen worden gemaakt voor bijvoorbeeld drones en geleide raketten.
Op die grond probeerden de Amerikaanse ambtenaren de Nederlandse regering te overtuigen gedurende minstens vier gespreksronden. Uiteindelijk kwam staatssecretaris Pompeo zelf tussen tijdens een bezoek aan Nederland in juni. De maand daarop kreeg premier Rutte bij zijn bezoek aan Washington inzage in een geheim veiligheidsrapport.
De oorspronkelijke uitvoerlicentie verviel op 30 juni, maar de machine was pas eind 2019 klaar voor verzending. Een verzoek tot verlenging werd niet goedgekeurd binnen de voorziene acht weken. Zolang de Nederlandse regering geen nieuwe exportvergunning verleent, kan ASML geen EUV-machines verkopen aan Chinese klanten, laat het bedrijf weten.
De zaak is een voorbeeld van hoever de Amerikaanse regering wil gaan om de technologische opkomst van China te blokkeren en hoe weinig daarbij rekening gehouden wordt met de commerciële belangen van de bondgenoten.
Bronnen: Reuters, Wikipedia, Algemeen Dagblad
