“Corona is de schuld van de Chinezen”. Een roekeloze Trump en de ondergang van een grootmacht

Een opiniestuk van veelzijdig publicist Marc Vandepitte*, dat eerder op DeWereldMorgen verscheen. Opiniestukken geven de standpunten van de auteur weer, niet noodzakelijk van de redactie.

Op het moment dat de VS kreunt onder de coronadoden en er rellen uitbreken in tientallen steden, richt Trump alle aandacht op China. De retoriek wordt opgevoerd, de economische agressie aangescherpt en de militaire spierballen worden gerold. Als dat maar goed afloopt.

De abominabele aanpak van de coronacrisis

De eerste coronapatiënt in de VS werd half januari gediagnosticeerd. Een week voordien was de directeur van het Center for Disease Control and Prevention (CDC) gecontacteerd door zijn Chinese collega over de uitbraak van vreemde longontstekingen. Op 20 januari waarschuwde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat het virus ook van mens op mens kon overgedragen worden. Het was toen al duidelijk dat COVOD-19 bij verspreiding ook in de VS epidemische vormen zou aannemen. De berichten uit China en andere Aziatische landen waren onrustwekkend. 

Toch nam de regering in Washington deze bedreiging niet ernstig. Op 10 februari verkondigde Trump doodleuk dat het virus vanzelf zou verdwijnen als het warmer zou worden… 

Pas toen de beurzen op 12 maart een diepe duik namen, begon men wakker te schieten. Bepaalde staten verboden massa-evenementen, sloten de scholen of legden regels op van ‘veilige afstand’ (social distancing). In andere staten waren massabijeenkomsten nog steeds toegelaten, zoals Spring Break in Miami of drukbezochte sportwedstrijden.

Op 22 maart werd een lockdown afgekondigd voor een derde van de bevolking. Op dat moment waren er al meer dan 25.000 bevestigde besmettingen. Ter vergelijking, in China gebeurde dat na 548 besmettingen en in België na 559 besmettingen. In heel de periode vooraf werd er ook nauwelijks getest. Daardoor gingen kostbare weken verloren om besmette mensen op te sporen en in quarantaine te plaatsen, om zo de epidemie in de kiem te smoren.

Eerst de beurzen, niet de gezondheid

Vanwaar die trage reactie? Trump heeft tot op het laatste moment geprobeerd om de belangen van de grote kapitaalgroepen veilig te stellen, desnoods ten koste van de preventie en de bescherming van de bevolking. Hij wou daarom zo veel en zo lang mogelijk maatregelen als ‘veilige afstand’ vermijden, laat staan een lockdown invoeren. Hij ging fel tekeer tegen gouverneurs van staten die dat soort maatregelen hadden genomen. “We moeten geen remedie hebben die erger is dan het probleem”. Daarmee zei Trump hardop wat velen uit de economische elite, ook in eigen land stilletjes dachten. Dominic Cummings, hoofdadviseur van Boris Johnson vertolkte die visie op de meest onverbloemde manier: “bescherm de economie en als dat betekent dat sommige gepensioneerden sterven, dan is dat jammer”.

Er is nog een tweede reden voor de trage reactie. De regering Trump heeft uit besparingsoverwegingen de capaciteit om epidemieën te bestrijden in zijn land sterk verminderd, om niet te zeggen afgebroken. Nochtans had Obama in 2014 gewaarschuwd dat er binnen de vijf tot tien jaar een pandemie kon uitbreken en dat de VS zich daarop moest voorbereiden. Trump sloeg die waarschuwing in de wind. In 2018 doekte hij de dienst op die zich binnen de Nationale Veiligheidsraad bezighoudt met pandemieën. Daarnaast verminderde hij de middelen van het instituut dat zich in de VS bezighoudt met de bestrijding van epidemieën, de Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Enkele maanden vóór de uitbraak van de pandemie werd de afdeling van CDC in China gesloten, waardoor de VS afgesloten werd van levensbelangrijke informatie op het moment van de uitbraak. Zelfs toen de epidemie al volop aan het woeden was heeft Trump de middelen van CDC nog verder teruggeschroefd…

Falende gezondheidszorg

De VS was totaal onvoorbereid op deze epidemie. Begin maart had het land amper 1 procent van de mondmaskers die het zou nodig hebben voor de bestrijding van het virus. Bij de uitbraak van de epidemie was er ook een schrijnend tekort aan beademingsapparaten, testkits en zelfs thermometers.

De malaise gaat veel dieper dan dat. Het is een structureel probleem en dat is niet enkel te wijten aan het beleid van Trump. De gezondheidszorg in de VS is volledig geprivatiseerd en is een echte centengeneeskunde. Rijke mensen kunnen zich een uitstekende behandeling permitteren. Daartegenover staat dat één op vijf van de inwoners geen of zeer slechte ziekteverzekering heeft. Zij moeten het stellen met minderwaardige zorg of kunnen zich belangrijke medische ingrepen zelfs niet veroorloven. Als gevolg van de coronacrisis zijn al veertig miljoen mensen werkloos geworden. De meesten daarvan verliezen automatisch ook hun ziekteverzekering.

In het land dat jaarlijks honderden miljarden dollars uitgeeft aan bewapening maken verpleegkundigen geïmproviseerde maskers met koffiefilters en zien ze zich gedwongen om in vuilniszakken en regenponcho’s te gaan werken. In bepaalde hospitalen is een acuut tekort aan beademingstoestellen en beschermingsmateriaal voor het medisch personeel. Deze derdewereldtoestanden leveren hier en daar apocalyptische taferelen op. In New York werden veldhospitalen opgetrokken en worden de vele doden begraven in een massagraf.

Pijnlijk gezichtsverlies

Qua coronaslachtoffers heeft de VS de trieste eer om koploper te zijn in de wereld. Eind mei waren er meer dan 1,8 miljoen besmettingen en 105.000 doden. Anders dan in China is het land er niet in geslaagd om de epidemie te beperken tot één regio. Epidemiologen stellen dat het aantal doden tien keer lager had kunnen zijn als de lockdown twee weken sneller was gestart.

Voor een land met de grootste economie en de meest geavanceerde medische technologie ter wereld kan je dit niet anders dan een totale mislukking noemen. Het contrast met de andere grootmacht China is groot. Na aanvankelijk wat geaarzel kreeg Beijing de epidemie snel onder controle en kon het het aantal slachtoffers sterk beperken. Per inwoner zijn er in de VS 80 keer zoveel coronadoden als in China. Voor Washington is de imagoschade niet te overzien.

Toen in 2014 Ebola uitbrak in Afrika trad de VS nog op als een echte wereldleider. Het nam het voortouw en de leiding in de bestrijding van dit gevaarlijk virus. Het Witte Huis krijgt vandaag het virus in eigen land met moeite onder controle en moet toezien hoe Beijing hulp en advies biedt aan 120 landen.

Martin Wolf, chief economist van Financial Times windt er geen doekjes om: “De VS verliest zijn reputatie van elementaire competentie”.

China als zondebok

Om de aandacht van die blamage af te leiden en de woede bij de bevolking te kanaliseren richten opiniemakers en politici hun pijlen dan maar op China. Trump had het aanvankelijk over het “Chinavirus”. Geruchten worden verspreid dat het virus afkomstig zou zijn uit een Chinees labo. Een geliefkoosde aanval is het betwisten van de officiële cijfers uit China. Volgens Trump ligt de schuld voor de coronacrisis in de VS volledig bij China. Uiteraard treft zijn eigen aanpak niet de minste schuld.

Omdat de Chinese aanpak geprezen werd door de WHO, moet ook die instelling eraan geloven. Uitgerekend op het moment dat de wereld de WHO meer dan ooit nodig heeft, trekt Trump de VS uit die organisatie terug.

De moddercampagne in de VS, gebaseerd op valse geruchten en fake news, wordt in ons land gretig overgenomen door het Vlaams Belang en de NVA. China, de WHO en experts als Marc Van Ranst, worden in één grote zak gestoken en gezien als de bron van alle kwaad. Alt-right publicaties gefinancierd vanuit de VS, zoals The Epoch Times, verspreiden China bagger online of via folders in de brievenbus.

In tegenstelling tot de handelsoorlog kost de coronacrisis mensenlevens. Als men de schuld daarvoor op China kan schuiven dan wekt dat enorm veel haat op t.a.v. dat land. Dat verklaart waarom de moddercampagne zo goed aanslaat in de VS. Maar liefst 58 procent van de VS-burgers stelt China verantwoordelijk voor de uitbraak van de epidemie in hun land, terwijl maar 42 procent de verantwoordelijkheid legt bij de eigen regering. Ze vinden zelfs dat hun land de coronacrisis beter heeft aangepakt dan China …

Maar er is nog een tweede reden voor het China-bashen. De VS is een neergaande grootmacht. Zijn dominantie op het vlak van technologie, de industrieën van de toekomst en de bewapening wordt meer en meer bedreigd door China. Washington doet er alles aan om dat te vermijden en probeert daarom de economische en technologische opgang van de Aziatische reus tegen te gaan. Door de Chinezen in een slecht daglicht te stellen maakt men het grote publiek klaar voor een stevige handelsoorlog of wie weet erger. Vandaag is meer dan 80 procent van de VS-burgers voorstander van een grootschalige handelsoorlog met China.

De kieskoorts stijgt

Binnen vijf maand zijn er presidentsverkiezingen. Trump wordt geconfronteerd met de grootste economische terugval en hoogste werkloosheid sinds de grote depressie van de jaren dertig. Dat kan hem veel stemmen kosten. Bovendien keren de oudere kiezers hem meer en meer de rug toe omwille van zijn desastreuze aanpak van het virus. In de peilingen ligt Biden nu 10 procent voorop.

Volgens Steve Bannon, de hardliner die Trump aan zijn verkiezingsoverwinning hielp in 2016, moet Trump opnieuw voluit de kaart van China trekken wil hij de verkiezingen in november winnen: “Dit is waar de verkiezingen van 2020 over zullen gaan. Niet dat de pandemie de wereldgeschiedenis niet heeft veranderd, maar zelfs met de pandemie is China het enige dat ertoe doet, het enige dat werkt”. Er circuleren geruchten dat topstrateeg Bannon terug zal keren om Trump te behoeden voor een nederlaag.

We mogen ons in elk geval verwachten aan een hevig opbod tussen Biden en Trump over China. Alles zullen ze uit de kast halen om elkaar te overtroeven in anti-Chinese retoriek: corona, Hong Kong, de Oeigoeren, Tibet, intellectuele diefstal, oneerlijke concurrentie, noem maar op. Gisteren gaf Buitenlandminister Pompeo al een voorproefje van deze haatcampagne. Volgens hem wil de Chinese communistische partij “westerse ideeën, westerse democratieën en westerse waarden vernietigen”, en brengt het “de Amerikanen in gevaar”. Dat is regelrechte oorlogstaal.

Stevenen we af op een confrontatie?

Het blijft niet bij woorden alleen. De economische elite in de VS is uit op een volledige reset van de economische relaties met China. Het streefdoel is een soort “economisch ijzeren gordijn” aan te leggen rond het land. Men viseert daarbij de strategische sectoren om de technologische opgang van China te ontwrichten. Vandaag ligt Huawei in het vizier omdat dit bedrijf ver voorop loopt in de ontwikkeling van de 5G-technologie. Recent heeft het Witte Huis nieuwe maatregelen uitgevaardigd om VS-bedrijven te verhinderen om chips te leveren aan Huawei. Die chips zijn essentiële onderdelen in de productie van de toestellen van dat bedrijf. Andere landen worden onder druk gezet om hetzelfde te doen.

Ook op het militair vlak beweegt er wat. Rondom China heeft de VS meer dan dertig militaire bases, steunpunten of trainingscentra (paarse bolletjes op de kaart). Zestig procent van de totale vloot is gestationeerd in de regio.

Deze militaire omknelling is al jaren aan de gang. In april van dit jaar heeft het Pentagon een nieuw rapport uitgebracht waarin gepleit wordt voor een verdere militarisering van de regio. Het plan is om ballistische afstandsraketten te installeren op eigen militaire basissen of bij bondgenoten (rode pijlen). Als men dan ook nog eens kruisraketten installeert op duikboten (zie kaart) dan kan men het vasteland van China treffen binnen de 15 minuten. Dat zijn bijzonder gevaarlijke evoluties.

In de maand mei stuurde Washington oorlogsschepen uit naar de Zuid Chinese Zee om olie-exploratie van Maleisië te ondersteunen in een betwist gebied. In andere betwiste gebieden worden militaire oefeningen opgevoerd. De VS marine heeft ook aangekondigd dat de volledige vloot van onderzeeërs naar de regio wordt gezonden als waarschuwing voor China. Wat zou er gebeuren als Chinese oorlogsbodems samen met Venezolaanse collega’s zouden patrouilleren voor de kust van Miami, of als Chinese onderzeeërs, geladen met kruisraketten, vlakbij steden als New York of Washington zouden postvatten?

Het kan zijn dat het blijft bij het rollen van de spierballen. Maar een militaire provocatie is niet uit te sluiten. Ten oorlog trekken, ook al is het een beperkte missie, krikt de populariteit van zittende presidenten altijd stevig op. Thatcher mocht dat ervaren met de Falkland oorlog (1982), Bush jr. met de oorlog tegen Afghanistan (2001) en Sarkozy met de oorlog tegen Libië (2011).

In 1999 liet president Clinton de Chinese ambassade in Joegoslavië doelbewust bombarderen. Op dat moment boerde de economie in de VS goed. Clinton was een gematigd en redelijk figuur. Nu zitten we met een economische elite die zich in het nauw gedreven voelt en met een ontoerekeningsvatbare president. Zoals de jaren dertig ons geleerd hebben is dat geen goede combinatie.

*Marc Vandepitte publiceert over ontwikkelingsproblematiek en kloof tussen Noord en Zuid, op basis van de jaarrapporten van VN-organisaties (UNCTAD, UNDP, UNICEF, FAO, ILO, ECLAC,…), de Wereldbank, IMF, … met speciale aandacht voor Latijns-Amerika, Cuba en China.