Onlangs verklaarde een politicus: ‘Ik wil geen communisme zoals in China en Rusland, maar wel een socialisme 2.0 waarin de noden van de mensen centraal staan’. Chinasquare is geen politieke beweging, maar heeft wel als taak het socialistische China aan de buitenwereld uit te leggen. Daarom vecht ik deze uitspraak niet direct aan, maar illustreer ik aan de hand van een concrete casus hoe China leidend is in het aanpassen van het socialisme aan de voortdurend veranderende wereld.
Logo van Sanyuan Food; bron: Sanyuan (disclaimer)
Anecdote
Een goede Chinese kennis van mij moest, toen zij nog maar pas in Nederland woonde, een paar dagen naar het ziekenhuis. Toen het personeel vernam dat zij uit China kwam, vroegen zij of zij uit het communistische of het democratische China kwam. Volkomen verbaasd antwoordde ze dat ze geen van beide China’s kende. Voor zover zij wist, kwam ze uit het socialistische China. Zoals u kunt raden was dat wat het ziekenhuispersoneel bedoelde, maar de spraakverwarring spreekt boekdelen.
Socialisme
Het behouden en ontwikkelen van een socialistische maatschappij is een leidend principe van de Chinese overheid. Over de kenmerken van socialisme bestaat een debat, maar waar iedere socialist het over eens is is dat in een socialistische maatschappij de productiemiddelen eigendom zijn van het gehele volk. De overheid beheert die productiemiddelen in naam van het volk en geeft het beheer ervan in handen van managers met de vereiste opleiding en ervaring. In het beginstadium van het socialisme moet de jonge overheid nog leren hoe socialisme in de praktijk werkt. Locale cultuur speelt daarbij ook een rol. Met vallen en opstaan zal die overheid op basis van accumulatieve ervaring het proces verfijnen. Ook zullen opeenvolgende regeringen het socialistische proces aan veranderingen in de omgeving aan moeten passen. Het is daarbij mogelijk bepaalde aspecten van de kapitalistische manier van organiseren van de productie te adopteren, zolang het proces maar in de basis socialistisch blijft. Ik wil dit illustreren aan de hand van de geschiedenis van Sanyuan Food Co., het zuivelbedrijf van de gemeente Beijing.
Zuivel
China is geen traditionele zuivelnatie. Melk en zuivelproducten zijn wel een essentieel ingrediënt in de voeding van een aantal etnische minderheden. Deze producten zijn geïntroduceerd in de Chinese keuken in gebieden waar ze zich vermengden met die van Han Chinezen. Toen westerlingen zich in China begonnen te vestigen, introduceerden ze hun zuivelproducten en begonnen ze die ook lokaal te produceren. Dit was in de eerste plaats voor hun eigen consumptie, maar verschillende Chinezen die regelmatig met hen omgingen kregen ook de smaak van zuivelproducten te pakken. Yoghurt was makkelijker te accepteren, omdat het geschikt was voor consumptie, zelfs door mensen met een lactose-intolerantie. Opeenvolgende Chinese regeringen hechtten een groot belang aan zuivel als belangrijke voedingsbron. Gedurende de eerste decennia van de VRC werd melk gedistribueerd aan huishoudens met jonge kinderen en ouderen. Ook al is de melkproductie in China sinds de jaren tachtig goed op gang gekomen, de centrale overheid is er nog steeds op gebrand voldoende zuivelproducten voor segmenten te kunnen produceren. De Gemeente Beijing is in dat programma verantwoordelijk voor de zuivelvoorziening van ruim twintig miljoen burgers. Het medium waarmee Beijing dit doet is Sanyuan Food Co. Ik zal de geschiedenis van deze onderneming gebruiken om te laten zien hoe het socialisme zich in China ontwikkeld heeft.
pre-VRC
De VRC is op 1 oktober 1949 uitgeroepen. De regio Beijing stond toen al enige tijd onder controle van het Volksbevrijdingsleger en de Communistische Partij. De voedselvoorziening was een belangrijke steunpilaar van de acceptatie van hun gezag. Een maand voor die belangrijke dag was het Pingjiao Staats Landbouw Bureau opgericht. Ping is afgeleid van Beiping, de nationalistisch naam voor Beijing, toen de nationalisten Nanjing tot hoofdstad gemaakt hadden. Jiao betekend ‘buitenwijk’. Staats Landbouw (nongken) is een organisatie die staatsondernemingen onder het Ministerie van Landbouw beheert. Dit bureau omvatte ook een aantal zuivelbedrijven.
Vroege VRC
In 1956 richtte de gemeente Beijing het Beijing Melkstation op. Deze organisatie regelde de distributie van melk naar degenen die daarvoor in aanmerking kwamen. De melk werd onder het merk Sanyuan geproduceerd. Sanyuan is een locatie die toen nog in de buitenwijken van Beijing lag. In de loop van de jaren vijftig werden oude private ondernemingen in stappen tot staatsondernemingen omgevormd. Het idee was dat in principe alle ondernemingen ‘eigendom van het gehele volk’ zou worden. Het Beijing Melkstation werd door het gemeentebestuur uitgebouwd tot het Beijing Melkbedrijf, verantwoordelijk voor de gehele productieketen van de veehouderij tot de distributie van de producten.
Hervormingen
Gedurende de roerige jaren zestig en zeventig hield het Beijing Melkbedrijf niet alleen goed stand, maar groeide het ook gestaag. Een belangrijke les uit die roerige jaren was dat het socialisme hervormd moest worden, wilde het blijven voortbestaan. Deng Xiaoping zette een serie grote hervormingen in beweging, met echter als harde voorwaarde China socialistisch zou blijven. Private ondernemingen werden weer toegestaan; met uitzondering van een aantal strategische bedrijfstakken. Ook ging men experimenteren met maatschappijen op aandelen. In de loop van die hervormingen werd het Beijing Melkbedrijf in 1997 wederom omgevormd tot Beijing Sanyuan Food Co., Ltd. en in 2001 tot een maatschappij op aandelen. Veel staatsondernemingen maakten bij hun hervorming van hun merknaam de bedrijfsnaam. In 2003 haalde Sanyuan RMB 15 miljoen op bij de registratie op de Beurs van Shanghai. Echter, de staat (nog steeds als vertegenwoordiger van ‘het gehele volk’) bleef de grootste eigenaar van Sanyuan. Het eigendom en management van staatsondernemingen was echter nu gescheiden.
Mcdonald’s
De aandachtige lezer zal opgemerkt hebben dat ‘melk’ verbreed was tot levensmiddelen in het algemeen. Zuivel bleef de kerntaak, inclusief de distributie van melk in de regio Beijing. De overheid gaf Sanyuan de gelegenheid zich te verbreden. Dat deed het op een wel heel bijzondere manier. McDonald’s, een toonbeeld van het westerse kapitalisme, opereert op basis van franchising. Dit geldt ook voor de het grote (en nog steeds groeiende) aantal vestigingen in China. In de tijd tussen het vormen van een maatschappij op aandelen en het heden heeft Sanyuan onder andere 50% van McDonald’s in de regio Beijing en 25% van die in de provincie Guangdong verworven. De volgende keer dat u in Beijing een Big Mac in Beijing koopt, bedenk dan dat de helft van die vestiging ‘eigendom van het gehele (Chinese) volk is’; een socialistische versie van McDonald’s dus.
Afsluiting
Lezers met verschillende politieke visies zullen het bovenstaande op hun eigen wijze beoordelen. Wie meent dat de staat geen actieve rol in de economie mag spelen, zal het verhaal niet aanspreken. Ik wijs hun er dan wel op dat het management van Sanyuan tegenwoordig geheel volgens de regels van de MBA-handboeken opereert en daarmee uiterst succesvol is. Sommigen spreken van staatskapitalisme. Dat mag ook, maar het is geen politicologische term. Lezers die zichzelf socialist noemen, zullen op zijn minst geïntrigeerd zijn door de manier waarop opeenvolgende Chinese regeringen de structuur van de economie aangepast hebben, zonder het essentiële kenmerk van het socialisme aan te schenden. Wie de Chinese ervaring geheel afwijst, kan zich moeilijk socialist noemen.
Bron: eigen onderzoek van de auteur
