In het kader van het overleg tussen China en de EU, zowel wat betreft de lange termijn als het recente bezoek van Michel aan China, verschenen de afgelopen dagen in de China Daily artikelen waarin China de EU aanraadt mee te streven naar een multipolaire wereld. Dit begrip is ook al een aantal keren in artikelen op Chinasquare gebruikt. Ik kan me echter voorstellen dat niet alle lezers van Chinasquare met dit concept bekend zijn. Dit artikel zal dit begrip vanaf de basis vanuit een cultureel perspectief uiteen zetten en de definitie van democratie als voorbeeld nemen. We verwijzen ook naar een online hulpmiddel om culturen te vergelijken.
Cultuurverschillen in kaart gebracht: bron THT (disclaimer)
Zingeving
Voorstanders van een multipolaire wereld geloven niet dat alle naties en individuen op dezelfde manier zin geven aan de wereld en hun eigen plaats daarin. Groepen mensen die langere tijd een bepaalde streek bewonen ontwikkelen een manier van zin geven op basis van de geografische omstandigheden van die streek en belangrijke historische gebeurtenissen die zij meegemaakt hebben. Deze gedeelde manier van zin geven is belangrijk voor de sociale cohesie van die groep. Zonder die cohesie kan geen functionele maatschappij opgebouwd worden. Groepen waren in het begin clans en stammen en sommige ontwikkelden zich in de loop der tijd tot volledige naties.
Cultuur
De manier van zingeving staat al heel lang als ‘cultuur’ bekend. Dat was tot voor kort een vrij vaag begrip waarover meerdere definities bestonden. Met name het erbij betrekken van materiële cultuur (schilderkunst, literatuur e.d.) leidde de aandacht van zingeving af. Aan het eind van de vorige eeuw ontstond een nieuwe manier van kijken naar cultuur geleid door twee Nederlandse onderzoekers. Geert Hofstede lanceerde in 1981 het idee van meetbare cultuur aan de hand van een dimensies. Tien jaar later kwam Fons Trompenaars met een verbeterd model, dat zich meer op sociale psychologie baseerde. Met deze modellen werd het bestuderen van cultuur als manier van zingeving een echte wetenschap. Ikzelf werk sinds 1998 met Trompenaars samen en wij hebben, samen met Charles Hampden-Turner, de Chinese cultuur aan de hand van dit model in een boek beschreven. Een recensie van dit boek is op Chinasquare gepubliceerd.
Versies van democratie
Met dit model kunnen we de cultuur van elk willekeurig paar naties naast elkaar leggen en vergelijken. Trompenaars heeft een site gemaakt waarop iedereen zelf kan experimenteren. Een uitdagend onderwerp is, bijvoorbeeld, de definities van democratie in West-Europa en China naast elkaar te leggen (hoofdstuk 9 van het boek, dat in verkorte vorm op Chinasquare geplaatst is). We zien dan b.v. dat wij in Europa de belangen van het individu belangrijker vinden dan die van de groep (de natie), terwijl dat in China omgekeerd is (op de site: kies de dimensie individualist – communitarian). Bij ons krijgt degene het luidst schreeuwt over een courant onderwerp de meeste stemmen, terwijl in China veel tijd geïnvesteerd wordt in het verkrijgen van consensus voor de lange termijn (op de site: kies de dimensie specific – diffuse). Beide vormen van democratie, de onze en de Chinese, zijn equivalent, de een is niet beter dan de ander. Bovendien zal onderzoek in andere regio’s uitwijzen dat ook daar eigen vormen van democratie ontwikkeld zijn. Theoretisch is het aantal mogelijke versies van democratie gelijk aan het aantal naties. In de praktijk verwachten we dat er een klein aantal generieke versies bestaat, omdat meerdere naties dezelfde versie hanteren. Zo hebben alle West-Europese naties hetzelfde parlementaire systeem.
Westerse dominantie
Een belangrijk obstakel voor het bereiken van een multipolaire wereld met meerdere equivalente vormen van democratie is dat de westerse naties, West-Europa en de VS, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland, menen dat hun versie van democratie superieur is. Iedere natie die een min of meer andere versie van democratie hanteert wordt daardoor als minder of meer afkeurenswaardig aangemerkt. Ook veel van de Centraal-Europese landen gelden in die visie als minder democratisch. Kijk bijvoorbeeld naar de onophoudelijke kritiek op Hongarije of Polen, ondanks dat die regeringen volgens een ‘democratische’ procedure gekozen zijn. Beide landen zijn na de val van het ijzeren gordijn snel de EU en de NAVO in getrokken, maar behoren ze wel tot dezelfde pool als de oudere lidstaten?
Verspilling
Het westen investeert een enorme hoeveelheid tijd en moeite in de kritiek op wat het als minder- of on-democratische landen aanmerkt. Enige dagen geleden plaatste Chinaquare een artikel over de discussie in Nederland over de vraag of ASML wel of niet aan China mag verkopen. Het kernargument van dat artikel was dat die hele discussie, die al meer dan een jaar duurt en waaraan ook Amerikaanse partijen deelnemen, in feite futiel is, omdat China zeer binnenkort die technologie ook zal beheersen, zonder gebruik van buitenlandse inbreng. Dan zal echter de relatie met China dermate verstoord zijn, dat een dialoog tussen China en de westerse landen nauwelijks nog mogelijk is. Is het niet beter elkaars anders zijn als normaal te accepteren en in die context een constante dialoog gaande houden?
Mogelijkheid versus realiteit
Dan hebben we het nog niet eens over de vraag of China die technologie inderdaad voor onwenselijke doel aan zal wenden. De hele discussie over levering van technologie aan China gaat over wat China met die technologie ‘zou kunnen’ doen. Alle westerse discussies hierover zijn puur speculatief. Men zegt dat de 5G-technologie van Huawei gebruikt kan worden om informatie naar China te zenden, maar er is niet één concreet voorbeeld daarvan gepubliceerd. Sterker nog, de Amerikaanse NSA zou jarenlang Huawei’s servers onderzocht hebben zonder een bewijs van spionage te ontdekken. Het gaat letterlijk om puur speculatieve vooroordelen. Kijk liever eens naar wat China wel doet: ruimteonderzoek, niet om oorlog te voeren, maar b.v. te kijken of in de ruimte nieuwe medicijnen ontwikkeld kunnen worden; het grootste HSL-netwerk ter wereld, er wordt momenteel test gereden met 600 km/uur; de grootste radiotelescoop ter wereld; enz.
Buitenlands beleid
China hanteert sinds jaar en dag non-interventie als steunpilaar van de buitenlandse betrekkingen. China is in principe bereid tot economische en politieke relaties met iedere andere natie op basis van non-interventie. Het was Xi Jinping die tijdens het World Economic Forum van 2017 het westen aanmaande de globalisatie geen halt toe te roepen. Dat betekent niet dat China nooit kritiek op de handelswijze van andere naties uit. China zal echter niet gauw economisch verkeer met een natie mijden op basis van het idee dat die natie ‘ondemocratisch’ zou zijn. Dat is geen opportunisme, maar gebaseerd op respect voor het anders zijn van anderen. China beschouwt zichzelf als democratisch op basis van Chinese waarden, maar sluit niet uit dat andere naties heel andere vormen van democratie ontwikkelen. De Chinese buitenlandse politiek erkende de multipolaire wereld al voordat het woord uitgevonden was.
EU en China
Gewapend met dit inzicht kunnen we terugkeren naar de relatie tussen de EU en China. Wij weten maar al te goed dat EU in grote problemen verkeert. Een goede verstandhouding tussen de EU en China kan een aantal van die problemen verlichten. Dat geldt met name voor goede economische relaties. Een basisvoorwaarde voor een dergelijke opstelling is dat de EU een multipolaire wereld accepteert; een wereld waarin de (West-)Europese manier van doen niet als superieur of leidend gezien wordt, maar als slechts één van de meerdere mogelijke manieren van nation building aanvaard wordt. China en de EU kunnen dan zeer interessante partners worden die een echte win-win-relatie op kunnen bouwen. In een dergelijke relatie kan over ideologische zaken van mening gewisseld worden, zonder dat dit economische, wetenschappelijke of artistieke uitwisseling in de weg hoeft te staan.
Bronnen: China Daily, Chinasquare, Trompenaars Hampten-Turner, CGTN.
Recente artikelen op Chinasquare over een multipolaire wereld:
Hoe de oorlog in Oekraïne de multipolaire wereld vormgeeft
Het Chinese streven naar een multipolaire wereld, twee beoordelingen (deel1)
Het Chinese streven naar een multipolaire wereld, twee beoordelingen (deel2)
