We lazen voor u de 876 pag. tellende biografie van Prof. E. Vogel over Deng Xiaoping en lichten daaruit vooral de periode tijdens de jaren zeventig waarin Deng zowel terug in ongenade viel als tweemaal gerehabiliteerd werd. Hoe is dit te verklaren? We maken een korte samenvatting van het proces dat in het boek sterk gedetailleerd wordt beschreven.
Deng Xiaoping werd in 1956 op het achtste partijcongres benoemd tot algemeen secretaris van de CPC waardoor hij op de zesde plaats kwam in de partijhiërarchie. Tijdens hun reis naar Moskou in november 57 was Mao zeer tevreden over Dengs discussies met de Sovjet-theoreticus Soeslov. Mao was zo onder de indruk van Deng die de polemiek tegen Soeslov leidde op internationaal vlak dat hij Deng zelf ging afhalen op het vliegveld bij zijn terugkeer uit Moskou. In zijn taak als secretaris-generaal moest Deng de directieven van Liu Shaoqi in de praktijk omzetten. Hij speelde dan ook na 1961 een belangrijke rol bij de meer realistische politiek na de excessen van de Grote Sprong. Mao kon het echter niet hebben dat hij te sterk met Liu Shaoqi samenwerkte op het binnenlands vlak. Ook zijn goede relaties met Peng Dehuai die Mao bekritiseerd had, werden hem kwalijk genomen.
Deng zou tijdens de culturele revolutie 10 jaar doorbrengen nabij Nanchang in Jiangxi maar bleef partijlid. Hij voerde er werkjes uit in een reparatiestation van tractoren. Wanneer hij bezoek kreeg van zijn dochter die uit noord Shaanxi kwam, rapporteerde ze haar vader dat de boeren onvoldoende te eten en te weinig kledij hadden. Toen het nieuws van het neerstorten van Lin Piao’s vliegtuig Deng bereikte, schreef hij een brief naar Mao waarin hij zijn goede diensten aanbood. Mao ging in maart ‘72 in op de suggestie van Zhou Enlai die hem een lijst voorlegde van 400 personen die te rehabiliteren waren.Pas 16 maand na de dood van Lin Piao nodigde Mao Deng uit om naar Beijing terug te keren. Chen Yun had al mogen terugkeren in april 1972. Bij zijn terugkeer in maart ‘73 werd Deng vicepremier met buitenlandse zaken onder zijn bevoegdheid. Het tiende partijcongres in augustus 1973 benoemde Wang Hongwen impulsief tot vicepartijleider, Deng werd gewoon lid van het Centraal Comité. Van de 191 nieuwe leden van het Centraal Comité waren er 40 die terugkwamen na bekritiseerd te zijn geweest onder de culturele revolutie.
Eerste eerherstel
Deng vice-premier: 1 mei 1973
Eind 1973 vond Mao dat Zhou Enlai zich te toegevend opstelde tegenover de VS en wanneer bekend werd dat de VS wapentuig zou leveren, werd Mao zelfs woedend. Toen Zhou aan Kissinger zijn akkoord betuigde over het delen van inlichtingen, was voor Mao de maat vol. Jiang Qing kapittelde hem als een defaitist. Mao wendde zich tot Deng Xiaoping die hij meer vertrouwde in buitenlandse zaken dan Zhou. Hij vroeg aan het Politbureau Deng terug lid te maken, evenals lid van de Centrale Militaire Commissie. Zhou moest zich laten opereren en het was Deng die in mei 1974 China vertegenwoordigde voor de Verenigde Naties. Mao zou des te meer op Deng gaan steunen omdat hij zich realiseerde dat in het Volksleger de invloed van Lin Piao en de linksradicalen zeer groot was. Mao lanceerde een kritiekbeweging op Lin Piao die Jiang Qing ook gebruikte om in bedekte termen Zhou Enlai te bekritiseren. In juli 1974 waarschuwde Mao Jiang Qing, Wang Hongwen, Zhang Chunqiao en Yao Wenyuan dat ze geen bende van 4 zouden vormen.
Op 4 oktober wordt Deng benoemd als vicepremier. Jiang Qing bekritiseerde verschillende malen Deng op het Politbureau tot Deng explodeert en Mao’s vrouw bekritiseerde. Mao steunde Deng maar begon zich af te vragen of Wang Hongwen wel zijn taak aankon. Het eerste Centraal Comité document van 1975 benoemde Deng tot vicevoorzitter van de Militaire Commissie en Chef-staf. Zowel Wang Hongwen als Deng Xiaoping waren vicevoorzitter van het Centraal Comité. De facto werd Deng eerste vicepremier. Hij volgde de lijn van “Tegen het revisionisme, voor stabiliteit ven eenheid en de verbetering van de economie”. Deze was aan stagneren toe, de planning verliep ordeloos en statistische rapporten waren onbetrouwbaar. Om de economie terug vlot te krijgen, deed Deng een beroep op ervaren leiders van voor de culturele revolutie en Mao steunde de rehabilitatie van meer dan 600 van deze leiders. Deng wou zowel onderwijs als leger hervormen. In het leger genoot Deng de steun van maarschalk Ye Jianying en bleken de linksradicalen in de minderheid. Het inkrimpen van het leger -dat op 10 jaar 20 % groter was dan in 1966- met een half miljoen was op zich al een formidabele taak.
Symbool voor het rechttrekken van de economie was het herstellen van de chaos in de spoorwegen. Wan Li mocht als spoorwegminister de treinen terug op het juiste spoor brengen en hij gebruikte een spectaculaire actie in Xuzhou als voorbeeld. Op een mum van tijd verdubbelden zowel het aantal behandelde spoorwagons als de vracht. Het succes werd overgedaan in andere landelijke stations en doel was deze succesvolle beweging over te toen in de staalsector. Wang Hongwen werd naar Zhejiang gestuurd om er de economie terug vlot te krijgen en gaf tijdelijk het dagelijkse werk van het Centraal Comité op. In feite geraakte Zhejiang terug vlot door het werk van vice premier Ji Denghui. Wang bleef zijn titel wel houden, maar Mao riep hem niet terug naar Beijing. Hij steunde wel voluit Deng die door Jiang Qing in de pers werd aangevallen om zijn “empiricisme”. Op zijn laatste verschijning op een Polibureau 3/05 wees Mao tegen Jiang Qing naar Deng en zei : “Jij bent de vertegenwoordiger van Mao Zedong”.
Deng op bezoek in Frankrijk
Eind mei-begin juni verving Deng Xiaoping Wang Hongwen als voorzitter van het Polibureau. Deng mocht ook als eerste leider een Westers land bezoeken: Frankrijk had China uitgenodigd na een bezoek van president Pompidou. Bij zijn bezoek aan moderne fabrieken viel het Deng op hoe fel China achterop was geraakt. De uitwerking van het Vijfde vijfjarenplan was een overwinning voor zij die een einde wilden aan de chaos in de economie. Deng die de werking van de wetenschappen terug wou op gang krijgen, deed daarbij beroep op Hu Yaobang. In de kunstwereld kwam er een mini “Honderd bloemen”-beweging, maar de cultuur- en propaganda waren sterk onder de invloed van de links-radicalen. In het onderwijs steunde Deng minister van Onderwijs Zhou Rongxing. Deng ging zelfs zo ver te pleiten voor de afschaffing van het doen van twee jaar handarbeid na de studies. De technocratische wind was een doorn in het oog van de linksradicalen: tijdens een kritiekmeeting valt Zhou Rongxin bewusteloos en ’s anderendaags overlijdt hij op 59-jarige leeftijd.
Weer gebannen
Mao Zedong had zich ondertussen door zijn neef laten omringen als kanaal met de buitenwereld, maar Mao Yuanxin was een overtuigde linksradicaal. Tussen Deng en Mao zou het tot een conflict komen over het te voeren beleid aan de Tsinghua-universiteit. Mao verweet Deng zijn steun aan de rector Liu Bing die inging tegen de lijn van de culturele revolutie. Mao Yuanxin deed ook zijn duit in het zakje door Deng bij zijn oom voor te stellen als de potentiële Chinese Kroetsjov. Deng die Mao wou spreken, voelde nattigheid bij Mao’s weigering hem te ontmoeten. Mao wou van Deng een erkenning dat de culturele revolutie grotendeels goed was, maar dit wou Deng niet over zijn lippen krijgen. Op een vergadering van een uitgebreide groep topleiders op 24 november houdt Deng voet bij stuk en nadien lanceren de linksradicalen zijn kritiek in hun persorganen. Dengs pogingen om orde op zaken te stellen in onderwijs, cultuur en wetenschappen kwamen stil te liggen.
Rede bij overlijden Zhou Enlai
In 1976 overlijden zowel Zhou Enlai, Zhu De als Mao Zedong zelf. Zhou Enlai overleed op 8 januari 1976. Deng officieel nog vicepremier, mocht de lofrede houden maar Mao weigerde de uitvaart bij te wonen. De begrafenis zou maar een tijdelijke stop betekenen van de kritiek op Deng. Hij schreef Mao een brief dat hij zijn functies wou neerleggen gezien de aanhoudende kritiek. Daarop werd Hua Guofeng dienstdoend-premier en Mao vroeg hem ook om het dagelijks werk van het partijcentrum op zich te nemen.
Hua zette de campagne tegen Deng gewoon verder: vooral het willen rehabiliteren van “rechtsen” was de steen des aanstoots. In maart bekritiseerde de “Wenhui bao”-een krant gedomineerd door de linksradicalen- Deng en zijn beschermer zonder Zhou Enlai met naam te noemen. Dit had echter een duidelijk tegenovergesteld effect. Op het Qing Ming festival of de dag ter herdenking van de doden, wilde het Politbureau waarop Maarschalk Ye Jianying en Li Xiannian ziek gaven, de herdenking van Zhou beperkt houden. Er stroomden echter 2000 herdenkingskransen toe. Het Politbureau reageerde “dat contrarevolutionairen de herdenking willen omvormen tot een politieke beweging tegen Mao”. Het daarop volgende Politbureau benoemde Hua Guofeng tot premier en onthief Deng uit zijn functies.
Na Mao: kritiek en herstel
Mao overlijdt op 9 september, Hua sprak de lofrede uit, Deng mocht niet aanwezig zijn. Als Hua Guofeng hoorde van geplande couppogingen door de “Bende van vier” voor begin oktober, zond hij Li Xiannian naar maarschalk Ye: ze waren het eens dat snel handelen noodzakelijk was. Ye simuleerde een vergadering van het Politbureau waarop de 4 worden ingerekend met Mao Yuanxin incluis. Hua Guofeng voerde de kritiek op Deng echter nog een tijdje door, maar steeds meer rekenden er mee dat diens terugkeer niet lang meer kon uitblijven.
Zowel Li Xiannian als maarschalk Ye Jianying steunden Dengs terugkeer. Hua Guofeng hield vast aan de beginselen dat wat Mao zei en besliste onverkort verder gold en moest toegepast. Toch gaf Hua toe dat Deng niet achter de massabijeenkomst op Tiananmen zat. Op partijbijeenkomsten waarbij Hua vroeg de lessen uit Kroetsjov te trekken (impliciet Deng bedoelend), kreeg hij tegenwind van de gerespecteerde Chen Yun en Wang Zhen. Beiden pleiten voor Dengs terugkeer. Tegen mei werd duidelijk dat Deng zijn vorige functies terug zou opnemen waarbij hij voornamelijk wetenschap en technologie zou beklemtonen. Hij schatte dat China 2 decennia ten achter lag op de andere landen. Dit werd officieel op 17 juli: Deng werd derde in de partijhiërarchie na Hua en Ye. In zijn aanpak van het onderwijs schrapte hij de twee jaar manuele arbeid na hun studies “omdat dit hen doet vergeten wat ze leerden”. Het ingangsexamen voor de universiteit wordt opnieuw ingevoerd.
Deng met Chen Yun op 3 partijplenum december 1978
In 1978 maakten vier delegaties studiereizen naar andere landen en continenten. Vooral de reis naar West-Europa had een grote invloed. De rapporten vormden de basis van de discussies op het “Forum over de leidinggevende principes van de 4 moderniseringen”, een serie van 23 zittingen gespreid over 2 maand. Li Xiannian verklaarde na afloop dat een nieuwe periode van openheid was aangebroken en dat om de modernisering te garanderen China tussen 1978 en 1985 voor $ 18 miljard goederen en uitrusting moest importeren, iets wat Chen Yun te hoog gegrepen vond. Het is normaal het Derde plenum in december 1978 dat aanzien wordt als startdatum van de hervormingspolitiek. In feite bezegelde dit plenum wat gedurende de Partij werkconferentie werd beslist de maand voordien. Oorspronkelijk voor 20 dagen bedoeld, duurde de conferentie 36 dagen. De 210 toppartijlui waren onder verdeeld in 6 regionale groepen. Vele deelnemers waren gekant tegen Hua Guofengs en Wang Dongxings voornemen om de rehabilitatie van oude kaders te blokkeren. Chen Yun vroeg dat onder meer Bo Yibo en Peng Dehuai zouden gerehabiliteerd evenals de Tiananmen-massabeweging op 5 april 1976, maar Kang Sheng bekritiseerd.
Hua legde zich neer bij een ommekeer qua beoordeling van de Tiananmen-gebeurtenissen. Hij maakte een zelfkritiek dat hij fout was de rehabilitatie van de oude kaders te blokkeren. Yang Shangkun werd van blaam gezuiverd en Kang Sheng bekritiseerd. Wang Dongxing presenteerde geen mondelinge maar een schriftelijke zelfkritiek. Naar het einde van de Conferentie toe was er algemene erkenning dat Chen Yun een hoge post moest krijgen, meer bepaald vicepartijvoorzitter. Dit wordt hem verleend door het derde plenum in december. Chen Yun besloot dit plenum met de werkconferentie te vergelijken met de rectificatiecampagne in Yenan. Een nieuwe periode was gestart: de periode van de economische hervormingen. Tijdens deze periode gaan beiden sterk samenwerken met een sterke Chen Yun stempel op de economie.
Vogel, Ezra F. (2011-09-26). Deng Xiaoping and the Transformation of China . Harvard University Press. Kindle Edition.
