Conflicten in Hongkong, in de schaduw van de geopolitiek (opinie)

Opiniestuk Dirk Nimmegeers

Al wekenlang kent Hongkong heftige acties en incidenten, die zo op het oog gericht zijn tegen een wetsvoorstel betreffende de uitzetting van misdadigers. De regionale regering van Hongkong wordt geconfronteerd met een massale – soms gewelddadige – beweging.

Afgelopen weekend waren er op zaterdag en zondag tijdens twee verboden betogingen alweer gevechten tussen de ordehandhavers en groepen die de regering en de politie systematisch aanvallen.

Conflicten

Welke motieven hebben de tegenstanders van de zittende overheid in Hongkong? Zelf zeggen ze te ageren tegen een voorgestelde wet op de uitzetting van misdadigers. De vorm van hun acties varieert van massale, vreedzame betogingen tot hevige rellen. Gemaskerde en gewelddadige actievoerders nemen belangrijke officiële gebouwen en nationale symbolen als mikpunt voor hun vandalisme. Er is diepe verdeeldheid onder de bevolking ontstaan tussen enerzijds diegenen die willen dat de rust weerkeert en anderzijds een grote groep van zogenaamde pro-democraten.

Eisen tegen wet en tegen China

Die ‘pro-democraten’ blijven vooral hardnekkig de definitieve schrapping van het wetsvoorstel op de uitzetting eisen. Er gaan stemmen op dat Carrie Lam, de regeringsleidster die het wetsvoorstel had ingediend en lange tijd bleef verdedigen, weg moet. De voornaamste eis van de tegenstanders is ‘Geen uitzetting naar China’. Het Chinese rechtssysteem is volgens hen minderwaardig. Iemand die daarin terechtkomt zou geen eerlijk proces krijgen. Bovendien, zo zeggen ze, is de geplande wet de zoveelste maatregel waarmee Beijing ‘zijn greep op Hongkong wil versterken’ en de rechten van de regio aantasten. Zijn dat de echte redenen waarom de ‘pro-democraten’ het opnemen tegen de wet over de uitzettingen?

Wat is de inhoud van het omstreden wetsontwerp?

Jasper Tsang, een bekend politicus en vroeger parlementsvoorzitter in Hongkong, bracht klaarheid over het wetsontwerp op Bloomberg TV. In een interview wees hij op zaken die de tegenstanders liever negeren. Kenny Coyle, een journalist die al jaren in Hongkong en Macau woont en werkt, gaf een uitgebreide beschrijving van de beoogde wet in het linkse Britse dagblad Morning Star. Volgens Tsang en Coyle wilden de wetgevers dat Hongkong verdachte personen kon uitleveren naar het land waar ze hun wetsovertredingen (misschien) hebben begaan. Op dit moment heeft de stad hierover afspraken met 20 landen. Het was de bedoeling dat aantal uit te breiden tot 100. Toch is de propaganda van de tegenstanders uitsluitend op China gericht.

Het ontwerp betrof geen misdaden begaan in Hongkong zelf. Het moesten misdaden zijn waarvoor je ook in Hongkong kon gestraft worden, en ze moesten ernstig zijn, strafbaar met ten minste 7 jaar gevangenis. Een rechtbank in Hongkong zou elke uitwijzing onderzoeken en er enkel mee akkoord gaan als ze aanvaardbaar was. De betrokken verdachten konden beroep aantekenen in Hongkong. Uitwijzing om politieke of religieuze redenen zou nadrukkelijk verboden worden, ook als die verpakt werden in andere aanklachten. Daarbij is het volgens Coyle nuttig om te weten dat er onder meer rechters uit Groot Brittannië, Australië en Canada zetelen in de rechterlijk macht van Hongkong. Dat zijn allemaal redenen waarom de nieuwe wet gewoonweg niet kon gericht zijn tegen activiteiten van Chinese dissidenten of zakenlui in de speciale regio, iets wat de tegenstanders beweren.

Gemiste kans

De nieuwe regelgeving zou juist vooruitgang betekend hebben. Verzoeken om uitlevering zouden een zorgvuldiger screening krijgen dan bij de huidige regeling. Daar profiteren nu landen van zoals Singapore, Maleisië, Sri Lanka en de Filippijnen die eerder personen vervolgd hebben op min of meer verhulde politieke of religieuze gronden, aldus Kenny Coyle. Een uitgebreider systeem van uitlevering zou het onmogelijk maken dat Hongkong een schuilplaats blijft bieden aan echte misdadigers zoals de man die op Taiwan een vrouw had vermoord en nu niet kan worden uitgeleverd voor de berechting daar. (Dat was de aanleiding voor de poging om deze wantoestand recht te zetten). Al dertig jaar lang wordt geprobeerd om de inadequate afspraken met een klein clubje landen, voor de uitlevering van misdadigers te verbeteren, zoals de Britse advocaat Grenville Cross in de Hongkongse krant South China Morning Post schreef. (De Brit Cross was tot 2009 directeur van de openbare aanklagers in Hongkong). Het is jammer dat de leiders van Hongkong op een slecht moment (30 jaar Tiananmen) en op een autoritaire manier het wetsontwerp hebben gepresenteerd. Zo hebben zij niet alleen de kans gemist om de uitzettingsregeling te verbeteren, maar de regering heeft ook de oppositie ruim de gelegenheid geboden om de wet als aanleiding te nemen voor een propagandaoorlog waarin die al belangrijke veldslagen heeft gewonnen.

Terughoudend China

Bovendien krijgen misdadigers van gemeen recht in China een correct proces, welke twijfels men ook zou kunnen hebben aan de correctheid van politiek getinte zaken. Overigens is de professionaliteit van het rechtssysteem in China de laatste 20 jaar enorm verbeterd, zo liet diezelfde Grenville Cross op 9 mei in een opiniestuk weten. Beijing is er zeker voorstander van om in alle gebiedsdelen van China hierover dezelfde regeling te hebben, maar heeft daar al die tijd niet op willen aandringen, ook nu niet. Het is een voorbeeld van de terughoudendheid die Beijing laat zien ten overstaan van de regionale wetgeving van Hongkong waarover immers tot 2047 enkel de Hongkongers zelf beslissen. Klopt het dat Beijing de rechten van de Hongkongers meer en meer inperkt? Is het wel de Centrale Regering van China die het model van ‘Eén land, twee systemen’ ondermijnt ?

Twee systemen

China heeft zich tot nog toe altijd met woord en daad gehouden aan het principe dat de regering van Hongkong waakt over zaken die de speciale regio aangaan. Dat doet Beijing uit welbegrepen eigenbelang: Hongkong investeert uitbundig in de rest van China en fungeert als doorgangsgebied en schakel met de wereldeconomie. De Chinese regering blijft herhalen dat binnenlandse wetgeving, justitie en ordehandhaving de verantwoordelijkheid zijn van de regionale regering van Hongkong. Beijing staat achter die regering wanneer die haar verantwoordelijkheid opneemt. De Nationale Regering van China geeft adviezen, maar is nog nooit metterdaad tussengekomen. Dat doet ze ook bij de huidige escalatie niet. Beijing protesteert met kracht, maar vertrouwt terecht op de overheid van Hongkong zelf om de orde te herstellen en al diegenen die overtredingen begaan te straffen.

Yuen Long

Dat geldt ook voor de knokploeg die vorige week in de dorpse buitenwijk Yuen Long radicale demonstranten met grof geweld overviel. De radicale demonstranten verspreiden het gerucht dat er bij hun aanvallers leden zaten van de triaden, gangsterbendes. Zij hebben hier geen bewijzen voor. Het is schokkend om te merken hoe westerse media dat verhaal zonder meer overnemen en als de waarheid voorstellen. De politie heeft het onzinnige verhaal ontkracht dat ze zou hebben laten begaan. Twaalf van die knokkers, waarschijnlijk boze dorpelingen uit Yuen Long, zijn gearresteerd. Beijing is ervoor dat ook zij voor het geweld van hun kant vervolgd zullen worden.

Eén land 

In de Gezamenlijke Verklaring (1984) van China en Het Verenigd Koninkrijk staat dat de ‘Speciale Administratieve Regio Hongkong rechtstreeks valt onder het gezag van de Centrale Regering van China. De regio zal een ruime autonomie kennen, behalve met betrekking tot Buitenlandse Zaken en Defensie’. Bovendien komt het volgens die Gezamenlijke Verklaring toe aan het Nationaal Volkscongres van China om deze afspraken in de Basiswet vast te leggen voor een termijn vanaf 1 juli 1997 tot 30 juni 2047. China heeft de Basiswet opgesteld, daarmee is de Britse vroegere kolonisator akkoord gegaan. Die moest immers dit stuk grondgebied aan China teruggeven. Pas vlak voordat Londen dit deed heeft het democratische hervormingen doorgevoerd in zijn ‘kroonkolonie’. De typische Hongkongse democratie en rechtsstaat zou door China worden gerespecteerd en zelfs uitgebreid, zodat in de Speciale Administratieve Regio Hongkong de politieke en individuele rechten ruimer zijn dan in alle andere regio’s van China. Daar moet de overheid vanwege de graad van de ontwikkeling de nadruk nog altijd meer leggen op de economische en collectieve rechten. De voorwaarde voor de aanvaarding van het naast elkaar bestaan van twee systemen is echter precies dat Hongkong met China inderdaad één land vormt. Het is logisch dat Beijing bij de meest recente uitbreiding van de democratie, het algemeen stemrecht voor de verkiezing van de regeringsleider, een veto wilde inbouwen tegen kandidaten die juist die voorwaarde niet willen accepteren. De leus ‘Hongkong is China niet’ is de definitieve afwijzing van ‘Eén land, twee systemen’. Dat is inderdaad onaanvaardbaar in het politieke systeem van Hongkong.

De ware ondermijners

Vandaag gaan de pro-democraten en hun radicale localistische (separatistische) bondgenoten zeer ver in de ondermijning van het model ‘Eén land, twee systemen’. Zij zoeken duidelijk de grenzen op. Van het tweeluik ‘Eén land, twee systemen’ willen zij het eerste luik het liefste verwijderen, hoewel dat ten koste zou gaan van de economie in Hongkong, dus van brede lagen van de samenleving. Zelfs de vele wederzijdse voordelen waarvan Hongkong en het vasteland China nog steeds genieten door hun economische, financiële en infrastructurele samenwerking, bijvoorbeeld aan het Belt & Road Initiatief, zijn hen een doorn in het oog. Elke samenwerking met Beijing betekent immers een verder naar elkaar toegroeien. Om die reden is het overigens betwijfelbaar of de jonge tegenstanders van de regering van Hongkong zelf en van China ‘gemotiveerd zijn door sociale of economische problemen zoals woningschaarste of vastgelopen sociale mobiliteit’.  Mocht dat toch zo zijn, dan laten diegenen die het moeilijk hebben zich op sleeptouw nemen juist door mensen die absoluut niet de bedoeling hebben voor hun belangen op te komen. Deze spijtige vergissing is natuurlijk al eerder vertoond, denk aan de arbeiders die voor Trump hebben gestemd, dus ondenkbaar is het niet.

‘Coalition of the willing’ voor de nieuwe koude oorlog

De tegenstanders van de overheid in Hongkong vragen expliciet de bijstand van buitenlandse regeringen, daarbij toegejuicht door vele westerse politici en media. Waarnemers zoal Coyle tonen overtuigend aan dat niet alleen de ‘radicalen’, maar ook de ‘gematigden’ geld, adviezen en een tactische vorming halen, onder andere in Washington en Londen. De zelfbenoemde strijders ‘voor meer vrijheid en democratie’ tonen een diepgewortelde afkeer van het politieke systeem van China en slepen medeburgers hierin mee. De radicalen rijgen de provocaties aan elkaar en besmeuren de nationale emblemen van China. De gematigden steunen hen passief. Er zijn elementen die een tweede Tiananmen willen uitlokken (en bereid lijken daarbij de helden- of slachtofferrol op zich te nemen). Dat doen ze in toenemende mate met activiteiten die kunnen vallen onder Buitenlandse Zaken en Defensie, de twee terreinen waarop China altijd bevoegd is geweest en de plicht heeft zijn bevolking te beschermen. Het hoeft niet te verwonderen dat zowel de gematigde als de gewelddadige tegenstanders van het Chinese socialisme steun zoeken en vinden in de VS en Europa. Het westerse conflictmodel bepleit regime change in elk land dat een onafhankelijke weg zoekt naar een eigen ontwikkeling, nationale democratie en eigen accenten inzake de mensenrechten. Dat westerse conflictmodel is opnieuw in het offensief. Washington zoekt hulptroepen in Hongkong en Taiwan. Zij richten hun pijlen op de ‘Beijing consensus’ die juist staat voor ontwikkeling en samenwerking met respect voor elkaars systemen. Wie het hegemonisme en het interventionisme van de VS en zijn bondgenoten niet wil steunen moet zijn ogen openen voor dat belangrijke element in de kwestie Hongkong.