Deze analyse verscheen op de blog ‘Geopolitiek in context’. Met toestemming van de recensent nemen wij ze over, als opiniestuk. Deze link leidt naar het originele stuk:
https://geopolitiekincontext.wordpress.com/2023/04/23/china-rijk-maken-het-stokpaardje-van-jonathan-holslag/
Reageren op dit en andere artikelen van Paul Lookman* kan via https://geopolitiekincontext.wordpress.com/
Dat het Westen China heeft rijk gemaakt is apekool. Het Westen moet onder ogen zien dat er iets grondig mis is met zijn model. Dat Macron niet mag zeggen dat de EU zich niet moet laten meeslepen in een conflict met China voorspelt weinig goeds.
In mijn recensie van het boek ‘Van muur tot muur. De wereldpolitiek sinds 1989’ van VUB-professor Jonathan Holslag heb ik het niet specifiek gehad over zijn stokpaardje ‘China rijk maken’, een issue dat aan de orde komt in hoofdstuk 6 – ‘Rivalen rijk maken’, p. 137-164. De professor stoort zich – ook in zijn publieke optredens – aan de samenwerking van het Westen met ‘landen met een vorm van staatskapitalisme’ die ‘westerse technologie en kennis gebruikten om zelf sterker te worden’. Wat opvalt is dat geen van zijn gesprekspartners hem over zijn stokpaardje indringend ondervraagt. Wat bedoelt hij nu eigenlijk? Op welke financieel-economische theorie baseert hij zijn kritiek? Heeft hij gelijk, of heeft hij het mis? En welk alternatief beleid legt hij op tafel? Hoofdstuk 6 verdient dus een aparte analyse.
Liberale waarden
Holslag betoogt dat het Westen in de jaren negentig heeft zitten slapen. Het zou niet langer zijn liberale waarden hebben uitgedragen, maar bemoeizuchtig en moraliserend hebben opgetreden. Ging het in de Koude Oorlog nog om het indammen van tegenstrevers, daarna zou het Westen zich tegenover hen bot hebben gedragen. Mondialisering zou niet langer gericht zijn op democratisering, maar autoritaire staten sterker maken. Terwijl China toegang kreeg tot westerse technologie zou het Westen hebben verzuimd zijn eigen industrie te moderniseren en zou het afhankelijk zijn gebleven van geïmporteerde grondstoffen en energie. Multinationals zouden hun winsten niet in eigen land hebben geïnvesteerd, maar naar belastingparadijzen hebben doorgesluisd.
Ja, het Westen heeft zitten slapen. Maar het heeft zich vooral vastgereden in een misplaatste overwinnaars-euforie.
Wie van een gebrekkige Ist-situatie vertrekt, komt nooit tot de juiste Soll-situatie.1 Ja, het Westen heeft zitten slapen. Maar het heeft zich vooral vastgereden in een misplaatste 2 overwinnaars-euforie. Het zag in de communistisch blijvende Volksrepubliek China van Jiang Zemin eerder een bondgenoot dan een tegenstrever. Het kondigde een ‘Nieuwe Wereldorde’ aan, een multipolair systeem van kernlanden, waarin samenwerken en overleg in internationale organisaties centraal stonden3. China werd met fluwelen handschoenen aangepakt. Het land eiste begrijpelijkerwijze een lange overgangsperiode om zijn eigen industrie te kunnen ontwikkelen en de levensstandaard op peil te brengen alvorens de grenzen te openen voor buitenlandse concurrentie.
Winstmaximalisatie
Een objectieve analyse van het Chinese Wirtschaftswunder leert dat China op een verstandige manier inspeelde op de globalisering. Het aanvaardde internationaal kapitaalverkeer stapsgewijs. Dat is volstrekt legitiem voor een ontwikkelingsland. Investeerders moesten samenwerken met een Chinese partner, die zo toegang kreeg tot nieuwe technologie. Het op winstmaximalisatie beluste Westen verhuisde zijn productie massaal. Het maakte zich geen zorgen over de de-industrialisatie van de thuismarkt, over de machtsgreep van de bedrijfswereld op de overheid, over de overwinst die naar belastingparadijzen werd weggesluisd, en over de ongelijkheid in de samenleving die ongekende hoogten bereikte. Dat daarmee ook de vakbonden werden uitgehold, was mooi meegenomen.
Maar China moest niets hebben van het neoliberale vercommercialiseren van basisbehoeften. Het leerde uit de financiële crisis van 2008 dat het westerse model niet superieur is.
In de post-Koude Oorlog-roes ging het Westen er ten onrechte van uit dat de wereld zou kiezen voor het vrijemarktmodel en westerse democratie. Maar China moest niets hebben van het neoliberale vercommercialiseren van basisbehoeften. Het leerde uit de financiële crisis van 2008 dat het westerse model niet superieur is. Met het aantreden van Xi Jinping in 2012 is het Chinese zelfbewustzijn alleen maar toegenomen. De media en de bedrijfswereld kwamen onder toezicht van de communistische partij. Het is interessant om vast te stellen dat Europa terugkomt op neoliberale keuzes en aanstuurt op industrie- en innovatiebeleid dat procesmatig moet verlopen: regeringen, beleidsmakers en financiers moeten in een dynamisch, open en genetwerkt proces aan innovatie doen.
Krachtmeting
In de Verklaring van Versailles spreken regeringsleiders zich niet enkel uit over veiligheidskwesties en Europese soevereiniteit, maar ook over een nieuw groei- en investeringsmodel. Niemand bekreunt zich over Holslags stokpaardje ‘China rijk maken’, maar wel over de lastige economische krachtmeting met China en de geopolitieke implicaties daarvan. Het beraad in Versailles duidt curieus genoeg op twijfel over het Westerse model waarin de markt alles moet oplossen. Dat impliceert immers kortetermijndenken. Een systemische rivaal als China daarentegen hanteert een denkproces dat focust op een veel langere termijn. Blijkbaar gaat Europa de uitdaging aan. In het kader van Horizon Europe4 is de EU voornemens om bijna honderd miljard euro te investeren in innovatie.5
Het beraad in Versailles duidt curieus genoeg op twijfel over het Westerse model waarin de markt alles moet oplossen. Dat impliceert immers kortetermijndenken. Een systemische rivaal als China daarentegen hanteert een denkproces dat focust op een veel langere termijn.
“We streven naar een gezonde economische relatie met China. Maar we treden op tegen oneerlijke praktijken, ook als dat ons schade berokkent. En we leggen investeringen in gevoelige technologieën aan banden”. Dat was de quasi economische oorlogsverklaring van de Amerikaanse minister van Financiën Janet Yellen in een recente spreekbeurt. Eerder probeerde de VS de Chinese microchipsector te ondermijnen en de eigen voorsprong te consolideren. De verwijzing naar nationale veiligheid is een schaamlap. De bedoeling is de opkomst van China beteugelen. Het land lijkt een voorsprong te ontwikkelen in innovatie. Als de VS niet participeert, profiteert het niet alleen niet mee, maar dreigt het qua innovatie ook op afstand te blijven. De VS weigert blijkbaar te kiezen voor ‘if you can’t beat them, join them’.
Ongegrond
Net als zijn kritiek op het Chinese distributiecentrum bij Luik, zijn Holslags grieven over het economische succes van China ongegrond. Het land heeft zich niets te verwijten. Het heeft westerse technologie niet gestolen, maar commercieel verworven. Met de oogkleppen op heeft het Westen gefocust op de winstmogelijkheden in China sinds Deng Xiaoping (1978-1989). Vandaag moet het onder ogen zien dat het verkeerde keuzes heeft gemaakt, en er iets grondig mis is met zijn model.6 Het heeft het industriebeleid op zijn beloop gelaten en technologieontwikkeling volledig aan de markt overgelaten. Men heeft niets gedaan aan het uit de hand lopen van het neoliberalisme en de daaruit resulterende steeds grotere sociaaleconomische ongelijkheid. Dat is de échte Ist-situatie.
China heeft zich de afgelopen vier decennia ontwikkeld tot een welvarende samenleving. Het proces werd met vaste hand geleid door de partij, niet door een kleine elite uit de bedrijfs- en mediawereld onder het mom van een liberale democratie in de stijl van het Westen.
Dat het Westen China rijk heeft gemaakt is apekool. China heeft zich de afgelopen vier decennia kunnen ontwikkelen tot een welvarende samenleving, en lang niet enkel dankzij het Westen. Het proces werd met vaste hand geleid door de partij, niet door een kleine elite uit de bedrijfs- en mediawereld onder het mom van een liberale democratie in de stijl van het Westen. Het heeft zijn grenzen geleidelijk opengesteld en geprofiteerd van handel met het buitenland waar iedereen beter van werd. De vrijheid is er beperkt, maar de bevolking ziet dat hun leiders het goed met hen voorhebben. Ja, er zijn dissidenten, maar hun protest zet geen zoden aan de dijk. En, als we de in Hongkong docerende Australische politicoloog Timothy Kerswell mogen geloven, is er per saldo met Xinjiang en de Oeigoeren niets mis.
In debat met Holslag in ‘De Afspraak’ van 29 juni 2022 vroeg presentatrice Phara de Aguirre: ‘wordt Europa niet een oefenterrein voor het Amerikaanse leger’ en ‘zijn wij niet de Amerikaanse agenda aan het uitvoeren?’ Het waren treffende en profetische woorden waar Holslag geen antwoord op had. Dat de Franse president Emmanuel Macron recent bakken kritiek moest slikken voor zijn uitspraak dat de EU zich niet moet laten meeslepen in een conflict tussen de VS en China, voorspelt weinig goeds.
Noten
1De termen Ist– en Soll-situatie komen uit de managementwetenschappen. Door middel van een gap-analyse, waarin de huidige situatie wordt vergeleken met een ideale situatie, wordt een optimaal bedrijfsbeleid geformuleerd, en een gepast verbeterproces.
2 Vanden Berghe, Yvan, De Koude Oorlog. Een geschiedenis (1917-1991), Acco, Leuven/Den Haag, 2008, p. 480.
3 Ibid., p.414-415.
4Horizon Europe is een zevenjarig wetenschappelijk onderzoeksinitiatief van de Europese Unie, met een totaal budget van €95,5 miljard. Het is de opvolger van het Horizon 2020-programma en de eerdere Europese kaderprogramma’s voor onderzoek en technologische ontwikkeling.
5 Dat een overheid met subsidies het bedrijfsleven aanzet tot de ontwikkeling van nieuwe technologie, is legitiem onder voorwaarden. De subsidies worden immers overwegend gefinancierd met belastingopbrengsten van burgers. In een kapitalistisch systeem gaan de vruchten van innovatie naar de ontwikkelaar. Die zal zijn uitvinding aan zich toe-eigenen door midden van een octrooi (patent), waarmee hij/zij jarenlang de uitvinding exclusief kan vercommercialiseren. Dat vergt van een verantwoordelijke overheid het opleggen en innen van correcte vennootschapsbelastingen. Precies daar wringt het schoentje: bedrijfs(over)winsten worden naar belastingparadijzen weggesluisd.
6 Zie ook mijn bedenkingen over neoliberalisme in mijn boek De wereld na Trump en Merkel. Europese rivaliteit, neoliberalisme en het machtsevenwicht, specifiek in hoofdstuk 11 – ‘Is neoliberalisme gedateerd’, p. 265-282.
*****
*Paul Lookman is onafhankelijk geopolitiek analist en redacteur van ‘Geopolitiek in context’. Hij is auteur van drie boeken, en woont sinds 1981 in België. Voor een uitgebreide versie van zijn profiel: https://geopolitiekincontext.wordpress.com/geopolitiek-in-context-mission-and-credentials/
