VN Mensenrechtencommissaris Michelle Bachelet is van 23 tot 28 mei in China geweest. Zij heeft zich tijdens haar bezoek niet beperkt tot één regio of problematiek, ze verkende een aantal aspecten van het Chinese mensenrechtenbeleid, met enig gevolg.
disclaimer
Dit werkbezoek was geen onderzoek, het bestond uit contacten met vele diverse gesprekspartners. Dat leverde overeenkomsten op om een positieve dialoog systematisch verder te zetten.
‘Geen onderzoek’
Zoals mevrouw Bachelet verklaarde, was het ‘voor het eerst in 17 jaar dat een Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN naar China heeft kunnen reizen en rechtstreeks met de hoogste regeringsfunctionarissen in het land en andere gesprekspartners kunnen spreken over belangrijke mensenrechtenkwesties, in China en wereldwijd’. Om twee redenen was dit bezoek geen ‘onderzoek’: officiële bezoeken van een Hoge Commissaris krijgen grote aandacht en zijn niet bevorderlijk voor minutieus en discreet onderzoekswerk en het was de bedoeling verkennende gesprekken te voeren als basis voor een dialoog, niet voor een conflict.
Meer thema’s, regio’s en partners
De reis begon in het zuidelijke Guangzhou, vlakbij Hongkong en Shenzhen, en ging dan naar Xinjiang, de autonome Oeigoerenregio in het noordwesten, meer bepaald naar de hoofdstad Ürümqi en naar Kashgar, waar overwegend Oeigoeren wonen. Het bezoek verliep in een closed loop, een bubbel, zonder begeleidende journalisten, ‘een veiligheidsmaatregel in het kader van de flexibele zero covid-aanpak’. De mensenrechtencommissaris had een videogesprek met president Xi Jinping, ze werd verwelkomd door minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi en ontmoette hoge ambtenaren van Justitie, van enkele ministeries en vertegenwoordigers van de nationale vrouwenorganisatie van China. Tijdens haar tweedaags bezoek aan Xinjiang sprak ze met lokale functionarissen, niet-gouvernementele organisaties en mensen uit verschillende sectoren, bewoners behorend tot etnische bevolkingsgroepen van de regio en met academici. In een gevangenis ging ze met gedetineerden praten en in een voormalig centrum voor beroepsonderwijs met oud-leerlingen. Zij bezocht de oude stadswijk in Kashgar, de katoenvelden, een tentoonstelling over terrorismebestrijding en de-radicalisering en ze had face-to-face gesprekken met religieuze leiders over de rechten en religieuze vrijheden van moslims.
Erkenning
De gesprekken gingen over de onmiskenbare prestaties van China, maar ook over onvolkomenheden of minpunten en over twijfels aan de mensenrechtensituatie. Kritieken, meningsverschillen en aanbevelingen werden uitgewisseld. Bachelet erkende de grote vooruitgang die China gemaakt heeft op gebieden die onmiskenbaar onder de mensenrechten vallen. Als voorbeelden gaf ze: de armoedebestrijding, uitroeiing van extreme armoede op korte tijd, de invoering van universele gezondheidszorg en een bijna universele werkloosheidsverzekering, inspanningen van China ter ondersteuning van Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen van Agenda 2030. Zij merkte op dat er in de loop der jaren belangrijke wetgevende en gerechtelijke hervormingen hebben plaatsgevonden, herzieningen van de wetten voor een correctere rechtsgang, voor een betere bescherming van vrouwenrechten, met bepalingen over seksuele intimidatie en tegen huiselijk geweld. De mensenrechtencommissaris wilde verder het Mensenrechtenactieplan China 2021-2025 en andere documenten voor een deugdelijk mensenrechtenbeleid van China niet negeren.
Aanbevelingen
China kreeg van Bachelet echter ook aanbevelingen en kritieken. Haar advies is het om de loopbaankansen voor vrouwen in politiek en bedrijfsleven op te voeren en zich te bezinnen op de wetgeving rond de doodstraf. Ze wil ook graag zien dat China de afstemming op de internationale arbeidswetgeving voortzet door de ondertekening of ratificatie van de al ondertekende overeenkomsten de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) en door de uitvoering van die overeenkomsten. Ze veroordeelt het systeem van huisarrest van gevangenen tijdens een gerechtelijk onderzoek en vraagt om het af te schaffen. Ze toonde zich bezorgd over het grote aantal arrestaties van advocaten en mensenrechtenactivisten in het kader van de Nationale Veiligheidswet.
Heikele onderwerpen
Over drie territoriale onderwerpen waarrond het Westen een offensief tegen China voert, Xinjiang, Tibet, Hongkong, deed ze kritische uitspraken die echter op de Chinese overheid als opbouwend en respectvol, en niet-vijandig konden overkomen. Ze vond het opmerkelijk van de regering te vernemen dat er geen trainingscentra voor de-radicalisering meer zijn in de autonome Oeigoerenregio Xinjiang en nam die informatie ernstig. Toch zegt ze ook dat ze daar geen zekerheid over heeft en dat nog steeds niet bekend is om hoeveel mensen dat precies gaat (of dus ging). Ze heeft vragen bij het juridisch toezicht (of het gebrek daaraan) op de antiterroristische en de-radicaliseringscampagnes, omdat ze geruchten heeft opgevangen over wantoestanden. Ze doet een beroep op de overheid om met voorrang maatregelen te nemen opdat Oeigoeren in het buitenland meer informatie zouden krijgen over hun verwanten die nog in China wonen. Voor Tibet suggereerde ze een nog grotere bescherming van de Tibetaanse taal- en cultuur.
Hongkong
Wat Hongkong betreft waagde mevrouw Bachelet zich aan de beoordeling en de voorspelling waar Beijing allicht het meeste moeite mee zal hebben. ‘De arrestaties van advocaten, activisten, journalisten en anderen op grond van de Nationale Veiligheidswet’ zijn volgens haar ‘zeer verontrustend’ en zij voorziet ‘dat Hongkong in juli zal worden beoordeeld door het VN-Mensenrechtencomité’. Zoals bekend is de Nationale Veiligheidswet voor de Chinese regering onontbeerlijk om het systeem van ‘Eén land, twee systemen’, dat door onaanvaardbare buitenlandse inmenging en grof geweld in gevaar is gekomen, te redden en om de toekomst van Hongkong veilig te stellen. Overigens denken ze er in de pas verkozen regering van Hongkong net zo over. Minister van Financiën Paul Chan Mo-po prees enkele dagen geleden nog de Nationale Veiligheidswet voor het versterken van de status die Hongkong heeft als financieel centrum. Hij voegde eraan toe dat sinds de wetgeving in juni 2020 van kracht werd, bedrijven via beursintroducties meer geld hadden geïnvesteerd in Hongkong, en dat de dagelijkse transacties van de beurs er waren gestegen. ‘Na jaren van politieke onrust in Hong Kong, veroorzaakt door buitenlandse en externe krachten, en het zwarte geweld in 2019, heeft de Nationale Veiligheidswet van Hongkong de bescherming van het land en de stad gewaarborgd … en een stabiele omgeving, zonder gevaar, gecreëerd voor de samenleving’, zo concludeerde hij.
Gedegen voorbereiding
Na afloop van haar werkbezoek hield Michelle Bachelet een persconferentie en legde ze een verklaring af voor journalisten uit China en het buitenland. In antwoord op vragen van buitenlandse journalisten, verklaarde ze volgens de Global Times dat er bij de persoonlijke gesprekken geen toezicht was geweest, en dat de contacten door het Hoge Commissariaat voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties zelf waren georganiseerd. Over de voorbereiding van haar bezoek zei ze: ‘voorafgaand aan mijn bezoek hebben mijn bureau en ik virtueel, binnen en buiten China, een ontmoeting gehad met een aantal maatschappelijke organisaties die werken aan kwesties met betrekking tot Xinjiang, Tibet, Hongkong en andere delen van China. Mijn bezoek is ook ingegeven door het werk dat de mensenrechtenmechanismen al vele jaren rond China leveren, en het voorbereidende werk van mijn bureau en mijn team dat op 25 april in China was gearriveerd’.
Kansen grijpen
Het bezoek van de VN Mensenrechtencommissaris was voor haar de kans voor een directe dialoog met het hele spectrum van betrokkenen bij de mensenrechten in China, van de hoogste leiders tot vertegenwoordigers van allerlei bevolkingsgroepen aan de basis. Bachelet zei: ‘we hebben naar elkaar geluisterd, zorgen geuit, en de weg vrij gemaakt voor meer regelmatige, zinvolle uitwisselingen in de toekomst. Het is mijn doel China te ondersteunen bij het nakomen van zijn verplichtingen uit hoofde van de internationale mensenrechtenwetgeving. Gezien de belangrijke rol van China in het multilateralisme, was het bezoek voor mij een gelegenheid om ook verschillende andere regionale en mondiale kwesties te bespreken, waar China zijn invloed kan gebruiken om politieke oplossingen te bevorderen’.
Resultaat
De niet-confronterende, op dialoog en wederzijds respect gebaseerde aanpak van de VN Mensenrechtencommissie lijkt resultaat te hebben. Er komt een regelmatige samenwerking tussen het VN-Bureau voor de Mensenrechten en de regering van China, onder meer door middel van een jaarlijkse strategische vergadering tussen hoge functionarissen om belangrijke kwesties op nationaal, regionaal of mondiaal niveau te bespreken. Een werkgroep die zal vergaderen in Beijing en in Genève, en ook webinars zal houden, moet de uitwisselingen en samenwerking tussen de VN Mensenrechtencommissie en de Chinese regering vergemakkelijken. Bachelet rekent erop dat de werkgroep de nodige ruimte zal bieden om specifieke punten die de VN zorgen baren onder de aandacht van de Chinese regering te brengen. Die regering heeft ook verklaard dat zij in de toekomst vaker hoge functionarissen van het Bureau voor de Mensenrechten naar China zal uitnodigen.
De motivatie van Bachelet
De motivatie van Bachelets aanpak blijkt uit een passage in haar slotverklaring. ‘Gezien de vele op elkaar ingrijpende crisissen waarmee de wereld vandaag wordt geconfronteerd, zoals klimaatverandering, bedreigingen voor vrede en veiligheid en instabiliteit in het mondiale economische systeem, evenals de impact van de COVID-19-pandemie, heeft China een zeer belangrijke rol te spelen als een land dat een belangrijke bijdrage kan leveren in multilaterale en regionale fora’.
Video van Bachelets verklaring: https://vimeo.com/714742493
Bronnen: www.ohchr.org, (website VN commissie mensenrechten), Global Times, South China Morning Post, Financial Times, People’s Daily, Wikipedia, www.gov.cn (officiële website Chinese regering)
