Kan het Chinese vredesplan de oorlog beëindigen? Chinakenner Jenny Clegg maakt een analyse van de inhoud en de beweegredenen van dit plan. (opinie)
Twee vredesvoorstellen
Bij de eerste verjaardag van de Russische invasie in Oekraïne kwamen er twee belangrijke voorstellen aan bod. Enerzijds ontving de Algemene Vergadering van de VN een nieuwe resolutie, opgesteld door Oekraïne in overleg met zijn bondgenoten. Anderzijds publiceerde China een 12 punten tellend vredesplan.
Beide teksten roepen op tot een staakt-het-vuren en vragen om de naleving van het VN-soevereiniteitsbeginsel. Verder bevatten ze niet veel gemeenschappelijks.
De VN-resolutie eist de onmiddellijke terugtrekking van de Russische troepen, maar roept niet specifiek op tot vredesbesprekingen. Deze niet-bindende resolutie werd aangenomen met 141 stemmen voor, 32 onthoudingen en 7 tegen.
De VN-resolutie roept niet specifiek op tot vredesbesprekingen
Net als bij eerdere VN-stemmingen over Oekraïne onthielden grote ontwikkelingslanden zich van stemming: India, China, Pakistan, Bangladesh en Iran. Zij kregen het gezelschap van Cuba en de meeste Centraal-Aziatische landen, terwijl bijna de helft van de Afrikaanse landen geen steun gaf.
In het plan van China wordt gewaarschuwd voor het gevaar dat het conflict uit de hand loopt en er zelfs een risico is dat er kernwapens worden ingezet en dat er zeer onveilige situaties ontstaan in de kerncentrales. Dat is slechts één van de punten waarover de VN zich zorgen maakt, wat overigens wel vreemd is aangezien dit het gevaarlijkste aspect is van het conflict in Oekraïne.
Het Chinese plan erkent ook dat er met de legitieme bekommernissen van allen moet worden rekening gehouden. Het roept beide partijen op ‘in dezelfde richting te werken’ om de vredesbesprekingen zo spoedig mogelijk te hervatten’.
Verder wil het plan ook een einde maken aan unilaterale sancties waarin de VN-Veiligheidsraad niet heeft toegestemd. Het verzet zich ertegen dat men de wereldeconomie gebruikt als ‘instrument of wapen voor politieke doeleinden’.
Daar waar de eenzijdige benadering in de Oekraïense VN-resolutie alleen maar kan bijdragen tot het verlengen van de oorlog, biedt het voorstel van China daarentegen een internationaal kader om de besprekingen in de richting van een vreedzame regeling te sturen.
Het voorstel van China biedt een internationaal kader om de besprekingen in de richting van een vreedzame regeling te sturen
China komt niet in aanvaring met het internationaal recht; zijn plan is daar volledig mee in overeenstemming. Het probleem is hoe dat recht wordt gebruikt: de grootmachten zijn aan zet om samen te werken en de strijdende partijen te helpen ‘de deur naar een politieke regeling te openen’.
Anti-Chinese kritiek
De anti-Chinese media bekritiseren het plan als vaag – hol zelfs – en onoprecht, alleen bedoeld om in het Zuiden het imago van China als vreedzame macht hoog te houden. China zou zich vooral zorgen maken ‘om gezichtsverlies’, iets wat volgens de sinofobe ideologie een uniek Chinees raciaal kenmerk is.
Maar als de voorstellen weinig gedetailleerd zijn, komt dat vooral omdat China noch zichzelf, noch enige andere mogendheid, het recht toekent om concrete voorschriften en vooraf bepaalde oplossingen voor te stellen.
Westerse oorlogsstokers proberen nu de geloofwaardigheid van China als vredestichter te ondermijnen door China luidkeels maar zonder het minste bewijs ervan te beschuldigingen dat het van plan is Rusland militair materieel te leveren.
‘Als iemand nog twijfels heeft over het leveren van wapens aan Oekraïne,’ waarschuwde Boris Johnson vorige week in het Britse Parlement, ‘kijk dan maar eens hoe China zich voorbereidt om de Russen te bewapenen.’
De kwestie van de neutraliteit van China
China veroordeelt de inval van Rusland niet expliciet en houdt vast aan de eerder in februari 2022 overeengekomen ‘vriendschap zonder grenzen’. Dat het zich neutraal noemt kan dus in twijfel worden getrokken.
China heeft echter vanaf het begin heel duidelijk verklaard dat de huidige oorlogssituatie ‘niet is wat wij willen zien’. Op de tweede dag van de invasie werden bepaalde financiële beperkingen opgelegd en Wang Yi, toen nog minister van Buitenlandse Zaken, belde met ambtgenoten in Frankrijk, Groot-Brittannië en de EU om het standpunt van China uit te leggen.
China heeft vanaf het begin heel duidelijk verklaard dat de huidige oorlogssituatie ‘niet is wat wij willen zien’
Zijn stellingen, nu uitgewerkt in het 12-puntenvoorstel, waren dat de soevereiniteit en de territoriale integriteit van alle landen moeten worden gerespecteerd en beschermd. Dat, gezien de vijf opeenvolgende uitbreidingsronden van de NAVO naar het oosten, aan de legitieme veiligheidseisen van Rusland naar behoren tegemoet moet worden gekomen, en dat grootschalige humanitaire crisissen moeten worden voorkomen.
De hoogste prioriteit was dat alle partijen zich terughoudend zouden opstellen, waarbij Wang Yi verklaarde dat China een zo spoedig mogelijke rechtstreekse dialoog en onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne zou toejuichen.
Het optreden van Poetin heeft China in een lastig parket gebracht, niet in de laatste plaats betreffende zijn betrekkingen met Europa. China heeft enorme inspanningen geleverd om een partnerschap met Europa op te bouwen als buffer tegen de toenemende economische oorlogsvoering van de VS.
Nu willen de Europeanen dat China een standpunt inneemt over de oorlog in Oekraïne, de kwestie die voor hen een absolute prioriteit heeft.
Tegelijkertijd heeft China zijn eigen goede redenen om Rusland niet tegen zich in het harnas te jagen, zoals een grens van 4.300 km en bepaalde ervaringen uit het verleden met Russische agressie. Voorbeelden van dit laatste zijn de Russisch-Japanse oorlog van 1904 die op Chinese bodem werd uitgevochten en het grensconflict van 1969 tussen China en de Sovjet-Unie. Daarbij was China de veel zwakkere macht
Er werden daarna ook hier grote inspanningen geleverd om de normale betrekkingen in 1989 te herstellen en vervolgens het partnerschap tussen beide landen te versterken.
Daarnaast hecht China, dat zowel aan Afghanistan als aan Noord-Korea grenst, veel belang aan samenwerking met Rusland. Dat deelt zijn bezorgdheid over een destabilisatie doorheen de regio’s van Centraal- en Noordoost-Azië.
China ziet een oplossing voor Rusland-Oekraïne als een dringende noodzaak, nu de VS probeert een soortgelijke confrontatie in de regio Azië-Stille Oceaan uit te lokken
Zeker, de vijandigheid van de VS duwt de twee partijen naar elkaar toe. China ziet een oplossing voor Rusland-Oekraïne als een dringende noodzaak, nu de VS probeert een soortgelijke confrontatie in de regio Azië-Stille Oceaan uit te lokken, met nog grotere gevolgen dan die op het Europese continent.
Rusland en China zijn het er wel over eens dat een multipolaire wereld nodig is, maar China volgt hierbij een heel andere aanpak. Rusland zag geen ander middel dan geweld om zich te verzetten tegen de uitbreiding van de NAVO. De Chinese manier van denken daarentegen – die van de klassieke strateeg Sun Tzu – is echter juist om geweld te vermijden.
In plaats van een Chinees-Russisch blok te vormen, wat de VS zeker nog razender zou maken, wil China door middel van diplomatie een confrontatie vermijden. Het wil proberen de VN weer een centrale rol te geven in de internationale betrekkingen.
Het vredesplan laat zien hoe China zijn rol als belangrijke mogendheid wil invullen: overleg steunen, vredesbesprekingen vergemakkelijken en goede diensten voor bemiddeling aanbieden.
Het is niet alleen een serieus voorstel om het conflict te beëindigen, maar tegelijk is het plan bedoeld om het Zuiden van de wereld te verenigen en Europa voor zich te winnen, net nu de NAVO afglijdt naar een rechtstreeks conflict met Rusland, waardoor de basis zelf van de internationale samenwerking en de VN wordt bedreigd.
Het Chinese plan is bedoeld om het Zuiden van de wereld te verenigen en Europa voor zich te winnen
Internationale steun voor vrede verwerven
De koudeoorlogsverdeeldheid waar de Verenigde Staten op aansturen stuit op een struikelblok: landen in het Zuiden verzetten zich tegen de eis om partij te kiezen. Een jaar van lobbyen heeft weinig verandering gebracht in de onthoudingen bij stemmingen in de VN.
In zijn oproepen tot de ontwikkelingslanden treedt Volodymyr Zelensky op als een verdediger van het VN-grondbeginsel van de soevereiniteit en vraagt hij hen wapens te leveren. Wat hij vergeet is de VN-verbintenis om geschillen via dialoog op te lossen.
Door de organisatie te veranderen in een strijdtoneel van ‘democratieën tegen autocratieën’ krijgen we een gevaarlijke ontsporing van de basis waarop de VN rust: de gelijkheid van alle staten, ongeacht hun politieke stelsels.
Het plan van China kan meer weerklank vinden in het Zuiden. Ontwikkeling is immers gebaat met oproepen tot gezamenlijke inspanningen om de verdere gevolgen te verzachten van een conflict dat het wereldwijde economische herstel na Covid ondermijnt en de aanvoer van energie, financiën en de handel in voedsel verstoort.
China suggereert wel dat Europa een deel van de schuld draagt door zijn falen om een inclusief veiligheidskader tot stand te brengen, maar daarnaast zoekt China ook naar eenstemmigheid met Europa. Het moedigt de EU en Rusland aan te streven naar ondeelbare veiligheid in overeenstemming met de oorspronkelijke focus van de OVSE (de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking).
China is de eerste grootmacht die zich inzet voor vrede in dit conflict. Het kan een enorme invloed uitoefenen en nog wel op beide partijen. Tot de oorlog uitbrak waren de betrekkingen van Oekraïne met China, zijn grootste handelspartner, goed.
Zelensky heeft de betrokkenheid van China nu voorzichtig toegejuicht en aangegeven dat hij bereid is Xi Jinping te ontmoeten
Zelensky heeft de betrokkenheid van China nu voorzichtig toegejuicht en aangegeven dat hij bereid is Xi Jinping te ontmoeten. Het kan zijn dat het pragmatisme van China niet past bij zijn hang naar bestraffing van Rusland. Maar ook Poetin zou grondgebied moeten afstaan.
Er is geen vrede mogelijk totdat beide partijen onder ogen zien dat ze, om te krijgen wat ze willen, bereid moeten zijn er iets voor terug te geven.
Vredes- en anti-oorlogsbewegingen moeten het initiatief verwelkomen en steunen. Ze mogen er niet van uitgaan dat China alleen maar meedoet aan het spel van de politieke strijd tussen de blokken of dat zijn rol als vredestichter moet worden onderschat. De wereldvrede vraagt nu om internationale solidariteit.
Jenny Clegg is een auteur en onderzoeker die gespecialiseerd is in China. Haar boek ‘China’s Global Strategy: towards a multipolar world’ werd in 2009 gepubliceerd door Pluto Press. Ze levert regelmatig bijdragen aan de Morning Star en Friends of Socialist China
Dit artikel verscheen eerder op The Morning Star. De vertaling is gepubliceerd door De Wereld Morgen.
Vertaling: Dirk Nimmegeers
