De Amerikaanse regering wil de ontwikkeling van de Chinese chipindustrie vertragen. Tot voor kort leek het erop dat vrijwel alle westerse regeringen hierin zouden meegaan. Recentelijk lijkt daarin enige twijfel te ontstaan. Regeringen van EU-landen die uitzonderlijk sterke economische banden met China hebben, lijken enige afstand te willen nemen. Extra bijzonder is de recente uitspraak van de Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel Liesje Schreinemacher dat ‘Nederland de Amerikaanse exportbeperkingen niet een-op-een zal kopiëren’. Deze commotie is een goede aanleiding eens stil te staan bij de drijfveer achter de pogingen China’s ontwikkeling te vertragen.
ASML op een Chinese beurs; foto Weibo (disclaimer)
ASML
De directe aanleiding voor zo’n opvallende uitspraak laat zich makkelijk raden: Nederland is het thuisland van ASML, wereldleider in lithografiemachines voor de productie van chips. ASML heeft dit marktleiderschap in een harde strijd met Aziatische concurrenten gewonnen en de Chinese markt speelde daarbij een cruciale rol. China was goed voor 34% van de omzet van ASML in het eerste kwartaal van dit jaar. ASML is momenteel een van de vlaggenschipondernemingen van Nederland. De regering wordt daarom geacht een dergelijk bedrijf zoveel mogelijk te steunen. Je moet je wel heel goed bedenken eer je zo’n bedrijf op basis van de grillen van een andere natie opgeeft.
Bestaande blokkade
De uitspraak van de minister moet wel met enige korrels zout genomen worden. In 2019 besloot Nederland al om een Chinese bestelling voor ASML’s topproduct, de extreme ultraviolet (EUV) machine, te blokkeren. De onderhandelingen met de VS gaan nu vooral over een lijst van machines die wel of niet geëxporteerd zouden mogen worden. Tegen die achtergrond lijkt de uitspraak van de minister een stuk minder dapper. Nederland volgt in principe de VS, maar bepaalt, althans naar eigen zeggen, de details van die uitvoering. Zij bevestigt dat letterlijk: ‘We staan aan dezelfde kant als de Amerikanen’.
Vijf voor twaalf
Er staat voor ASML wel het een en ander op het spel. Zoals gezegd heeft het bedrijf daar gevestigde belangen. Als ASML de verkoop naar China nog verder verlaagt, kan de Chinese overheid reageren met het totaal weren van ASML. Naar verluidt is het aantal orders al afgenomen en het gevaar dreigt dat die naar Aziatische concurrenten gaan. Gezien het feit dat ASML nu net marktaandeel van die concurrenten afgesnoept had, is dat wel heel zuur. Maar het is nog erger. De chipindustrie staat niet stil. Er wordt alweer een nieuwe technologie ontwikkeld: de photonic integrated circuit (PIC). Dit is geen technologische site, dus laten we de technische details hier achterwege. Wat wel nuttig is te weten is dat het bericht rondgaat dat een Chinese onderneming, Sintone in Beijing, het verst is met deze technologie. Het verwacht die al volgend jaar te kunnen lanceren. Daarnaast wordt gemeld dat elf Chinese bedrijven het China RISC-V Industry Consortium gevormd hebben en zo inzetten op de open source RISC-V architectuur om onafhankelijk te worden van de Amerikaanse Intel X86 architectuur en de Britse van ARM. Veel van deze chips zullen naar verwachting ook volgend jaar op de markt komen. Samenvattend: als de Nederlandse regering de Amerikaanse volledig navolgt, kan het aandeel van ASML in de Chinese markt tot bijna nul slinken, waarna een Chinese concurrent ASML’s technologie verouderd kan maken.
Ontwikkelingssamenwerking
Waar gaat dit nu eigenlijk over? Wat is de basisgedachte die al deze zinloze tijdverspillende processen aanstuurt? Ik maak u deel van mijn persoonlijke analyse. Als zestiger ben ik opgevoed met de gedachte dat wij de verantwoordelijkheid hadden om wat toen de ‘derde wereld’ heette in haar ontwikkeling te helpen. De mensen daar liepen ontzettend achter en wij konden hen met voor ons verouderende technologie helpen, omdat die voor hen een vooruitgang betekende. Om niet denigrerend over te komen sprak men van ontwikkelingssamenwerking. Dat klonk heel nobel, totdat sommige van die landen, China voorop, op steeds meer technologische gebieden het westerse niveau gingen evenaren of zelfs voorbijstreven. Bovendien hielden westerse economen ons voor dat een natie alleen ons niveau van ontwikkeling kon bereiken, als dit onze politiek en economisch maatschappijmodel zou overnemen. Die hypothese werd met name door China weerlegd.
Ontwikkelingstegenwerking
De westerse kijk op China ontwikkelde zich net zo snel als de ontwikkeling van China zelf. Tijdens de jaren negentig waren de meesten in het western enthousiast over de ontwikkeling en de commerciële kansen die deze bood. Dat ging over in een lichte zorg in het begin van deze eeuw. China ontwikkelde zich nog steeds snel, maar de verwachte sociaal-politieke verandering bleef uit. Na de opkomst van Xi Jinping sloeg de zorg om in angst en zelfs afkeer. China sprak te veel westerse dogma’s tegen over hoe de wereld in elkaar stak. Zo’n groot, en inmiddels ook sterk, land kon je niet laten verdwijnen, maar je kon nog wel proberen zijn ontwikkeling tegen te werken. En dat is nu precies waar ASML onder moet lijden. Ik citeer nog steeds de Nederlandse minister: ‘De VS willen dat democratische landen een technologische voorsprong houden op China’. Het begrip democratie wordt niet gedefinieerd. Kennelijk meent de minister dat iedereen daaronder hetzelfde verstaat. Dat is zeker niet zo en ik verwijs graag naar een eerder artikel op ChinaSquare over de Chinese versie van democratie. Het is treurig om te zien dat de westerse ontwikkelingssamenwerking aan het omslaan is in ontwikkelingstegenwerking. Andere niet-westerse naties zien dit ook en kiezen daarom de kant van China in de handelsoorlog die de VS tegen dit land begonnen is. De groeiende belangstelling voor aansluiting bij BRICS en de Shanghai Cooperation Organization getuigt daarvan. Hopelijk zien genoeg politici in de EU-landen dit ook in, zodat zij nog tijdig afstand van het Amerikaanse beleid kunnen nemen.
Bronnen: NRC, Ijiwei, Asiatimes, Globaltimes, Sina
