Zal Bolivia onder een nieuwe president, de socialist Luis Arce, opnieuw goede betrekkingen aanknopen met China?
Uiteraard blijven velen zich afvragen wat de gevolgen zullen zijn van de presidentsverkiezingen in de VS voor de betrekkingen tussen de VS en het Westen met China.
Een jaar na de coup, de verkiezingen
Elders in Amerika, maar dan in Latijns-Amerika, zijn er echter ook presidentsverkiezingen geweest. De uitslag daarvan was meteen onbetwistbaar duidelijk. Die uitslag kan grote en gunstige effecten hebben voor de relatie van China met het land waar het over gaat: Bolivia. In november 2019 was de verkozen president Evo Morales afgezet en uit het land verjaagd. Een interim-regering vond steun bij het leger en oefende meteen harde repressie uit op medestanders van Morales en op de inheemse bevolking die door het beleid van de president een beter leven en meer rechten had gekregen. Morales werd van verkiezingsfraude beschuldigd, maar het werd snel duidelijk dat dit niet klopte en dat er hier sprake was van een coup.
Een jaar later echter won de Beweging voor het Socialisme (MAS), onder leiding van haar kandidaat Luis Arce, de minister van Economie van Morales, overtuigend de verkiezingen. Dit was nog het beste bewijs dat de beschuldigingen van verkiezingsfraude tegen Morales en de MAS nep waren geweest.
De lithium-factor
De politieke partijen in de VS hadden het instellen van de ‘interim-regering’ als ‘een stap naar de democratie’ verwelkomd. Economische belangen bleken echter zoals vaak de voornaamste motivatie van het enthousiasme in Washington. De inzet was de controle en exploitatie van de schaarse natuurlijke hulpbron lithium, waarvan Bolivia een grote reserve heeft. Tegelijk speelde de koude oorlog die de VS tegen China heeft gelanceerd een hoofdrol bij deze ingreep tegen de linkse regering. Lithium is een belangrijke component van de motoren van elektrische auto’s, en van elektronische apparaten. Voor Bolivia komt het erop aan die stof zo gunstig mogelijk te ontginnen. Morales en zijn partij (Beweging voor het Socialisme, MAS) was bezig de lithiumindustrie in overheidshanden te brengen om via regeringscontrole de armoedebestrijding te laten primeren op de winst van de aandeelhouders. In 2018 had de Boliviaanse regering gekozen voor een joint venture met de Chinese TBEA Group die in Xinjiang is gevestigd. TBEA maakt energietransformatoren en ander elektrisch materiaal. Het bedrijf heeft een Indiase tak en het voert opdrachten uit in Latijns-Amerika, Afrika en Central-Azië. Voor Bolivia was de joint venture met het staatslithiumbedrijf Yacimientos de Litio Bolivianos (YLB), waarin TBEA een belang van 49 % zou hebben, gunstig om twee redenen. Er is een gegarandeerde markt in China voor de productie van batterijen. De Volksrepubliek is een koploper in de ontwikkeling van elektrische voertuigen. In miljoenensteden als Shenzhen, Beijing en Shanghai zijn openbaar vervoer en taxi’s volledig of grotendeels elektrisch, in China rijden bijna 400.000 bussen rond, meer dan 90% van alle e-bussen ter wereld.
Bolivia – China, de replay
Bovendien is er een zekere verwantschap tussen Bolivia en China. Ook in de Volksrepubliek is het de staat die de uiteindelijke zeggenschap houdt over de economie, zowel in de privé- als in de staatssectoren zelf en die dus de economie laat draaien met ruime aandacht voor het behalen van duurzame ontwikkelingsdoelen zoals armoedebestrijding. China biedt aan ontwikkelingslanden in Latijns-Amerika en Afrika werkbare alternatieven die hen meer keuzemogelijkheden geven zodat ze niet langer overgeleverd zijn aan de almacht van multinationals uit de VS en het Westen. Het lithiumproject van Bolivia stond op de helling door de afzetting van Evo Morales. Op 18 oktober 2020 echter was er dus sprake van een totale ommekeer: de Beweging voor het Socialisme (MAS) behaalde, onder leiding van haar kandidaat Luis Arce, de minister van Economie van Morales, een verpletterende overwinning in de presidentsverkiezingen. Op 9 november kon de vroegere president van Bolivia zelf uit Argentinië, dat hem asiel had verleend, terugkeren. De Chinese president Xi Jinping stuurde Arce een felicitatiebericht. In dat bericht herinnerde Xi aan het strategische partnerschap van 2018 dat de Chinese regering en de toenmalige president Evo Morales waren overeengekomen, waarbij de joint venture van TBEA uit Xinjiang en YLB uit Bolivia een van de belangrijkste resultaten was.
Win-win in de praktijk
De relaties die China had met Bolivia onder de regering Morales lijken nu te worden hervat. Zij zijn een concreet voorbeeld van wat Beijing bedoelt met een win-win-samenwerking, met respect voor elkaars eigenheid, zonder inmenging in elkaars binnenlandse zaken. O. Vargas, een Boliviaans journalist en MAS-aanhanger, zei hierover onlangs: ‘het Chinese model is een inspiratiebron voor landen over de hele wereld. Het is echter belangrijk om te onthouden dat China geen land is dat zijn model overal ter wereld wil opleggen’. Als voorbeeld gaf hij de goede commerciële banden met landen die een totaal andere officiële ideologie voorstaan, zoals Colombia, of Argentinië toen dat geregeerd werd door de neoliberale regering van Macri. De Boliviaanse journalist had er het voorbeeld van Brazilië aan kunnen toevoegen. Daar is de extreemrechtse president Bolsonaro, een Trump-adept, gedwongen door Braziliaanse maatschappelijke krachten en vanwege economische belangen de investeringen en hulp van China moeten aanvaarden, voorlopig in elk geval, hoewel hij liever in navolging van zijn grote voorbeeld de kaart van de separatisten in Taiwan zou spelen.
Samenwerking zonder inmenging
Volgens Vargas probeert China niet zijn manier van leven, zijn cultuur of zijn economisch model op te leggen aan degenen in Latijns-Amerika waarmee het samenwerkt (in tegenstelling tot de machtige Noord-Amerikaanse buurman). Die samenwerking zonder inmenging kan wel een emanciperende werking hebben. Zo heeft China met Bolivia ‘samen een satelliet, de Túpac Katari 1, gebouwd en in de ruimte gebracht die internet- en telefoonsignalen levert naar alle uithoeken van het land, van de Amazone tot de Andes, en hier in de arbeiderswijken van de grote steden’. En ‘hoewel China de expertise en veel van de investeringen inbracht, probeerden ze niet om eigenaar te worden van het eindproduct. Die satelliet is van Bolivia… en China is als partner mede dat project aangegaan, als gelijke voor wederzijds economisch voordeel’.
In tijden van COVID-19
Arce, de nieuwe president, heeft ook aangegeven dat hij het beleid van samenwerking met China zal voortzetten, bijvoorbeeld wat de strijd tegen de pandemie COVID-19 betreft. Tijdens het jaar dat het land geregeerd werd door de rechtse interim-regering trof het coronavirus ook Bolivia erg hard. Net zoals in Brazilië onder de rechtse regering Bolsonaro eiste de pandemie in Bolivia (11,6 miljoen inwoners) een afschuwelijk hoog aantal dodelijke slachtoffers. Er vielen in Bolivia 8.000 doden, wat neerkwam op een van de hoogste sterftecijfers per hoofd van de bevolking in de wereld. China kan het land zeker helpen in de strijd tegen het coronavirus, door zijn expertise te delen over hoe het er zelf in slaagde Covid-19 te stoppen en door de nodige materialen te leveren om de ziekte te bestrijden, zoals het dat in Venezuela heeft gedaan. De vraag of het Latijns-Amerikaanse land zijn nauwe partnerschap met China opnieuw opbouwt op basis van win-win economische ontwikkeling, zal een cruciale rol spelen bij de succesvolle wederopbouw van de economie. Die nodig zal zijn zodra de pandemie voldoende bedwongen is. Ook het lidmaatschap, sinds juni 2018, van het Belt & Road Initiative kan een belangrijke factor worden om Bolivia er weer helemaal bovenop te helpen.
Bronnen: Asiatimes.com, Reuters, laht.com (Latin America Herald Tribune), morningstaronline.co.uk, mronline.org (Monthly Review), socialistaction.net, eyesonlatinamerica.com, Xinhua, Wikipedia
