Op zondag 18 en maandag 19 juni was Antony Blinken, de minister van Buitenlandse Zaken van de VS, in Beijing. En…is de spanning tussen de VS en China wat afgenomen?
Blinken is de eerste Amerikaanse politicus in die functie die China bezoekt sinds 2018. De betrekkingen tussen de VS en China zijn tot een absoluut dieptepunt gedaald en het is nogal duidelijk wie van de twee daarvoor de grootste verantwoordelijkheid draagt.
Voorspel
Voorafgaand aan het bezoek lieten ‘bekende Amerikanen’ van zich horen. Henry Kissinger gaf zijn mening over het gevaar voor een wereldoorlog en hoe die catastrofe te voorkomen, Elon Musk, ‘van Tesla’, was in China en sprak zich uit tegen ontkoppeling. Bill Gates, medeoprichter van Microsoft, kwam langs en sprak met de Chinese president Xi Jinping in het hotelcomplex Diaoyutai in Beijing, waar de Chinese leiders hooggeplaatste buitenlandse bezoekers ontvangen, zoals … Blinken de afgelopen dagen. Xi legde aan Gates uit ‘dat hij zijn hoop op het Amerikaanse volk vestigt’ en ‘dat we in de huidige wereldsituatie veel kunnen doen voor onze twee landen en mensen, veel wat de mensheid als geheel ten goede komt’.
Geen grote verwachtingen
Washington leek de tocht van Blinken naar Beijing au sérieux te nemen want vooraf hadden Kurt Campbell, coördinator van het Witte Huis voor de Indo-Pacific, en Daniel J. Kritenbrink, adjunct-staatssecretaris voor Oost-Azië en de Pacific, een persconferentie gegeven, een zeldzaam evenement in de aanloop naar dit soort reizen. De twee hoge functionarissen lieten weten wat er, als het van Washington afhing, wel en niet kon worden verwacht van Blinkens ontmoetingen met de Chinese gesprekspartners. Campbell zei: ‘We concurreren met China, maar we zoeken geen conflict, confrontatie of nieuwe Koude Oorlog…we proberen de rivaliteit onder controle te houden en samen te werken daar waar onze belangen op één lijn liggen’. Volgens Kritenbrink zou de focus liggen op openhartige… en constructieve discussies over 3 thema’s: communicatiekanalen, de waarden en belangen van de VS en de zorgen over bepaalde kwesties en mogelijke samenwerking als dit in het belang van de VS zou zijn’. De beide heren lieten duidelijk merken dat niemand op doorbraken moest rekenen.
Scepsis
Ook in China waren er geen grote verwachtingen, niet bij de bevolking en niet bij de politici. ‘Gemakkelijk te begrijpen’, vond de Global Times, ‘als je land voortdurend door de VS wordt gekneveld’. Wang Wenbin, woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken bracht het als volgt onder woorden. ‘President Xi Jinping heeft er vaker op gewezen dat de betrekkingen tussen China en de VS geen nulsomspel mogen zijn waarbij de ene partij concurreert of gedijt ten koste van de andere. De twee partijen moeten zich een correct beeld vormen van elkaars binnenlands en buitenlands beleid en elkaars strategische intenties’. Wang herinnerde eraan dat de VS over China zeggen dat het de ‘voornaamste rivaal’ en ‘grootste geopolitieke uitdaging’ is, en noemde dit ‘een grote strategische inschattingsfout’. De VS doet volgens hem niet aan ‘verantwoorde concurrentie’, maar aan ‘onverantwoord dwarsbomen’. De woordvoerder BuZa waarschuwde dat de VS de illusie moeten opgeven om met China ‘vanuit een sterke positie’ om te gaan.
Hoop
Maar, benadrukte Wang Wenbin nog: ‘China’s deur naar dialoog en communicatie staat open. De communicatie tussen de twee landen is nooit gestopt. Communicatie moet tegemoetkomen aan de zorgen van de beide partijen. Bezoeken moeten een reëel doel dienen en oplossingen helpen bieden’.
Chinese experten en woordvoerders hoopten op een terugkeer naar de consensus bereikt door Xi en Biden op Bali. Opmerkelijk was dan ook wat Blinken verklaarde voordat hij op het vliegtuig stapte: ‘wat we tijdens deze reis proberen te doen, is om echt dat uit te voeren wat president Biden en president Xi op Bali zijn overeengekomen.’ Omgekeerd was dit bezoek van Blinken overigens afgesproken in ‘Bali’.
Vooruitgang?
Wat is er dan nu in Beijing gebeurd en bereikt? De Chinese minister van Buitenlandse Zaken Qin Gang en de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken hadden zondag een bijna zes uur durend gesprek over de Amerikaans-Chinese betrekkingen in het algemeen. Qin werd bijgestaan door zijn viceminister Ma Zhaoxu en assistentminister van Buitenlandse Zaken en hoofd van de woordvoerders, mevrouw Hua Chunying. De hierboven genoemde Daniel Kritenbrink en de ambassadeur van de VS in China Nicholas Burns zaten aan de zijde van Blinken. Volgens waarnemers was het evenement van dit weekend een soort voorbereiding op de te verwachten ontmoeting van Xi Jinping en Joe Biden tijdens de top in november van de APEC, de Asia-Pacific Economic Cooperation, de organisatie van alle landen in Azië-Pacific. De VS is dit jaar het gastland van die conferentie. Verder verwachten de experts dat er nog mee VS functionarissen nu de weg naar China zullen vinden, zoals minister van Financiën Janet Yellen, minister van Handel Gina Raimondo en klimaatdiplomaat John Kerry. President Biden heeft zaterdag te kennen gegeven dat hij zelf graag wil uitgenodigd worden in China, maar daarover viel in elk geval tijdens het weekend verder geen beslissing. Wel is afgesproken om minister van Buitenlandse Zaken Qin Gang een tegenbezoek te laten brengen.
‘openhartig, diepgaand en constructief’
Achteraf stonden er in de verklaringen van beide partijen termen als ‘openhartig, diepgaand en constructief’. Zij spraken af om contacten op hoog niveau te verzorgen en hun gezamenlijke werkgroep om specifieke kwesties aan te pakken te versterken. De VS en China zouden ook meer uitwisselingen tussen hun burgers (studenten, onderzoekers, zakenmensen) en tussen hun onderwijsinstellingen organiseren.
‘In elke ontmoeting heb ik benadrukt dat duurzame communicatie op hoog niveau de beste manier is om met onze meningsverschillen op verantwoorde wijze om te gaan en ervoor te zorgen dat concurrentie niet in conflict ontaardt, ik hoorde hetzelfde van mijn Chinese collega’s’, zei Blinken.
Pijnpunten
Blinken erkende echter dat er kwesties waren waarover de twee landen het grondig en zelfs heftig oneens waren. Daarover zei hij: ‘ik wil benadrukken dat niets van dit alles wordt opgelost in één bezoek, één reis, één gesprek. Het is een proces’. De kwesties waarover er onenigheid bleef zijn natuurlijk bekend, het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS heeft ze na Blinkens bezoek nog eens op een rijtje gezet en vermeld dat de minister ze allemaal had aangekaart. Het gaat over beweringen die China als propaganda en inmenging brandmerkt en militaire daden en zetten die voor Beijing existentieel bedreigend zijn.
Taiwan
Qin herhaalde daarom bijvoorbeeld de zwaarwegende standpunten van China over de kwestie Taiwan. ‘Deze zaak raakt de kern van de essentiële Chinese belangen. Ze kan het meest prominente risico in de betrekkingen tussen China en de VS inhouden’. De minister van Buitenlandse Zaken drong er bij de Verenigde Staten op aan zich te houden aan het één-China-principe en de drie Chinees-Amerikaanse gezamenlijke communiqués, en de toezegging om de ‘onafhankelijkheid van Taiwan’ niet te steunen waar te maken. Qin had deze dringende boodschap ook gebracht tijdens een telefoongesprek met zijn collega afgelopen woensdag. En weer beweerde de hoge vertegenwoordiger van Washington dat de VS zich aan de Eén-China politiek houdt, terwijl feiten zoals wapenleveringen en officiële bezoeken van parlementsvoorzitters en andere contacten met de Taiwanese separatisten dat toch echt tegenspreken.
Wang Yi
Op maandag nodigde kabinetslid Wang Yi, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken en tegenwoordig de voornaamste adviseur van de regering inzake internationale kwesties, Antony Blinken uit tot een gesprek. Wang Yi legde uit dat de VS geen foute inschatting moet maken: ‘China streeft niet naar dominantie, het volgt niet dezelfde geopolitieke weg als de traditionele westerse machten… Alleen met een correcte analyse kan Amerika in zijn beleid ten aanzien van China echt terugkeren naar objectiviteit en rationaliteit’, zei Wang. De topdiplomaat riep de VS ook op om unilaterale sancties tegen China op te heffen, de onderdrukking van China’s technologische ontwikkeling te stoppen en zich niet te mengen in interne aangelegenheden. Over Taiwan liet ook Wang Yi geen twijfel bestaan: ‘de nationale eenheid zal altijd een kernbelang van China zijn en in deze kwestie is ‘er geen ruimte is voor compromissen’.
Xi Jinping
Vervolgens had Blinken een opmerkelijke ontmoeting met Xi Jinping. Het feit dat de Chinese president de bezoeker uit Washington wilde ontmoeten, kan voor de regering Biden en zijn ministers een teken lijken dat ze de Chinese leiders misschien toch enigszins van hun bereidheid tot verbetering van de relaties hebben kunnen overtuigen. In elk geval is het onmiskenbaar een gebaar van goede wil vanwege Beijing. De Chinese president en de Amerikaanse minister wisselden boodschappen uit in het openbaar en converseerden vervolgens een half uur achter gesloten deuren. Zo zei Xi voor de camera bijvoorbeeld ‘ik hoop, meneer de minister, dat u met dit bezoek positievere bijdragen kunt leveren aan de stabilisering van de betrekkingen tussen China en de VS’. Later heeft Xi gezegd dat ‘China de belangen van de VS respecteert en niet de bedoeling heeft de VS uit te dagen of zijn plaats in te nemen. Op dezelfde manier horen de Verenigde Staten respect te hebben voor China en mogen zij China niet belemmeren bij het opeisen van zijn legitieme rechten en belangen. Geen van beide partijen moet de ander proberen te veranderen naar eigen willekeur en ze mogen het andere land al helemaal niet het recht op ontwikkeling ontzeggen’.
Concrete resultaten
Het is te vroeg om het succes van Blinkens bezoek echt te beoordelen. De sfeer tussen de protagonisten en de termen waarin zij over hun ontmoetingen spraken waren redelijk positief. Zij hebben toegezegd dat ze de contacten zullen voortzetten en verstevigen. Misschien zullen we een hervatting meemaken van bepaalde overlegmechanismen die werden onderbroken of afgeschaft na het provocerende bezoek aan Taiwan van parlementsvoorzitter Pelosi. Als John Kerry ook naar China gaat en de twee grote machten opnieuw praten over de klimaatcrisis is dat hoopvol voor de hele wereld. Voor een aantal zaken houdt China de boot af: het verwierp bijvoorbeeld opnieuw een voorstel om communicatie tussen het Chinese en Amerikaanse leger op te zetten. Gezien de militaire omsingeling van China door de VS en de bondgenootschappen gestimuleerd door Washington kan je dat Beijing moeilijk kwalijk nemen.
Niet zozeer een kwestie van tijd
Blinken ontweek met zijn uitspraak over de tijd die nodig is voor de oplossing van meningsverschillen de belangrijkste voorwaarde die China stelt aan de verbetering van de betrekkingen. Jenny Clegg, een Chinaspecialist en vooraanstaand figuur in de vredesbeweging, zag positieve tekenen voor ontspanning in de besprekingen die Blinken voerde, maar zei dat ‘China nu concrete blijken van goede wil verwacht’. Een redacteur van de Global Times formuleert het zo: ‘
China heeft consequent blijk gegeven van zijn strategische duidelijkheid tegenover de VS, wat in schril contrast staat met de strategische ambiguïteit van de kant van de VS. China koestert geen kwade bedoelingen jegens de Amerikanen, maar het zal zich zeker verzetten tegen alle vormen van onderdrukking… Als de Verenigde Staten de strategische bedoelingen van China nu nog misverstaan, dan kunnen we alleen maar aannemen dat ze dit opzettelijk doen en dat hun onwetendheid slechts schijn is’.
Bronnen: Reuters, ChinaUSfocus.com, The Global Times, fmprc.gov.cn, CNN, Wikipedia, The Guardian, South China Morning Post, Xinhua, The Morning Star, gingerriver.com,
