China neemt het voortouw bij de aanpak van de klimaatcrisis. Waarom? (2)

In het tweede deel van China neemt het voortouw bij de aanpak van de klimaatcrisis beschrijft Martinez* nog andere belangrijke onderdelen van het Chinese klimaatbeleid. Het interessantste, en meest prikkelende, is echter de verklaring die hij geeft voor het voorbeeldige milieubeleid van de Chinese regering. Voor de auteur zijn ‘in het socialistische China de privéwinsten ondergeschikt aan de behoeften van de gemeenschap. China kan investeringen en middelen inzetten voor een groene economische groei, in de eerste plaats dankzij het socialistische fundament van zijn economie’.

Energie-efficiency

De meeste milieudeskundigen zijn het erover eens dat verbetering van de energie-efficiency absoluut de belangrijkste stap is waarmee we een klimaatramp kunnen voorkomen. Neil Hirst meent dat ‘de grootste stap [op de weg naar een koolstofloze economie] is de efficiëntie te verbeteren op alle grote terreinen van het energieverbruik zoals de opwekking zelf, de verwarming van gebouwen, het transport en de industrie.’ Vooral voor ontwikkelingslanden is ‘koolstofintensiteit’ – de uitstoot van CO₂ per eenheid van bbp – een goede graadmeter. Op die manier houd je rekening met twee levensbelangrijke doelstellingen die elkaar soms bijten: de verhoging van de levensstandaard en de verlaging van de impact op het natuurlijk milieu. China heeft in 2009 op de Klimaattop van de Verenigde Naties in Kopenhagen plechtig beloofd dat het de koolstofintensiteit tegen 2030 met twee derden zou verminderen en het is op weg om dat doel voor de streefdatum te bereiken.⁶¹

Finamore schrijft dat China nu de zesde plaats inneemt in de wereldrangorde van energie-efficiency, ‘dankzij de sterke betrokkenheid van de regering, de ambitieuze targets en het doeltreffende beleid gericht op energiezuinigheid en vermindering van de uitstoot.’

Koolstofarm transport

‘Vervoer is verantwoordelijk voor ongeveer 30% van de uitstoot van broeikasgassen in de wereld.⁶²  Naast de uitstoot van de industrie (20%) en de landbouw (10%) zijn dit de lastigste emissies om te vermijden, aangezien de meeste transportmiddelen afhankelijk blijven van een verbrandingsmotor. China is het enige land dat tot nu toe aanzienlijke vooruitgang heeft geboekt bij de verlaging van het CO₂ -gehalte in het transport. Shenzhen is de eerste stad ter wereld waar alle bussen⁶³ en taxi’s⁶⁴zijn overgeschakeld op elektriciteit. Shanghai⁶⁵ en Beijing⁶⁶  werken eraan om dat voorbeeld te volgen. Ongeveer 99% van 400.000 elektrische bussen rijden in China⁶⁷. Met investeringsregelingen worden wagens op fossiele brandstoffen geweerd en zullen ze over enkele jaren effectief uit de straten in China verdwenen zijn.⁶⁸ In China worden ook meer elektrische auto’s verkocht dan in alle andere landen ter wereld samen. Akshat Rathi schreef in Quartz: ‘De Chinese regering heeft de afgelopen tien jaar bijna 60 miljard dollar uitgegeven aan het creëren van een industrie voor de bouw van elektrische auto’s.⁶⁹  Tezelfdertijd is het aantal beschikbare nummerplaten voor auto’s die op benzine rijden beperkt, om de vraag naar elektrische auto’s te stimuleren. En de hoofdstad Beijing heeft een plan om hieraan precies evenveel uit te geven in de komende tien jaar’. Om al die elektrische auto’s op te laden is er al een netwerk van een miljoen laadstations⁷⁰, wat behoorlijk sterk afsteekt tegen de 13.000 oplaadpunten in Groot-Brittannië.

Waterstof

Behalve elektrische auto’s worden er ook veel voertuigen op waterstof ontwikkeld. Waterstof geeft geen uitstoot en heeft maar één bijproduct: waterdamp. Beijing is nu bezig de stations voor hydrogenering te bouwen die ter beschikking zullen staan van de wereldbeker Alpineskiën in 2020 en voor de Olympische Winterspelen van 2022. Al de atleten, het personeel en de sportliefhebbers zullen worden vervoerd door auto’s en bussen op waterstof. ⁷²

E-fietsen

Volgens de bekende China-expert Martin Jacques ‘veroveren elektrische fietsen in hoog tempo de straten van de Chinese steden en is China op uiterst korte tijd de wereldleider in deze sector geworden’.⁷³

De hogesnelheidslijnen

Hogesnelheidslijnen zijn ook een belangrijk middel om het vervoer koolstofvrij of koolstofarm te maken. En opnieuw loopt China hierbij voorop. Het land telt meer hogesnelheidskilometers dan de rest van de wereld⁷⁴ samen. Dankzij de hsl is de reistijd tussen Beijing en Xi’an (vergelijkbaar met die van Londen naar Berlijn) teruggebracht tot 4,5 uur. Een gewone trein doet er 11 uur over.⁷⁵  Dankzij de hsl-treinen is het binnenlands luchtverkeer afgenomen, iets wat positief is omdat het spoorverkeer veel duurzamer is dan het vliegtuigverkeer. De hsl zal waarschijnlijk ook veel sneller emissieloos zijn.’

Herbebossing

Uit zichzelf absorberen bomen CO₂ en verzachten ze zo het broeikaseffect. Een van de voornaamste redenen voor de klimaatcrisis die nu dreigt is dat we zo veel bomen hebben gekapt ten behoeve van bouwgrond voor woningen en landbouwgrond voor voedsel. Het is welbekend dat herbebossing een uiterst positieve impact zou kunnen hebben en ons zou helpen bij de strijd tegen een klimaatcatastrofe. Niet lang geleden hebben geleerden uitgerekend dat een uitgebreid programma van herbebossing ‘de mogelijkheid biedt om de hoeveelheid koolstof in de atmosfeer met bijna een kwart te verminderen’.⁷⁶

Xi Jinping heeft het vaak over het belang van herbebossing: ‘China is nog altijd een ecologisch kwetsbaar land met weinig bossen. Het land heeft de zware en langdurige opdracht om te herbebossen en de ecologie te verbeteren. Bossen zijn de basis en een belangrijke bron voor het ecosysteem van het grondgebied. Ze zijn ook heel belangrijk voor de overleving en de ontwikkeling van de mensheid. Het is moeilijk voorstelbaar wat er zou gebeuren met de aarde en met de mensen als er geen bossen meer waren.’⁷⁷

Bijgevolg is China begonnen met ‘het grootste herbebossingsproject ter wereld.’⁷⁸ Er werden vorig jaar bossen aangeplant met een oppervlakte zo ‘groot als Ierland’⁷⁹ en de beboste oppervlakte is bijna verdubbeld van 12% in 1980 tot 23% in 2018.⁸⁰ Vorig jaar hebben 60.000 soldaten van het Volksbevrijdingsleger de opdracht gekregen om bomen aan te planten.⁸¹ De doelstelling van de regering is 26% bosgebied te hebben tegen 2035. Intussen zijn er honderden nationale parken aangelegd en is 18% van het land tot beschermd gebied verklaard.⁸² De eerste ‘bosstad’ is in aanbouw in Guangxi, en zal naar verwachting volgend jaar voltooid zijn.⁸³

Naar een groen bbp

Het bruto binnenlands product (bbp), de marktwaarde van alle goederen en diensten voortgebracht in een bepaalde periode, is de meest gebruikte meetwaarde voor economisch succes. De economische politiek van China was tijdens de afgelopen veertig jaar van versnelde groei sterk bbp-gericht, maar de regering stuurt nu aan op de overgang naar een completere meting. Het ontwikkelingsdoel is veranderd van ‘zo veel mogelijk groei’ in ‘zo veel mogelijk welzijn’, om met de invloedrijke economist Hu Angang te spreken.⁸⁴ Bij zijn keynote speech aan het begin van het Belt and Road Forum in 2017 had Xi Jinping het over de dringende behoefte aan ‘een nieuwe visie van groene ontwikkeling en een manier van leven die groen is, koolstofarm, gericht op hergebruik en duurzaamheid.’⁸⁵

Hu Angang doet het voorstel voor een ‘groen bbp’, waarbij naast het in geld uitgedrukte bbp andere waarden worden meegenomen, zoals groene investeringen, (milieubescherming, gebruik van hernieuwbare energie, energiebesparende maatregelen), investeringen in menselijk kapitaal (onderwijs, gezondheid, onderzoek). Verder moeten er factoren in mindering worden gebracht zoals uitstoot van broeikasgassen, vervuiling, ontbossing, uitputting van mineralen en verliezen door natuurrampen. Met een dergelijk model moedig je een gematigde consumptie aan, verlaging van de uitstoot, en de bescherming van ecologisch kapitaal als een fundamentele economische doelstelling. Het hoofddoel is niets minder dan ‘de accumulatie van groene welvaart en een verbeterd menselijk welzijn, gericht op de harmonie tussen de mensheid en de natuur.’⁸⁶

China is bezig groene-bbp-maatstaven op te nemen in de economische boekhouding op elk niveau, en het ministerie van Milieubescherming ziet erop toe dat dit versneld gebeurt.⁸⁷ Barbara Finamore benadrukt het belang van het besluit dat de Chinese regering in 2013 nam om de groei van het bbp minder zwaar te laten meewegen bij de beoordeling van de prestaties van de ambtenaren in de regio’s. ‘De beoordelingscriteria zullen ook gericht zijn op de kwaliteit en de duurzaamheid van de economische ontwikkeling, met daarbij de vooruitgang geboekt bij het beperken van de uitstoot.’⁸⁸

Voortrekkersrol

‘China zal een groene bijdrage leveren aan de geschiedenis van de 21e eeuw, en dat zal de grootste bijdrage zijn van China aan de menselijke ontwikkeling.’ (Hu Angang)⁸⁹

Het Akkoord van Parijs in 2015 was een mijlpaal voor de internationale en multilaterale plannen om de klimaatcrisis te bezweren en om toeter werken naar een duurzame koolstofarme toekomst. De belangrijkste voorwaarde om dat akkoord tot stand te brengen was de samenwerking tussen de twee grootste economieën en de landen met de grootste uitstoot in absolute termen: de VS en China.

Zelfs voordat er een klimaatontkenner zijn intrek zou nemen in het Witte Huis,⁹⁰ had China al de erkenning gekregen van de grootste klimaatdeskundige bij de Verenigde Naties, voor zijn ‘onbetwiste voortrekkersrol’.⁹¹ China gaat verder vooruit en tegelijk zet de VS gevaarlijke stappen achteruit. In juli 2017 kondigde Donald Trump officieel aan dat de VS zich zouden terugtrekken uit het Akkoord van Parijs, met de valse bewering dat oneerlijk was voor de Amerikaanse economie.⁹² De huidige regering van de VS ondersteunt de productie van steenkool, verlaagt de investeringen in groene energie en ontmantelt veel van de strategieën voor milieubescherming die vorige regeringen hebben opgezet.⁹³ Xi Jinping daarentegen ‘kiest voor een andere aanpak. Hij maakt van de internationale samenwerking op het gebied van de klimaatverandering een belangrijk element van zijn buitenlandse politiek.⁹⁴

De vruchten van de Chinese investeringen in groene energie worden geplukt buiten de grenzen van de Volksrepubliek. Chinese ondernemingen leveren de infrastructuur voor hernieuwbare energie over de hele wereld. Charlie Campbell schrift in Time: ‘China heeft een betere positie dan de VS om ontwikkelingslanden de praktijk van de groene energie bij te brengen en het Belt and Road Initiative zorgt ervoor dat groene technologie over heel Centraal-Azië en Afrika kan worden verspreid.’⁹⁵ Een onderzoek van het internationale Institute for Energy Economics and Financial Analysis (Ieefa) wees uit dat China in 2016 voor 32 miljard dollar aan investeringen in groene technologie in het buitenland had gepompt, 60% meer dan in 2015.⁹⁶ Chinese policy banks (beleidsbanken) zoals Eximbank en de China Development Bank zijn de voornaamste financiers van grote projecten in de ontwikkelingslanden, zoals de grootste zonnecentrale van Latijns-Amerika⁹⁷ en het enorme zonnepark van Quaid-e-Azam in Pakistan.⁹⁸ China verleent actief steun aan Cuba dat zijn elektriciteit zoveel mogelijk uit hernieuwbare bronnen wil halen. Zo schonk China het land in 2018 bijvoorbeeld twee zonneparken.⁹⁹ De investeringsrichtlijnen voor de projecten van het Belt and Road Initiative zijn sterk gericht op een groene aanpak.¹⁰⁰

Martin Jacques voorspelde in 2009 dat, vanwege de omvang van de Chinese markt, ‘elke technologie die China voor schone en hernieuwbare ontwikkelt in de praktijk wel de wereldstandaard moet worden’.¹⁰¹ Die voorspelling is uitgekomen. De prijs voor zonnepanelen, windturbines en accu’s voor elektrische auto’s is de afgelopen jaren ingezakt en dat is in de eerste plaats te danken aan het groene beleid van China. Dat beleid is zo krachtdadig en uitgebreid dat het in de hele wereld voelbaar is en alles transformeert, van de vraag naar elektrische voertuigen tot de grondstoffenmarkten.’¹⁰² Barbara Finamore wijst erop dat de kosten van wind- en zonne-energie tijdens dit decennium bijna met 70% zijn gedaald. Met andere woorden, hernieuwbare energie is ‘nu op vele markten de goedkoopste optie voor de nieuwe opwekking van elektriciteit.’¹⁰³ En heel belangrijk: dankzij de lagere kosten is hernieuwbare energie nu de slimste optie voor de minst ontwikkelde landen, die nu van weinig energiegebruik meteen kunnen overgaan op overvloedige groene energie en daarbij de stap van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen overslaan.

Hoe absurd het ook klinkt, Donald Trump is zijn handelsoorlog tegen China voor een stuk begonnen omdat de Chinese zonnepanelen en accu’s te goedkoop waren.¹⁰⁴ Barbara Finamore benadrukt wat overduidelijk is: ‘De schade die dit beleid zal veroorzaken weegt oneindig veel zwaarder dan de mogelijke voordelen. Duurdere zonnepanelen zullen ervoor zorgen dat er minder snel wordt gekozen voor zonne-energie, dat het broeikaseffect groter wordt, en ze zullen in het hele land banenverlies teweegbrengen.’ De sector van de zonne-energie stelt honderdduizenden mensen tewerk in de VS, maar de regering van Trump heeft klaarblijkelijk op gerekend dat het belangrijker is om de fossielebrandstoffenlobby tevreden te houden.

Er zijn niet alleen de directe investeringen, er is ook de voorbeeldfunctie van China. Het land heeft zijn eigen ontwikkeling gevoed met fossiele brandstoffen, maar laat nu zien hoe anderen een nieuwe en alternatieve weg kunnen bedenken en inslaan. Neil Hirst schrijft: ‘als de Chinese strategie succes boekt, zal dat een belangrijk voorbeeld zijn voor andere ontwikkelingslanden die economische groei en milieubescherming met elkaar willen verzoenen.’¹⁰⁵ En dat is nu precies waar China op aanstuurt. Hu Angang formuleert dat als volgt: ‘de landen van het Zuiden een nieuwe weg bieden naar een ecologische beschaving en ontwikkeling – het groene ontwikkelingsmodel.’¹⁰⁶

Het socialisme is de sleutel

‘Meer dan elders het geval is, krijgt een beleidsvoorstel dat als iets goeds wordt gezien in China een kans.’ (Mike Berners-Lee)¹⁰⁷

Wetenschappers beseffen al lang wat er aan de hand is met het klimaat. Met de Framework Convention on Climate Change van de VN (1992) namen 154 landen de doelstelling aan om ‘de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren op een niveau dat gevaarlijke verstoring van het klimaat door de mens zal voorkomen’. Toch is er maar weinig vooruitgang op wereldniveau. Sinds 1992 is de uitstoot met ongeveer 50% toegenomen.¹⁰⁸ Het land dat echt en duurzaam vooruitgang boekt is China. Waarom?

Mariana Mazzucato schrijft: ‘Wat China onderscheidt van zijn internationale tegenhangers is zijn moed om definitief te kiezen voor hernieuwbare energie en innovatie, op korte en op lange termijn.’ ¹⁰⁹ Maar het gaat niet alleen om moed. Hu Angang: ‘het kapitalistische ontwikkelingsmodel kent een fundamentele en onverzoenbare tegenstrijdigheid tussen oneindige kapitaalsexpansie en beperkte natuurlijke hulpbronnen’. Zelfs in de VS – het rijkste land ter wereld met enorme economische rijkdommen en wetenschappelijke mogelijkheden – is er nauwelijks vooruitgang ‘ vanwege de sterke lobby van belangengroepen die hun geld ontvangen van de grote olie- en steenkoolmaatschappijen.’¹¹⁰

Dat probleem kent China gewoonweg niet. Eric Li: ‘in China heb je een levendige markteconomie maar het kapitaal staat niet boven het politieke gezag.’¹¹¹ De economische groei van China ontwikkelt zich volgens een staatsplan, niet volgens de anarchie van de markt. Het resultaat is dat de belangen van degenen die privéwinsten maken ondergeschikt zijn aan de behoeften van de maatschappij. ‘De economische planners van China hebben de macht om beslissingen te nemen die veel geld kosten, maar die de mensen, en de hele wereld, uiteindelijk ten goede zullen komen. Zij worden niet gedreven door winst en kwartaalcijfers. In landen waar de superrijken alles beheren en controleren, zetten vervuilende ondernemingen door middel van goed gefinancierde leugencampagnes de publieke opinie op tegen de wetenschappers en tegen de milieubeweging. In China gebeurt dat niet.’¹¹²

De particuliere sector heeft bewezen niet in staat te zijn het voortouw te nemen bij het uitwerken van oplossingen om de dreiging van een klimaatcrisis af te wenden. Waarmee niet gezegd is dat er voor de particuliere sector geen rol is weggelegd in een brede strategie. De enorme investeringen van China in hernieuwbare energie, energie-efficiency, elektrische voertuigen, herbebossing en ‘circulair’ afvalbeheer zijn wel voor een groot deel afkomstig van staatsbanken en de Chinese projecten worden meestal uitgevoerd door staatsondernemingen. Mazzucato noemt de vijfjarenplannen van China ‘visionair en ambitieus’, maar ze heeft geen oog voor het belangrijkste kenmerk ervan: het feit zelf dat China gewoonweg vijfjarenplannen kent en dat die wettelijk bindende doelstellingen bevatten. De machtsverhoudingen in kapitalistische landen zijn van die aard dat zelfs relatief progressieve regeringen het zeer moeilijk hebben om de langetermijnbehoeften van de bevolking de voorrang te geven boven de kortetermijnbelangen van het kapitaal. Een voorbeeld: de Green New Deal door de Labourpartij aangenomen op de laatste conferentie,¹¹³ is uitstekend en een grote stap voorwaarts. Het plan zal echter ongetwijfeld te maken krijgen met de tegenwerking van big business, en dat zal waarschijnlijk uitlopen op een harde en langdurige strijd. China kan rechtstreeks investeringen en middelen inzetten voor een groen ontwikkelingsmodel, precies vanwege het socialistische fundament van zijn economie.

Nog een voorbeeld, maar nu van hoe het dan in China gaat. De regering daar vangt de werkloosheid op die het resultaat is van de sluiting van de kolencentrales. Barbara Finamore merkt op dat ‘de staat een fonds van 15 miljard dollar heeft gereserveerd voor de hervestiging en omscholing van ontslagen werknemers. Ondernemingen en lokale overheden worden gestimuleerd om hen te helpen bij het vinden van een nieuwe baan, onder andere in de sterk groeiende dienstensector.’ Honderdduizenden werknemers in vervuilende industrieën hebben zich kunnen omscholen en zijn erin geslaagd werk te vinden in de sector van de schone energie. Het is een planeconomie die zoiets mogelijk maakt.

Conclusie

China kijkt nog tegen een schrikwekkende reeks hindernissen aan op zijn weg naar een ecologische beschaving. Judith Shapiro heeft het over een steeds groter wordende groep burgers met een gemiddeld inkomen – vandaag geschat op een slordige 500 miljoen – met allerlei aspiraties. ‘Het zijn mensen met een eigen auto, een ruime woning of appartement, prettig en modieus ingericht, die meer vlees en minder granen op het menu normaal vinden en die veel energie nodig hebben voor een toenemend aantal toestellen, voor verwarming en airconditioning.’¹¹⁴ Functionarissen van lagere overheden worstelen met de tegenstrijdige doelstellingen van economische groei versus milieubescherming. Het zijn ambtenaren die nog altijd de gewoonte niet helemaal hebben afgelegd om het eerste belangrijker te vinden dan het laatste. Verder blijft China een derdewereldland en miljoenen mensen leven nog in relatieve armoede. Voor hun directe behoeften is meer energie nodig dan ze momenteel gebruiken. China zit bovendien nog steeds op een berg goedkope steenkool.’ Bepaalde moeilijke beslissingen komen uiteindelijk nog steeds neer op de keuze tussen armoedebestrijding of terugdringen van de uitstoot.

China is echter wel meer van deze kwestie doordrongen dan alle andere landen en de vooruitgang die het boekt is al formidabel. Hu Angang schetst de Chinese visie en vastberadenheid:

‘China zal de groene industriële revolutie ontketenen. Het zal de aanvoerder zijn van de groene groei. Het zal een groene beschaving tot ontwikkeling laten komen. Het Chinese ontwikkelingsmodel in de 21e eeuw is groen. De opkomst van China is groen. De modernisering van China is een groene modernisering. De heropleving van de Chinese natie zal een groene renaissance voortbrengen. De bijdrage van China aan de mensheid zal groen zijn.’¹¹⁵

Mao Zedong heeft in 1956 gezegd dat China bij het begin van de 21e eeuw een machtige socialistische industriestaat zou zijn. Hij zei ook dat China een grotere bijdrage had horen te leveren aan de mensheid.’ ¹¹⁶ Vooral in de afgelopen tien jaar is China naar voren getreden als de onbetwistbare voortrekker in de strijd tegen de klimaatcrisis. De resultaten van dat leiderschap zijn wereldwijd waarneembaar. De grote betekenis hiervan voor onze soort en de planeet kan moeilijk worden overschat.

1.             FT: Waste-to-energy: panacea for Asia’s pollution problem or a load of rubbish?, 2019 
2. EPA: Sources of Greenhouse Gas Emissions 
3. The Guardian: Shenzhen’s silent revolution: world’s first fully electric bus fleet quietens Chinese megacity, 2018 
4. Phys.org: Giving up gas: China’s Shenzhen switches to electric taxis, 2019 
5. SCMP: Powered by the state, China takes charge of electric buses, with Shenzhen taking the lead, 2019 
6. TechNode: Beijing will replace all taxis with electric cars in two years – BAIC, 2019 
7. SingularityHub: China’s Electric Buses Save More Diesel Than All Electric Cars Combined, 2019 
8. Quartz: China’s making it super hard to build car factories that don’t make electric vehicles, 2018 
9. Quartz: Five things to know about China’s electric-car boom 
10. Telesur: China Builds World’s Largest Network of Electric Car Chargers, 2019 
11. Car Magazine: EV charging points in the UK: what you need to know, 2019 
12. China Daily: Hydrogen-energy transportation for Beijing 2022, 2019 
13. Jacques, op cit 
14. China Dialogue: How green is China’s high-speed rail?, 2019 
15. Business Insider: After riding China’s superfast bullet train that could go from New York to Chicago in 4.5 hours, it’s clear how far behind the US really is, 2019 
16. Science Magazine: The global tree restoration potential, 2019 
17. The Governance of China, op cit 
18. CPUSA: The long march to socialism with Chinese characteristics, 2018 
19. Telegraph: China to plant forest the size of Ireland in bid to become world leader in conservation, 2018 
20. Xinhua: China sees improved ecological environment as natural forests rehabilitate, 2019 
21. Independent: China reassigns 60,000 soldiers to plant trees in bid to fight pollution, 2018 
22. Los Angeles Times: America’s best idea may now be China’s, too, as it expands national park system, 2016 
23. Independent: China is building first ‘forest city’ of 40,000 trees to fight air pollution, 2017 
24. Hu Angang, China: Innovative Green Development, Springer, 2014 
25. Xinhua: Full text of President Xi’s speech at opening of Belt and Road forum, 2017 
26. Hu Angang, op cit 
27. Environmental Protection Online: China Renews ‘Green GDP’ Initiative, 2015 
28. Finamore, op cit 
29. Hu Angang, op cit 
30. Sky News: Trump’s climate change denial is a threat to every one of us and our children, 2019 
31. The Guardian: US ‘playing catch-up to China’ in clean energy efforts, UN climate chief says, 2015 
32. Advances in Climate Change Research: The withdrawal of the U.S. from the Paris Agreement and its impact on global climate change governance, 2017 
33. The Guardian: Trump ditches sole climate rule that aimed to reduce coal plant pollution, 2019 
34. Finamore, op cit 
35. Time: Why an Unlikely Hero Like China Could End Up Leading the World in the Fight Against Climate Change, 2017 
36. The Guardian: China cementing global dominance of renewable energy and technology, 2017 
37. China Dialogue: China builds Latin America’s largest solar plant, 2019 
38. China Dialogue: China helps Pakistan build world’s largest solar farm, 2015 
39. Xinhua: China delivers two solar panel parks to Cuba, 2018 
40. Belt and Road Portal: Guidance on Promoting Green Belt and Road, 2017 
41. Jacques, op cit 
42. Bloomberg: China’s War on Pollution Will Change the World, 2018 
43. Finamore, op cit 
44. Bloomberg: Trump Solar Duties Strike At $161 Billion China-Led Industry, 2018 
45. Hirst, op cit 
46. Hu Angang, op cit 
47. Berners-Lee, op cit 
48. The Guardian: Global carbon emissions rise is far bigger than previous estimates, 2012 
49. Mazzucato, op cit 
50. Hu Angang, op cit 
51. Eric Li interviewed by John Pilger, The Coming War on China (documentary film), 2016 
52. Workers World: China takes another big step away from CO2, 2017 
53. Morning Star: Ocasio-Cortez thanks Labour for ‘leading the world’ by adopting a Green New Deal, 2019 
54. Shapiro, op cit 
55. Hu Angang, op cit 
56. Mao Zedong: In Commemoration of Dr. Sun Yat-sen, 1956