China na partijcongres aan de start van een nieuw tijdperk

China spreekt tot de verbeelding. De voorbije decennia is het land enorm veranderd. Twee kaderleden van de PVDA (BE) staan stil bij de recente evoluties. Zij analyseren de belangrijke rol van het laatste partijcongres van de Communistische Partij van China.

Jo Cottenier en Isabelle Vanbrabant*
Het onderstaande is een opiniestuk. Het geeft dus de mening van de auteurs weer. De redactie van ChinaSquare is niet verantwoordelijk voor de inhoud.
China staat bij ons vooral bekend als ‘de werkplaats van de wereld’. We zien steeds meer producten met het label ‘Made in China’.

Groei vs. Crisis

Dankzij de export kent China sinds 2000 een enorm snelle ontwikkeling. Daardoor kon het een dikke spaarpot aanleggen en grote infrastructuurwerken uitvoeren. Het leidde tot ongekende groeicijfers, terwijl in het Westen de economie in een diepe crisis verzeilde. Op het Partijcongres van 2012 werd beslist dat de motor van de groei gewijzigd moest worden. China zou niet langer de onderaannemer van grote westerse multinationals zijn, maar de binnenlandse markt ontwikkelen en de ladder van de hoogtechnologische producten opklimmen. Dat proces is volop aan de gang. Het betekent dat China zich op dit ogenblik tevreden stelt met een groei van 7% in plaats van 12 à 13%.

Gemengd succes

Het resultaat van die lange periode van supersnelle groei is dubbel. China is erin geslaagd om een middelmatig gemiddeld inkomen te verkrijgen en niet minder dan 700 miljoen mensen uit de armoede te trekken. Tegelijk zijn de wanverhoudingen toegenomen. China schakelde in 1991 over naar een markteconomie, waarbij privékapitaal en concurrentie een grote rol gingen spelen. Er ontstond een grote kloof tussen een laagje superrijken en de gemiddelde bevolking. Ook de tegenstelling tussen de grote industriële steden en het platteland is toegenomen. Er is overproductie in de zware sectoren, er zijn ‘booms en crashes’ geweest in de immobiliën en op de beurs. Naast het monopolie van de grote staatsbanken ontwikkelde zich een financiële schaduwsector die het privékapitaal ondersteunde. De groeiende schuldenberg wekt zorgen. Op ecologisch vlak stapelden zich misbruiken en rampen op. De leiding van de CPC was al tot de conclusie gekomen dat het economisch groeimodel ‘onevenwichtig, ongecoördineerd en niet duurzaam’ was en moet veranderen.

19e Congres

Het voorbije 19^e congres van de Communistische Partij van China heeft een dubbele agenda vooropgezet. China moet een welvarende natie worden, waarbij de wanverhoudingen worden rechtgetrokken. China moet ook een actieve rol gaan spelen op het wereldtoneel. Deze twee doelstellingen werden door president en partijleider Xi Jinping samengevat als de ‘Chinese dream’. Hij noemde het herhaaldelijk de renaissance van de grote Chinese natie, verwijzend naar de machtspositie van China in de 18^e eeuw. Het 19^e congres heeft dit bekrachtigd als de ‘Xi Jinping Gedachte over het Socialisme met Chinese Kenmerken in een Nieuwe Historische Periode’. Het congres besloot unaniem om dit in de statuten van de CPC op te nemen.

Een nieuwe ‘sterke man’?

In onze pers werd dit vooral geïnterpreteerd als een poging van Xi Jinping om zijn macht te consolideren. Ook de keiharde campagne tegen de corruptie die Xi Jinping de voorbije jaren voerde, wordt gemakshalve afgedaan als een manier om politieke tegenstanders opzij te zetten. Zo moet niet dieper worden ingegaan op de langetermijnvisie die op het congres werd besloten. De nieuwe richting die China wil uitgaan, is gebaseerd op een verandering van de hoofdtegenstelling waar China mee te maken heeft. Daarvoor duiken we even terug de geschiedenis in.

De belangrijkste tegenstelling

De recente Chinese geschiedenis kan in verschillende periodes opgedeeld worden op basis van het hoofddoel dat de CPC zich stelde. Die hangt af van wat als de beslissende tegenstelling in de maatschappij wordt gezien. De Chinese leiding moet daar een antwoord op bieden.

Mao

Na de Chinese revolutie van 1949 was de centrale opdracht het vestigen van de grondslagen van een socialistische economie. Maar in de jaren ‘60 verschoof volgens Mao de hoofdtegenstelling. China mocht niet de weg opgaan van de Sovjet-Unie en daarom werd de strijd tegen de burgerlijke ideeën binnen de Partij de hoofdopdracht. Mao lanceerde in 1966 de Grote Culturele Revolutie die de klassenstrijd tegen de nieuwe bourgeoisie als hoofdopdracht had. Ze werd pas officieel afgesloten in 1976 en liet een spoor na van chaos en toenemende ontwrichting van de economie en het onderwijs.

Deng

Deng Xiaoping, één van de voornaamste mikpunten in de Culturele Revolutie, werd in 1978 de nieuwe sterke man en gooide het roer om. De nieuwe hoofdtegenstelling werd die tussen de steeds groeiende materiële en culturele behoeften van het volk en de achterlijke sociale productie. Daarom werd de beslissende focus gelegd op de ontwikkeling van de productiekrachten. Deng formuleerde de dubbele taak van ‘opening’ en ‘hervorming’ van de Chinese economie. China liet buitenlandse investeringen toe in speciale zones en werd op die manier toeleverancier van de geglobaliseerde productieketen. Het land voerde ingrijpende hervormingen door die uiteindelijk leidden tot de invoering van de  ‘socialistische markteconomie’ in 1991, wat ook het ‘socialisme met Chinese kenmerken’ wordt genoemd.

Xi

Gedurende de voorbije dertig jaar bleef de ontwikkeling van de productiekrachten ingeschreven als de hoofdopdracht van de Chinese natie. Xi Jinping nam tijdens zijn eerste ambtsperiode stevig de teugels van de Partij en van de belangrijkste staatsorganen in handen en bouwde voldoende autoriteit op om een nieuwe hoofdtegenstelling te definiëren: die tussen een onevenwichtige en onvoldoende ontwikkeling en de steeds toenemende vraag van de bevolking naar een beter leven. Mensen willen niet alleen een beter materieel leven, ze vragen ook een kwaliteitsvol leven: meer rechtszekerheid, veiligheid, minder corruptie, meer cultuur en een beter leefmilieu. Een tragere, maar wel duurzame groei en meer inzetten op de binnenlandse markt om de consumptie en de dienstensector in eigen land te doen toenemen. Meer aandacht om de wanverhoudingen tussen stad en platteland, de kloof inzake rijkdom en de chaotische elementen van de markteconomie recht te trekken.

Een uitgekiende langetermijnstrategie

Tot hiertoe werd de ‘Chinese dream’ verbonden met twee data, namelijk de ’twee keer honderd’. In 2021 wordt de honderdste verjaardag van de oprichting van de CPC gevierd en in 2049 de honderdste verjaardag van de Chinese revolutie. Daarom werden 2020 en 2050 als richtdata genomen. Tegen 2020 moet China een ‘gematigd welvarend land worden op alle gebieden’, wat betekent dat het bbp van 2010 moet verdubbelen, evenals het inkomen per hoofd van zowel de stedelijke als de landelijke inwoners. Het land is goed op weg om dat te realiseren. Tegen 2050 wil China een groot en modern socialistisch land worden.

Twee fasen tot 2050

Xi Jinping heeft de periode tot 2050 in twee fasen verdeeld. In de eerste fase tot  2035 moet hard gewerkt worden aan de modernisering van de economie en het bestuur, met grote investeringen in innovatieve technologie. Het grote strategische plan Made in China 2025 is daarin een centraal richtsnoer. Hierin zijn tien strategische sectoren vastgelegd waarin China een leidende rol wil verwerven. In die sectoren wil het niet langer een toeleverancier zijn in de globale ‘supply chain’, maar zelfstandig leider worden. Dat is bijvoorbeeld nu al het geval op het gebied van hoge snelheidstreinen. China wordt stilaan ook trendsetter in de digitale economie en staat aan de top van innovatie. Die modernisering is volgens President Xi ook uitdrukkelijk een voorwaarde om de Chinese bevolking een beter leven te garanderen. Zo is het de bedoeling om nog eens 10 miljoen Chinezen per jaar uit de armoede te tillen. Daarna zal nog eens 15 jaar hard werk nodig zijn om te komen tot ‘een groot modern socialistisch land dat welvarend, sterk, democratisch, cultureel ontwikkeld, harmonieus en mooi is’.

Controle en markt

Centraal in deze strategie staat ‘controle’ op de macro-economie en op het politieke bestuur. De staatsbedrijven blijven de kern van de Chinese economie, maar ook de rol van de markt moet toenemen. De markt moet haar aanbod beter kunnen afstemmen op de vraag. De Communistische Partij moet een grotere controle krijgen op dit proces. Daarvoor zal de rol en de invloed van de Partij in alle geledingen van de maatschappij moeten toenemen. In die context kadert ook de grootschalige campagne tegen corruptie die onder Xi Jinping werd ingezet. Want corruptie ondergraaft net de politieke controle op de economie.

Grotere rol op het wereldtoneel

Toen Deng Xiaoping de nieuwe weg van ‘opening en hervorming’ insloeg, was zijn devies altijd om onopvallend verder te werken aan de Chinese klim. Dat is verleden tijd. Het mag nu duidelijk gezegd worden dat China fier is op zijn realisaties en de status van grootmacht opeist. Toen Donald Trump een protectionistische koers aankondigde, antwoordde Xi Jinping op het Wereldforum van Davos begin 2017 dat China voortaan een leidende rol wil spelen in de globalisering.

Nieuwe Zijderoutes

Die ambitie concentreert zich méér en méér op het grootse project van de Nieuwe Zijderoutes. Het is een immens netwerk van zee- en landroutes, onder de naam ‘One Belt, One Road iniative’. Concreet gaat het over investeringen, kredietverleningen, handelsovereenkomsten en tientallen Speciale Economische Zones die over zee en over land een weg banen tussen het Chinese binnenland en Europa. In het kader van dit initiatief wil China maar liefst 4.000 miljard dollar investeren in 64 landen, goed voor een bevolking van 3 miljard mensen.

Vreedzaam

Het spreekt voor zich dat China hiermee zijn eigen belangen nastreeft, wat niet verhuld wordt. De filosofie achter het plan is ‘wederzijds voordeel’ (win-win). Het is voor China een toepassing van de bredere filosofie van ‘vreedzame co-existentie’ tussen landen die een verschillend politiek en sociaal systeem hebben. Er moeten akkoorden zijn op voet van gelijkheid, met wederzijds respect voor mekaar en zonder inmenging in de binnenlandse aangelegenheden.
Maar zo wordt de Chinese opgang natuurlijk niet bekeken in een wereldorde die gebaseerd is op de strijd om nieuwe markten, op genadeloze concurrentie tussen multinationals, ondersteund door staten die hun eigen wingewesten niet zomaar te grabbel gooien.

Buitenkans of dreiging

Tanende grootmachten zoals de VS en de EU beschouwen de Chinese ambities als een dreiging. President Trump en zijn ploeg maken van China de strategische vijand bij uitstek, de enige die de wereldheerschappij van de VS in de toekomst kan bedreigen. In de EU is er een strijd gaande tussen diegenen die China als welgekomen bondgenoot tegen de VS zien en diegenen die China vooral als toekomstige concurrent zien voor de spitssectoren waar Europa op mikt. Initiatieven zoals Made in China 2025 en de Nieuwe Zijderoute worden of als buitenkans of als gevaar bekeken.

Grenzen aan de droom

De VS zullen zich niet vreedzaam laten voorbijsteken en de grote westerse multinationals zullen niet zomaar toezien hoe hun suprematie bedreigd wordt. De ambitie van de ‘Chinese Dream’ zal onvermijdelijk botsen op grote tegenstand. China zal zich economisch én militair moeten wapenen om de concurrentie aan te gaan. China stelt zich in zijn relaties met de wereld nooit agressief op en garandeert dat het land nooit hegemonie of gebiedsuitbreiding zal nastreven. Maar China is een reusachtige veldslag bezig op het economische terrein en de plannen voor 2035 en 2050 zullen uitgevochten worden op de internationale markten. Die zijn nooit vreedzaam geweest en zullen dat nooit worden.

Een nieuwe tijd

Het is nog vroeg om een analyse te maken van de concrete maatregelen die Xi Jinping zal nemen om de ‘onevenwichtige en onvoldoende ontwikkeling van het socialisme met Chinese kenmerken’ te counteren. Wat wel als een paal boven water staat, is dat China klaar is om een nieuw tijdperk in te stappen.
Jo Cottenier is lid van de studiedienst van de PVDA van België 
Isabelle Vanbrabant is redacteur van Solidair
De bovenstaande tekst zal in januari 2018 verschijnen in Solidair