Peter Peverelli
De Chinese samenleving maakt waarschijnlijk een van de meest radicale demografische veranderingen in haar hele geschiedenis door. Sommige van deze veranderingen duiden op verschuivingen in enkele van de fundamentele Chinese culturele waarden. Een van die waarden die op de proef lijkt te worden is het sterk gemeenschapskarakter van de Chinese cultuur.
Leeftijdscohorten
Chinese demografen verdelen de bevolking van het land graag in cohorten die vernoemd zijn naar een decennium – zoals de post-80, de post-90 en de post-00 generaties. Elke groep wordt gekenmerkt door een aantal onderscheidende gewoonten en kijk op de wereld. De post-80-ers werden na het einde van de Culturele Revolutie geboren. Hun wereldbeeld is sterk beïnvloed door de eerste jaren van de economische hervormingen die het leven van Chinezen zo ingrijpend veranderden. Ze naderen nu de 40 en de meesten van hen zijn getrouwd en hebben kinderen. Ze zijn veel welvarender dan hun ouders, maar hebben ook veel meer problemen om zich zorgen over te maken. Alleen al het hebben van kinderen in lagere en middelbare schoolleeftijd is in China een stuk duurder dan in onze contreien.
De post-00-ers vormen de nieuwe generatie. Ze zijn vaak financieel nog steeds afhankelijk van hun ouders. De post-90-ers zijn het focussegment van dit stuk.
Alleenstaande honden
De post-90-ers zijn jong, goed opgeleid en concentreren zich op hun loopbaan in bedrijven of hun eigen startende ondernemingen. Op enkele uitzonderingen na zijn ze allemaal enigst kind en daarom door hun ouders en grootouders verwend, waardoor ze een voorliefde voor lekker eten, modieuze kledij e.d. hebben ontwikkeld. Bovendien is een aanzienlijk deel van hen single en op zichzelf wonend. Ze zouden best wel eens gaan trouwen, maar ze geven nu de prioriteit aan hun carrière. Een moderne term voor deze mensen is alleenstaande honden (danshengou). Het element ‘hond’ in deze uitdrukking is negatief in traditionele Chinese ogen. Het duidt dus op een zelfspot vergelijkbaar met het begrip ‘geuzen’. Experts schatten het aantal mensen in het cohort na 90 op 188 miljoen, ongeveer 14,1% van de Chinese bevolking. 92 miljoen van hen leefden in 2021 een alleenstaand leven. Ondanks hun jonge leeftijd klagen veel van de post-90s over kwalen die het gevolg zijn van hun veeleisende levensstijl. Een 28-jarige vrouwelijke internetprogrammeur zegt: “Vroeger kocht ik supplementen voor mijn ouders, nu is de helft van de supplementen die ik koop voor eigen consumptie.” Chinese voedselproducenten en retailers hebben dit lucratieve marktsegment al ontdekt en begonnen met het produceren en verkopen van één-portie verpakte versies van een groot aantal voedingsmiddelen en dranken.
Punk dieet
Een van de ‘slechte’ gewoonten die velen van hen delen, is laat opblijven, of zelfs regelmatig een hele nacht doorwerken. Uit onderzoek blijkt dat 44% van het 19 – 25 jaar cohort tot na middernacht opblijft. Om wakker te blijven hebben deze nachtbrakers aoyeshui (letterlijk: nachtbraakwater) nodig. De meeste hiervan zijn gebaseerd op de melktheedranken die als onder alle jonge Chinezen populair zijn geworden. Sommige bevatten ook traditionele Chinese geneeskrachtige kruiden met een opwekkende werking.
Een andere term die in het cohort post-90/post-2000 in de mode is geraakt, is pengke yangsheng, of het ‘punkdieet’: voedzaam voedsel dat als junkfood wordt gepresenteerd. De keuze voor deze term geeft aan dat deze consumenten zichzelf een soort subculturele status geven. Een typisch voedingsmiddel in dit verband is de energiereep. Energierepen zijn het ideale ‘punkdieet’-voedsel. Ze kunnen met één hand worden geconsumeerd, terwijl de andere functioneel blijft (bijvoorbeeld voor het verplaatsen van een computermuis). Ze leveren energie, maar zijn ook een bron van vezels en voedingsstoffen, dus geruststellend voor zowel je maag als je bewustzijn. In de Chinese volksmond heet dit product, yingyangbang, betekent letterlijk: ‘voedingsstok’.
Plat liggen
Een nog recentere term die in dit cohort geboren is en snel in opkomst is tangping, letterlijk: ‘plat liggen’. “Plat liggen” staat voor het absolute minimum doen om zelf rond te blijven overleven. Het vertegenwoordigt een mentaliteit van luieren in plaats van een productief lid van de samenleving te zijn, in plaats van hard te studeren, te ondernemen, een huis te kopen of zelfs een gezin te stichten.
Sommigen westerse commentatoren noemen het een manifest tegen het materialisme, sommigen vermoeden dat het gewoon luiheid is, en anderen zeggen dat dit soort defaitistische houding een onvermijdelijk gevolg is wanneer mensen zo overweldigd en ontzet raken door het boven beschreven idee zichzelf tot op het bot af te zwoegen.
Echter, concrete ontboezemingen van jonge Chinezen op Internet laten zien dat plat liggen vaak iets tijdelijks is. Ene Luo legt uit hoe hij enige tijd een plat liggend leven leidde zonder vast werk, terwijl hij bij zijn ouders in de provincie Zhejiang verbleef. Tot hij op een gegeven moment weer zin kreeg en drie uur naar Dongyang (Zhejiang waar de grootste filmstudio ter wereld is gevestigd, reisde. Hij vond daar werk dat perfect bij hem paste: acteren als een lijk in films. Het klinkt als een slechte grap, maar het wordt zeker niet zo gebracht.
De andere kant van de medaille
Die anekdote laat een andere kant van de hedendaagse Chinese maatschappij zien. Niet iedereen is zo’n studiehoofd om tot een Mastergraad door te studeren. Aan de andere kant zijn er zoveel nieuwe afgestudeerden in China dat zij niet allemaal meteen passend werk kunnen vinden om een leven ‘alleenstaande hond’ in een eigen flatje te kunnen financieren. Plat liggen is dan niet zozeer een tegenbeweging als de andere kant van de medaille.
Datzelfde geldt voor het geregeld ’s nachts doorwerken. Je kunt niet stellen dat iemand die bereid is hard te werken, maar dan wel vijf dagen per week en acht uur per dag lui is. Zo zijn veel jonge arbeidsmigranten in de rijkere Chinese kuststeden ook door dit virus besmet. In plaats van zes dagen per week tien uur te werken zijn ze dagloners geworden die af en toe een dag werken en pas weer werk zoeken als het loon van die dag opgeconsumeerd is.
Het niet hebben van nageslacht is nog steeds de grootste zonde volgens de leer van Confucius en Confucius staat weer in hoog aanzien in China. En als je niets met de grote leermeester van doen hebt, is er altijd nog de druk van ouders en grootouders kinderen te produceren.
Tenslotte is er nog de president zelf. Xi Jinping houdt zich zelden met dergelijke zaken bezig, maar over plat liggen heeft hij zich eind 2021 negatief uitgelaten. Hij riep op tot een maatschappij waarin iedereen actief is.
Coronabeleid
Nog dichter bij het moment van de dag is de aanpak van de Coronapandemie door de Chinese overheid. Ikzelf kon in 2021 drie maanden lang de situatie in China ter plekke meemaken. Eenmaal uit de quarantaine leken wij wel een wereld binnen te stappen waar Corona enkel een herinnering was. Dat is nu wel anders. Corona is niet alleen niet weg, maar ook weer dichterbij dan ooit. Waar de rest van de wereld geleidelijk Corona als een van de vele ziektes die je op kunt lopen maar waartegen je je goed kunt weren schaart, blijft het in China een schrikbeeld. Corona gehad hebben stigmatiseert in China, vandaar dat zovelen zelfs buiten op straat met een mondkapje blijven lopen. Daar komt in steden als Beijing nog bij dat je iedere paar dagen een test moet laten doen om je gezondheidsapp groen te houden. Deze situatie is al veel becommentarieerd, dus laat ik het hierbij. Wel voeg ik toe dat deze situatie ongetwijfeld aan de lethargie bijdraagt. Voor veel Chinezen in de middelste en hogere inkomensgroepen is reizen een van de belangrijkste doelen om hun door hard werken opgespaarde geld aan te besteden. Zij staan in de startblokken om weer te gaan reizen, maar kunnen dat niet. Van hun vrienden en familie in het buitenland lezen ze nu constant berichten over kortere of langere buitenlandse reizen. Mededelingen dat het huidige beleid nog wel even gaat voortduren, die sommige Chinese overheidsfunctionarissen onhandig laten horen, maken hen moedeloos en leiden al gauw tot een ‘waar doe ik het nog voor’ gevoel.
‘Gewone’ Chinezen, hard studerend en daarna hard werkend en een familie stichtend, vormen nog steeds de grote meerderheid. Ik zie wel dat de demografische verschuiving, iets van de langere termijn, in botsing komt met de actualiteit van de dag. Chinese bestuurders moeten dit in goede banen te trachten te leiden. Een goed begin is dat de centrale regering de laatste tijd maatregelen heeft genomen de onredelijke druk in het onderwijs te verzachten. Een goede burger heeft meer nodig dan diploma’s. Deze dagen lijkt het krampachtige Coronabeleid ook voorzichtig iets te ontdooien. Veel groepen Chinezen hebben hun zicht op perspectief zien vervagen. Het is zaak dat zo snel mogelijk te herstellen.
Deze tekst is een aangepaste en uitgebreide versie van een eerder door de auteur gepubliceerde post in zijn blog ‘Peverelli on Chinese Food and Culture (chinafoodigredients.com).
Voor de sectie over ‘plat liggen’ is ook geput uit de South China Moring Post (https://www.scmp.com/economy/china-economy/article/3153362/what-lying-flat-and-why-are-chinese-officials-standing-it).
