China verbiedt plastic import: de Europese scenario’s

Het begon met de sensibiliseringscampagne Mei Plasticvrij, dan het Europees verbod op rietjes en wattenstaafjes en vervolgens Wereldmilieudag (5 juni) met als thema: plastic vervuiling. Dat we te veel plastic verbruiken weten we al langer dan vandaag en toch is de aandacht voor ons overmatig consumptiegedrag de laatste maanden frappant. En dat is dus niet zonder reden.
China weigert nog langer de afvalberg van deze wereld te zijn en dat zet een groot vraagteken achter de reputatie van de EU als milieuleider van deze wereld. Tot begin dit jaar werd gedumpt in China: één derde van EU’s plastic export, de helft van Amerika ’s plastic export en 55 procent van het  gerecycleerd plastic uit het Verenigd Koninkrijk.

China denkt duurzaam

China begon met het massaal importeren van afval in de jaren 80 met toen maar één doel voor ogen: een economische groei aanwakkeren. Dat is het land gelukt, maar enkel door de ogen te sluiten voor de lange termijn gevolgen van vervuilende recyclagepraktijken. Want het recycleren van de helft van ’s werelds plastic afval met alleen commerciële doeleinden voor ogen, kon niet anders dan heel wat vervuiling met zich meebrengen.
Intussen is China’s economie de tweede in de wereld en besluit het land het geweer van schouder te veranderen. De  Aziatische grootmacht wil schone lucht en weigert daarom langer het vaak slecht gesorteerde afval van westerse landen te recycleren. China ziet geld in een groene toekomst en is bereid om hierin te investeren. Met dit nieuw doel voor ogen kondigde het land in juli vorig jaar aan vanaf 2018 de import van papier, plastic en 22 andere soorten afval te verbieden.

Uit het oog, uit het hart  

Terwijl de EU pronkte met haar groene imago, werden tonnen Europees afval naar China verscheept. Volgens beleidsmedewerker voor afval bij de EEB Piotr Barczak een verspilling van belastinggeld. “De lidstaten betaalden miljarden aan China om nieuwe materialen te importeren bovenop de rekening die de EU betaalde om ons afval door het land te laten recycleren.”
Er ging hierdoor niet alleen veel geld naar China, maar ook kennis. Want door een ‘uit het oog, uit het hart’-mentaliteit heeft de EU een enorme achterstand opgelopen. Omdat China zo lang een gemakkelijke oplossing bood, is er in Europa geen recyclagecapaciteit. Wederom een bewijs voor hoe afhankelijk de Europese lidstaten zijn van de economische grootmacht China.
Geëxporteerd afval moet volgens de EU-wetgeving ook in andere landen gerecycleerd worden in overeenstemming met de EU-normen. Maar die wet kende volgens Barczak in de praktijk een lakse interpretatie. “Een gebrek aan transparantie en traceerbaarheid doet vermoeden dat ons afval maar al te vaak verbrand, begraven of slecht gerecycleerd werd met ernstige gevolgen voor het milieu.”

Genoeg andere landen

Terwijl critici evalueren of China’s beslissing een uitdaging of een opportuniteit is voor de EU, groeien de afvalbergen in de Europese lidstaten. Er zijn alternatieven, maar die zijn niet allemaal even milieuvriendelijk.
Het worst-case-scenario is hetzelfde verhaal, maar in een ander land. Er zijn namelijk genoeg landen ten oosten van Europa die voor een goede prijs met plezier afval in de zee gooien of meer stortplaatsen creëren. Zowel andere Aziatische landen – zoals Indonesië, Maleisië en Vietnam – als Oost-Europese landen zijn nu al populair in Amerika en het Verenigd Koninkrijk.
Het importeren van het door China genegeerd afval heeft voor deze landen dramatische gevolgen. Recycleren doen ze al amper met hun eigen torenhoge afvalbergen, laat staan met die van de rest van de wereld. Volgens een onderzoek van Jambeck Research Group gooide Indonesië in 2015 meer dan 3,2 miljoen ton plastic in de oceaan. Het Chinees importverbod kan die dumping alleen maar aanmoedigen.

Recycleren op eigen bodem

Een stop op export en een zoektocht naar duurzame alternatieven op eigen bodem is een ander scenario. Dit zou betekenen dat de EU ongeziene hoeveelheden afval op haar eentje zal moeten verwerken. De verleiding is dan groot om terug te vallen in goedkope en dus minder milieuvriendelijke patronen: de verbrandingsoven vaker aansteken.
Het verbranden van afval staat haaks op het principe van de circulaire economie – een systeem waarin reststoffen volledig opnieuw worden gebruikt – waar de politiek de mond van vol heeft. Bovendien demotiveert het de burger die een inspanning doet om afval selectief te recycleren.
Barczak is hoopvol dat de EU niet in die val zal trappen en gelooft dat het Chinese importverbod een drijfveer zal zijn voor goede Europese regelgeving. “Om dit tegen te gaan moet de EU de belastingen verhogen op het storten en verbranden van afval om vervolgens dat geld te investeren in betere recyclagesystemen.”

Weg met wegwerpplastic

Ten slotte het meest optimistische scenario. Een toekomst zonder export, zonder een stijging in het gebruik van verbrandingsovens, maar ook zonder opstapelende afvalbergen. Om van dit scenario een realiteit te maken zal de EU het probleem bij de wortel moeten aanpakken: de productie van plastic.
Die richting lijkt de EU uit te willen gaan door ook bij de consument een mentaliteitsverandering te stimuleren. Wegwerpplastic is de prooi in die strijd. Het zijn de plastics die we niet langer dan vijf minuten gebruiken, die zorgen voor de helft van de plastic soep in de wateren binnen de Europese Unie. Daarom kondigde de Europese Commissie vorige week een verbod aan op plastic rietjes, wattenstaafjes en op stokjes waaraan ballonnen worden vastgemaakt.
Frans Timmermans, vicepresident van de Europese Commissie, gelooft dat door dergelijke regelgevingen voort te zetten, een optimistisch scenario niet onmogelijk is. “Het Chinese importverbod is ongetwijfeld een grote uitdaging, maar laten we van die uitdaging een opportuniteit maken.”
Of de EU ook écht gebruik zal maken van dit momentum om te investeren in duurzame alternatieven, moet nog bewezen worden.