Het Chinese rechtssysteem komt met enkele verschijnselen opvallend in beeld. Verdachten of getuigen verdwijnen voor enige tijd in het kader van een gerechtelijk onderzoek. Op tv zijn er openbare bekentenissen te zien. Aanvaarden of verwelkomen ‘de Chinezen’ die handelswijze? Is er enige rechtskundige, politieke of culturele verantwoording voor?
Hierbij de resultaten van een rondvraag naar de meningen binnen de redactie van ChinaSquare en bij lezers met deskundigheid of belangstelling voor dit soort aspecten van het Chinese rechtssysteem. Er zijn ook citaten toegevoegd uit twee artikelen waar een lezer op had gewezen.
Alle deelnemers aan het debat hebben een open en kritische kijk op het Chinese maatschappijproject dat ze echter met sympathie volgen. Zoiets zorgt voor veel overeenkomsten in de antwoorden. Toch zijn er ook interessante nuances. Voor iedereen zijn de bovenstaande vragen moeilijk en is er geen eenduidig antwoord.
Nuance gevraagd
Iemand is ervan overtuigd dat bepaalde aspecten van het rechtssysteem ook in China niet algemeen aanvaard worden: ‘ook daar worden er discussies gevoerd over de rechtmatigheid. De perceptie van de rechtmatigheid is verschillend tussen regio’s, stad/platteland, leeftijden, onderwijsniveau enz.’
Die visie is aannemelijk in het licht van wat de Nederlandse hoogleraar mensenrechten Tom Zwart in oktober 2015 in de NRC.nl schreef: ‘De heropvoedingskampen zijn afgeschaft, het aantal doodstrafdelicten neemt af, de rechtsbescherming neemt toe en het Centraal Comité investeert in versterking van de rechtsstaat…. Volgens de World Value Survey vindt zo’n 24 procent van de Chinezen dat de mensenrechten in hun land zeer goed worden beschermd en nog eens 40 procent vindt die bescherming behoorlijk. Slechts negen procent vindt dat de mensenrechtenbescherming te wensen overlaat en twee procent dat deze geheel ontbreekt. Daarmee hebben de Chinezen veel meer vertrouwen in de mensenrechtensituatie in hun land dan Europeanen in de mensenrechtenbescherming in Europa.’ (1) Een lezer schrijft: ‘het is echter aan het Chinese volk om te ageren wanneer er iets niet klopt. Laten westerse mensen zich vooral druk maken over de toenemende ellende in hun eigen landen en hun ogen openen voor het feit dat China zich humaner ontwikkelt dan het Westen met zijn dagelijkse oorlogsgeweld.’
Wat het Westen betreft wijzen de geraadpleegde collega’s en lezers er trouwens op dat
‘gevangenen of verdachten isoleren ook bij ons bestaat, om te verhinderen dat ze via via onder
elkaar een strategie afspreken’ en ‘spijtbetuiging komt ook voor’. Hieruit kun je afleiden ‘dat het in China niet per se voortkomt uit confucianisme’.
Werk in uitvoering
Allen beseffen dat de rechtsstaat in China een werk in uitvoering is.
‘Niet altijd worden verdachte personen met naam benoemd, het wordt steeds minder en minder. Gezichten en stemmen worden veelal onherkenbaar gemaakt. Het is dus zeker geen algemeen verspreid fenomeen. Integendeel zelfs, het wordt steeds minder en minder’. ‘Normen kunnen evolueren met de tijd, zoals in elke samenleving.’ Of: ‘het Westen heeft een voorsprong van 200 jaar in het ontwikkelen van de rechtsstaat’, maar schrijft een ander: ‘rekening houden met de vooruitgang die China doormaakt. Hopelijk van meer welvaart naar meer welzijn’.
Natalia Mihailova van GBTimes vindt er dit van: ‘gelukkig is er gedurende de laatste 30 jaar wel wat verandering te zien. Professor Liu Renwen, een geleerde aan de Chinese Academy of Social Sciences en expert op het gebied van strafrecht, ziet een duidelijke trend. Hij bemerkt een geleidelijke transformatie van het glasharde strafrecht naar een milder rechtssysteem waarbij medelijden tot de mogelijkheden kan behoren’ (2)
Isolatie
Guo Gangchang, de man van Fosun, die verdween en terugkwam. Hoort isolatie bij het Chinese rechtssysteem?
Dat verdachten of getuigen in China voor enige tijd verdwijnen in het kader van een gerechtelijk onderzoek, daar kijkt niemand echt van op. Er is eerder sprake van verwondering dat het zoveel verontwaardiging oproept want… ‘Het Westen sluit zeker sommige (staatsgevaarlijke) verdachten ergens op en zorgt dat er geen contact met de buitenwereld is: geen radio of contact met medegevangenen, geen advocaat en een zwijgplicht wanneer justitie dat nodig oordeelt. Ook in Nederland kan een rechter het vooronderzoek uitbreiden naar 3 maanden en dat opnieuw verlengen. De opgegeven reden is dan: het onderzoek loopt en dat kan ook maanden duren. Wie die uitleg gelooft is naïef’ volgens de lezer, want: ‘er vinden observaties plaats om te kijken of de gevangene wil praten’ en nog: ‘Het Westen geeft met Guantanamo niet echt een lichtend voorbeeld!’
In China werkt volgens een lezer vaak een combinatie van: de verdachte de kans bieden mee te werken aan het onderzoek en hem of haar zo uitzicht te geven op strafvermindering of een tactische omweg om rechtmatig andere, ernstigere misdrijven te onderzoeken. Het is ‘vergelijkbaar met een auto tot stilstand dwingen omdat het achterlicht niet werkt. Tijdens de controle worden dan andere ernstigere verdachte zaken onderzocht. In afwachting van de onderzoeksresultaten wordt er weinig tot niet naar buiten gecommuniceerd’. Het valt te begrijpen dat ‘een machtige figuur met een groot netwerk contacten zoals Zhou Yongkang op een geheime plaats werd vastgehouden tot zijn helpers ook onschadelijk waren gemaakt’. Iemand van de redactie weet dat ‘het Chinese rechtssysteem zegt dat er binnen de maand een aanklacht moet zijn of anders vrijlating’. Of dit strikt toegepast wordt en of het ook van toepassing is op huisarrest is niet duidelijk…
Zhou Yongkang voor het gerecht
De rechtshandhavers laten familieleden en vrienden soms onkundig van de verblijfplaats of het welzijn van hun geliefde als ze die ergens in afzondering vasthouden. Dat kan tot op zekere hoogte verantwoord zijn als die partners, kinderen of medewerkers van medeplichtigheid verdacht kunnen worden. Het is de vraag of dat niet te licht gebeurd. Weinig deelnemers aan de rondvraag gaan hierop in of kennen er de reden voor, terwijl het toch een wrede manier van optreden is. Een redactielid hoopt op ‘een groeiend inzicht dat dit contraproductief werkt. Hopelijk kom er hier snel dezelfde vooruitgang als die welke er de laatste jaren is op het vlak van afgedwongen bekentenissen, uitsluiting van onrechtmatig verkregen bewijs, hoger beroep en revisie in geval van onterechte veroordeling’.
Openbare schuldbekentenis
Hier kan net zoals bij het isolement sprake zijn van een combinatie van redenen en verantwoordingen. Een schuldbekentenis op tv kan ‘een afschrikwekkend effect hebben, het is een opvoedingsmiddel, het levert strafvermindering op voor de verdachten die meewerken aan het onderzoek. ‘misschien voelt de Chinese justitie zich verplicht om met tv-beelden te bewijzen dat de verdachten nog in leven zijn en dat ze correct behandeld zijn’… “voor sommige critici is het pure ‘propaganda’, dat is best mogelijk, maar kan moeilijk de hoofdreden zijn. De vele problemen van China zouden dan een stroom aan bekentenissen opleveren”… ‘ op tv een bekentenis afleggen kan net zoals schuld bekennen de strafmaat verlichten’….
Guo Meimei, de internetvedette die het Rode kruis van China met leugens op haar blog in diskrediet bracht
Het blijft een punt van discussie. Iemand vindt: ‘Verdachten hebben recht op privacy. In sommige westerse landen gaan de media ver in de bescherming hiervan. Soms wordt het hypocriet en karikaturaal: in Nederland schreven de kranten nog steeds over Volkert v.d. G, ook toen de moordenaar van Fortuin al lang met naam en toenaam bekend was. Toch zal in grote delen van de wereld het opvoeren van schuld bekennende verdachten met afkeer worden begroet’. … ‘nog een nadeel aan bekentenissen op tv: de rechtsgang wordt er door beïnvloed, net zo erg als wanneer demonstranten op voorhand een verdachte onschuldig verklaren’. Voor een redactielid blijft het vooral bedenkelijk ‘wanneer je verdachten, mensen die dus nog niet veroordeeld zijn, in het openbaar schuld laat bekennen’.
Bij dit onderwerp van de openbare bekentenissen achten de respondenten de culturele achtergrond invloedrijker. Het lijkt er immers op dat het in Azië minder ongebruikelijk is om zich publiek te verontschuldigen of schuld te bekennen, hoewel het letterlijk en figuurlijk een straf is. ‘Mianzi – reputatie en prestige – is een niet te onderschatten fenomeen binnen de samenleving. Bekentenis in het openbaar zou in China de zwaarste straf kunnen zijn en misschien daarom ook wel de meest effectieve’. Een lezer hanteert echter een andere invalshoek : ‘De tv-bekentenissen hebben in China de functie om te laten zien dat criminelen op het verkeerde politieke pad zitten’.
Normen en waarden van het Chinese rechtssysteem
Ten slotte komen we uit bij het referentiekader, het geheel van normen en waarden in het Chinese rechtssysteem. Immers ‘wat niet strookt met de normen in de ene rechtsorde, kan wel degelijk rechtsgeldig zijn in een andere rechtsorde. We moeten kijken naar de uitgangspunten, de grote principes’.
Dat kan je erg scherp en politiek stellen. Iemand antwoordt op de vragen: ‘in China gaat het om iets anders. De staat moet overeind blijven en de staat is nu de CPC. Het kenmerkende verschil tussen het Westen en China is de rol van de staat. Al eeuwenlang staan alle Chinezen onder staatstoezicht en betalen belasting. In het Westen hebben financiële elites alle vrijheid en betalen geen of weinig belasting (particulier eigendom). Zij vallen niet onder het staatstoezicht. Zij zijn autonoom.
De vrees in China is dat overtreders de westerse weg kiezen en dit credo verspreiden. Xi Jinping verwoordt het met de onderwerpen die China niet zal accepteren, zoals onder andere westerse constitutionele democratie, universele waarden, twijfel aan socialisme met Chinese kenmerken enz.’.
Een andere lezer heeft er kennis van dat ‘het Chinese strafrecht traditioneel pas in werking trad wanneer een misdrijf de belangen van de staat of samenleving bedreigde. Misdrijven waarvoor dat niet gold werden intern binnen de familie of lokale gemeenschap berecht. Maatschappelijke belangen stonden voorop: het strafrecht beschouwde loyaliteit aan de staat belangrijker dan loyaliteit aan familie/lokale gemeenschap’.
Xi Jinping: ‘we hebben veel bereikt met de mensenrechten, maar kunnen nog beter’
Het is iets dat velen waarnemen: in China wegen ‘maatschappelijke belangen zwaarder dan individuele rechten’….Dat is ook waarom collectieve en sociaaleconomische rechten nog altijd de voorrang krijgen, ook in het Chinese rechtssysteem. De Nederlandse hoogleraar mensenrechten Tom Zwart raadt Amnesty dan ook aan te stoppen met zijn afwijzende campagnes van morele superioriteit en bijvoorbeeld te investeren in een fonds waaruit rechtsbijstand kan worden betaald. ‘Op die manier zou Amnesty zich voegen bij een groot aantal Nederlanders die rechtstreeks bijdragen aan de mensenrechten in China. Zo scheppen Nederlandse bedrijven werkgelegenheid in China door in- en export en door bedrijfsactiviteiten in het land, en realiseren zo sociaaleconomische rechten. Nederlandse experts dragen in China bij aan voedselveiligheid en watermanagement en investeren daarmee in het recht op gezondheid en bestaanszekerheid’.
Voetnoten
(1) Stop je geroep, Amnesty, en investeer in Chinees recht, Tom Zwart (hoogleraar rechten van de mens, Universiteit van Utrecht) in NRC.nl, 26 oktober 2015. Opiniestuk n.a.v. het bezoek v.d. Nederlandse koning aan China. http://www.nrc.nl/handelsblad/2015/10/26/stop-je-geroep-amnesty-en-investeer-in-chinees-r-1549932
(2) ‘Gij zult niet doden’ – De ethische kant van de doodstraf, Natalia Mihailova in GBTimes, 29 februari 2012.http://nl.gbtimes.com/wereld/gij-zult-niet-doden-de-ethische-kant-van-de-doodstraf
Met dank aan Lok, de lezer die ChinaSquare op de bovenstaande artikelen heeft geattendeerd.
Toevallig geeft ook de Global Times vandaag een achtergrondcommentaar bij de publieke bekentenissen: ‘Public confession needs to be viewed within context’, een opiniestuk van Liu Zhun
http://www.globaltimes.cn/content/965819.shtml
