China’s stille expansie?

Boekbespreking

‘China’s Stille Expansie’ verscheen oorspronkelijk in het Spaans en werd intussen in in vele talen uitgegeven. Twee Spaanse journalisten analyseren in dit boek de wereldwijde aanwezigheid van Chinezen. Ze komen tot de conclusie dat China in stilte de wereld aan het veroveren is. Een erg twijfelachtige conclusie.
Al op 29 augustus werd de Nederlandse vertaling van het boek door MO aangeprezen.
“Economiejournalisten die beklijvende verhalen vertellen, ze zijn zeldzaam. Nog zeldzamer zijn correspondenten die tot de Chinese ziel kunnen doordringen. De Spaanse nieuwsratten Juan Pablo Cardenal (El Mundo/El Economista) en Heriberto Aráujo ruilden twee jaar lang hun gerieflijke kantoor in Beijing voor een sjofele rugzak, op zoek naar het geheim en de gevolgen van China’s geruisloze verovering van de derde wereld.” “Het boek legt indringend bloot hoe China ons leven verandert. Wie daar nog niet van overtuigd was, is dat des te meer na het lezen van dit boek”
Mij gaf het boek een wrang gevoel. Het onderzoekswerk is indrukwekkend. Bijna alle feiten die erin staan kloppen. Goedkope fabels, zoals Chinezen die massaal land van arme Afrikanen opkopen, staan er niet in. Af en toe geven de auteurs zelfs toe dat de betrekkingen met China gunstig zijn voor een land. En toch. De auteurs schetsen een beeld van Chinezen die met alle geoorloofde en ongeoorloofde middelen, gestuurd vanuit Beijing de wereld geruisloos veroveren. En dat beeld klopt  niet. Beijing stelt consequent dat duurzame economische betrekkingen win-win moeten zijn, en dat zie je ook in de feiten. En Beijing wijst consequent inmenging in de zaken van andere landen, laat staan wereldverovering, af. De auteurs herschikken op een handige manier echte stukjes van een puzzel om er een vals beeld mee te vormen. Maar hoe kon ik dat uitleggen zonder van vooroordeel beschuldigd te worden?
Het antwoord kwam deze week met de boekbespreking door Jamil Anderlini, de bureauchef van de Financial Times in Beijing. Anderlini kan moeilijk van fanatieke sinofilie beschuldigd worden. Hij titelt: ”Crouching tiger, hidden agenda?” met veelbetekenend vraagteken en als ondertitel: ‘Een studie over China’s gedrag in het buitenland is behept met xenofobie’. Wat zegt Anderlini? De Spaanse journalisten zijn op hun best wanneer ze de verhalen vertellen van Chinezen in de meest onmogelijke landen. Ze schrijven met verve over de milieu- en sociale schade die weinig gewetensvolle firma’s, ook staatsfirma’s, soms veroorzaken. Voorbeelden: milieuschade in jademijnen in Myanmar, door Chinese firma’s in samenwerking met de militairen; de behandeling van arbeiders in Chinese bedrijven in Peru en Mozambique. Spijtig genoeg wordt het indrukwekkende onderzoek van de auteurs ontkracht door de voortdurende insinuaties over een geheime Chinese agenda van wereldoverheersing. Op een aantal plaatsen in het boek balanceren de woordkeuze en de suggesties over achterliggende motieven op het randje van xenofobie. De groeiende aanwezigheid van China in vele landen wordt herhaaldelijk omschreven als ‘invasie’ of als een uitbreiding van ‘de tentakels van Beijing’. Chinese investeringen in Latijns Amerika worden ‘Trojaanse paarden ’. De bouw van een gaspijplijn door Centraal Azië is “gewoon een stap verder in de Chinese strategie om heer en meester te worden in de hele regio” en “er is geen twijfel dat de bouw van infrastructuur een belangrijke strategische plaats inneemt in China’s stille verovering van de wereld”. Zelfs de titel van het boek insinueert dat alle Chinese emigranten deel uitmaken van een vijfde colonne. In het nawoord suggereren de auteurs dat China’s “onstuitbare vooruitgang” in de ontwikkelingslanden kan “gezien worden als een prelude voor een toekomstige verovering van westerse markten en uiteindelijk van een nieuwe wereldorde onder controle van Beijing”.
Deze negatieve interpretaties worden volgens Anderlini helemaal niet gestaafd door de concrete verhalen in het boek. Uit de ervaringen van gewone migranten die het boek beschrijft kunnen we echter wel andere inzichten halen. De auteurs beschrijven verschillende keren hoe Chinese firma’s zonder meer aanvaarden om samen te werken met lokale corrupte elites, die profiteren van de Chinese investeringen zonder dat de plaatselijke bevolking er voordeel van heeft. Dit patroon wordt in de hand gewerkt doordat China zelf geen sterke handhaving van de wet heeft, geen vrije media of geen burgerorganisaties die de negatieve acties van Chinese firma’s in het buitenland controleren en verbieden. Het is juist de zwakheid van het Chinese bestuur die maakt dat Chinese bedrijven op zoek naar winst zich ongestraft slecht kunnen gedragen in het buitenland. Het boek zou beter geweest zijn als de auteurs op deze thesis hadden doorgewerkt, in plaats van te suggereren dat de groeiende invloed in de wereld het gevolg is van een soort geheim plan, aldus Anderlini. Ik kan zijn standpunt alleen onderschrijven.

China’s stille expansie door Juan Pablo Cardenal en Heriberto Aráujo is uitgegeven door Het Spectrum. 368 blz. ISBN 9789000304424