Zhou is de hoogste Chinese politicus sinds de stichting van de Volksrepubliek die ooit veroordeeld werd voor omkoperij. Hij was tot zijn pensioen in 2012 lid van de negenkoppige dagelijkse leiding van het Politiek Bureau met als specifieke verantwoordelijkheid de binnenlandse veiligheid.
Tot voor kort ging iedereen ervan uit dat Zhou aan openbaar proces zou krijgen, wellicht in de stijl van dat van Bo Xilai, met verslaggeving in real time voor de pers. Drie maanden geleden sprak het officiële communiqué over ‘een open proces in overeenkomst met de wet’. Het werd echter een proces achter gesloten deuren in Tianjin, zonder ruchtbaarheid. De uitslag werd pas na veertien dagen bekend gemaakt, nadat de wettelijke termijn voor beroep verstreken was. Officieel was het proces niet open omdat één beschuldiging luidt: bewust verspreiden van staatsgeheimen. Die beschuldiging was bij de bekendmaking van het onderzoek vorig jaar nog niet opgenomen. De Financial Times laat een Brits expert veronderstellen dat men met Zhou niet hetzelfde risico wou nemen als met Bo Xilai. Die ontkende publiekelijk schuld. Zhou zou hetzelfde gedaan kunnen hebben en daarbij gebruik maken van delicate informatie waarover hij als hoofd van de binnenlandse veiligheid beschikte.
Nadat na twee jaar speculatie officieel het onderzoek tegen Zhou bevestigd was, verschenen in de Chinese kranten artikelen die het hadden over misdadige netwerken binnen de CPC. Er werd opgewezen dat dozijnen figuren uit de huidige en vroegere entourage van Zhou opgepakt waren en vervolgd werden. Op het proces blijft van deze aantijging echter niets over. Zhou stond alleen voor de rechter en onder de klacht ‘misbruik van macht’ werden opdrachten van Zhou aan slechts twee kaderleden als crimineel beschouwd. Zhou zou aan de eerder opgepakte Jiang Jiemin en Li Chuncheng opdracht gegeven hebben om de zakenactiviteit van vrienden, waarbij Zhou’s eigen zoon, te ondersteunen. Die vrienden maakten uiteindelijk 2,14 miljard yuan illegale winst en brachten de overheid voor 1,49 miljard yuan schade toe. Heeft men de beschuldiging van bendevorming niet hard kunnen maken? Werden de feiten destijds erger voorgesteld dan ze waren? Sommige persartikelen maakten destijds ook melding van een poging om een politieke fractie tegen de partijleiding te vormen. Ook dit element is totaal afwezig op het proces. Door wie en waarom is de politieke complottheorie destijds gelanceerd en waarom is ze nu verdwenen?
Zhou kreeg niet de doodstraf die normaal toegepast wordt bij zeer grote fraudegevallen (in zijn geval 130 miljoen yuan). Wel levenslang plus verlies van politieke rechten en in beslagname van zijn volledig vermogen. Als verzachtende omstandigheden werd er rekening gehouden met het feit dat hij rechtstreeks slechts 731.000 yuan ontving van Jiang Jiemin, ex-voorzitter van SASAC en van China National Petroleum Corp. (CNPC), vermoedelijk in ruil voor promotiekansen. De vier grootste zaken van smeergeld verliepen aanvankelijk via zijn vrouw en zoon; hij pleitte dat hij dit in eerste instantie niet wist, maar te tolerant geweest was voor hun activiteiten. Het gaat om een zakenman uit Sichuan, een burgemeester van Luliang en twee ex-topkaders van CNPC. Het bekende omkopingsgeld is volledig gerecupereerd. En Zhou heeft goed meegewerkt met onderzoek en proces. Hij toonde diepe spijt op het proces en erkende zijn wandaden en de schade die hij aan de maatschappij en de Partij heeft aangericht. Naast levenslang voor omkoping kreeg Zhou nog zeven jaar voor machtsmisbruik en vier jaar voor het onthullen van staatsgeheimen.
Paleisintriges?
Het bekendmaken van staatsgeheimen was bij het bekend maken van het onderzoek een jaar geleden nog niet in het lijstje van beschuldigingen opgenomen. Het gaat om vijf uiterst vertrouwelijke documenten en één gewoon vertrouwelijk document die overmaakt werden aan een zekere Cao Yongzheng. Volgens het officiële communiqué gebeurde dat in bezwarende omstandigheden, maar zijn de gevolgen uiteindelijk niet zo erg. Via Reuters werd hierover een bizar verhaal verspreid. Cao die de staatsgeheimen verkreeg is een bekende waarzegger, genezer en Qigong expert. In de media stond hij bekend als ‘de wijze van Xinjiang’ en hij zou in de jaren 90 contacten met vooraanstaande politici gehad hebben omwille van zijn beweerde capaciteit om de toekomst te voorspellen en ongeneeslijke ziekten te behandelen, aldus een artikel van Caixin in 2014. Cao stichtte samen met een ambtenaar van de China National Petroleum Corporation een firma in Hongkong die aandelen in olieontginning in Xinjiang en Jilin wist te verkrijgen. Ook Li Chuncheng, een ambtenaar in Sichuan, had zakelijke banden met Cao en werd op zijn proces wegens corruptie ook beschuldigd van ‘feodale en bijgelovige activiteiten’. Cao zelf werd vorig jaar aangehouden toen hij naar Taiwan wilde vluchten.
Het partijblad People’s Daily stelt dat het proces van Zhou een illustratie is dat China de corruptie wil uitroeien door niet alleen ‘vliegen’ maar ook ‘tijgers’ te bestraffen en dat het een volledige rechtsstaat wil opbouwen. Zhou werd bijgestaan door twee advocaten van zijn keuze en volgens het officiële communiqué werden zijn rechten als beschuldigde gewaarborgd. Nog voor het proces begon kwamen zijn advocaten en het Openbaar Ministerie samen om de bewijzen te evalueren. Op het proces werd alles nog eens onder de loupe genomen. De vrouw en zoon van Zhou getuigden via een videolink. Jiang Jiemin en Wu Bing waren persoonlijk aanwezig. Andere getuigenissen werden op papier aangebracht.
Op Weibo verschenen vooral aanmoedigende commentaren om de strijd tegen corruptie door hooggeplaatste ambtenaren verder te zetten.
De meest uitgesproken commentaar stond op de BBC site. Die stelt ronduit dat de misdaden van Zhou slechts aanleiding zijn om hem uit te schakelen en dat de echte reden politiek is. Aan de vooravond van zijn pensioen probeerde Zhou zich te laten opvolgen in het hoogste machtsorgaan door zijn beschermeling Bo Xilai om zo onrechtstreeks de macht te houden. Maar Bo liep tegen de lamp door het bekend worden van de moord op een Brit door zijn echtgenote. Zhou had de verkeerde bondgenoot gekozen en moet daarvoor nu de rekening betalen. Dat valt voor de BBC moeilijk te bewijzen, en het belangrijkste aangehaalde argument is dat het Opperste Volksgerechtshof in zijn jaarlijks rapport in maart dit jaar schreef dat sommigen “de wet geschonden hadden, de eenheid binnen de Partij beschadigd en politieke activiteiten buiten de organisatie om georganiseerd hadden”.
Bronnen: SCMP, Guardian, Financial Times,People’s Daily, Caixin, Global Times, Xinhua, BBC.
