Dit een externe bijdrage van Peter Peverelli (redacteur van Chinasquare) en Gordon Dumoulin over het belang van een cross-cultureel perspectief in het begrijpen van de verschillen tussen de Chinese en de westerse versies van democratie. Hun eerste artikel, waarin het cultuurmodel uiteen gezet wordt, is eerder in twee delen op Chinasquare verschenen.
Cartoon over de Amerikaanse democratie uit de China Daily (disclaimer)
Achtergrond
Dit artikel over Chinese democratie is gebaseerd op Hoofdstuk 9 van het boek Has China Devised a Superior Path to Wealth Creation? The Role of Secular Values. In dit hoofdstuk wordt het merendeel van de westerse kritiek dat China geen democratie zou zijn geanalyseerd en weerlegd aan de hand van het 7-Dimensie (7-D) model van de nationale cultuur, ontwikkeld door Fons Trompenaars. Dit model is uitvoerig uiteengezet in het recente China21 Journal-essay ‘It is the culture stupid’, om culturele perspectieven naar voren te brengen waarom en wat China hoe en wanneer doet.
Verontrustend
Bijna niets schaadt China meer dan de beschuldiging dat het geen democratie zou zijn en evenmin de intentie heeft er een te worden. Dit is om verschillende redenen diep verontrustend voor de wereld.
Ten eerste vertegenwoordigt China met anderhalf miljard een aanzienlijk deel van de wereldbevolking en suggereert dit dus dat democratie, letterlijk: de invloed van het volk (demos in het Grieks) op het dagelijks bestuur (kratein) van zijn leefomgeving, voor zo’n grote groep mensen niet bereikbaar is.
Ten tweede zijn we gewend aan het idee dat democratie en welvaart samengaan. Echter het economische succes van het vermeende ondemocratische China weerlegt deze veronderstelling.
Ten derde kan de opzienbarende groei van China waarschijnlijk worden nagevolgd door andere opkomende economieën. En kunnen deze landen zich afvragen of het wel in hun belang is om gehoor te geven aan de voortdurende westerse druk ‘democratischer’ te worden. Dat economisch succes te maken heeft met ‘vrijheid’ en ‘democratie’ is de hoeksteen van de westerse economische orthodoxie en nu lijkt dit fundament te wankelen. Westerse economen zijn beduusd en westerse politici angstig.
En in plaats van de economische opkomst van China te analyseren en bestuderen, zijn ook Westerse media druk doende angstaanjagende berichten over China onder de burgers te verspreiden. Met een groeiende ideologische grondslag aangezien China’s economisch succes het narratief ‘alleen democratie leidt tot economisch succes’ onderuit heeft gehaald.
Het westerse perspectief
De westerse democratie gaat er vanuit dat de bevolking in conflict is over de juiste manier van bestuur en dat hierover mondeling gedebatteerd moet worden zonder geweld of dreiging met geweld. Met als resultaat dat het debat wordt gewonnen door één kant en verloren gaat voor de anderen. De meerderheid over elk onderwerp moet de kans krijgen te regeren en haar zin door te voeren. De kiezers stemmen voor of tegen degenen die deze debatten voeren, afhankelijk van hun eigen persoonlijke inzicht. Het grondgedachte hier is om van verdeeldheid naar een akkoord van ten minste een meerderheid te komen.
Het Chinese perspectief
De Chinezen streven naar eenheid, maar beseffen om dit te bereiken dat enige mate van verdeeldheid onvermijdelijk is, zolang het maar onder controle kan worden gehouden. De redenen hiervoor kunnen we ons goed voorstellen. De grootste bevolking ter wereld is maar al te gemakkelijk verdeeld. Rijst verbouwen vereist samenwerking van de hele gemeenschap en zonder zo’n samenwerking zal er hongersnood zijn. Historisch gezien leidde hongersnood gewoonlijk tot burgeroorlogen. Inderdaad, de Chinezen worden achtervolgd door het vooruitzicht van wanorde. Het is hun nachtmerrie.
Overigens behouden ook westerse staten het monopolie op rechtmatig geweld. Ze zullen rellen onderdrukken, zoals de VS regelmatig in hun samenleving hebben laten zien, en veel democratieën zouden in veel kortere tijd een einde hebben gemaakt aan het soort wanorde waarvan we in 2019 in Hong Kong getuige geweest zijn.
Laten we dit in kaart brengen.
Het Westen propageert verdeeldheid en verbaal debat en conflict, waarin individuele vertegenwoordigers debatteren over specifieke kwesties waarover rivaliserende partijen tegengestelde opvattingen hebben. Het is onwaarschijnlijk dat ze volledige eensgezindheid of overeenstemming zullen bereiken, maar in ieder geval zal de meerderheid haar zin krijgen en in de jaren die volgen kan er bredere overeenstemming komen. Dit hebben we kunnen zien bij vrouwenstemrecht, tolerantie voor homoseksualiteit of het einde van de doodstraf.
China daarentegen vertrouwt op eenheid, harmonie en overeenstemming. Dit vindt plaats te midden van diffuse relaties binnen een ordelijke gemeenschap. De grote vraag is of binnen dit kader voldoende ruimte blijft om tegenstrijdige visies of conflicten te bespreken. Lees meer in het volgende hoofdstuk over onderhandelingen naar consensus. Meer ruimte voor het bespreken van conflicten zal de consensus diepgaand en langdurig beïnvloeden.
Echter komen we verrassend genoeg deze vraag van voldoende ruimte voor conflicten ook tegen in het Westen in deze tijd. In het licht van grote, invloedrijke geschillen zoals de oorlogen in Oekraïne en Palestina wordt het uiten van tegenstrijdige standpunten tegen de regerende macht steeds minder toegestaan of simpelweg genegeerd of gedemoniseerd, zowel binnenskamers in de politiek als publiekelijk in (social) media. Volledige eenheid en overeenstemming zijn topprioriteit voor degenen die aan het stuur zitten.
Strijd tegenover consensus
Er zijn minstens twee essentiële aspecten van democratie. Een daarvan is het kiezen van een leider en/of beleid middels verkiezingen, zodat de leider/ het beleid zich gesteund weet door een meerderheid van het electoraat. De tweede is dat er middels onderhandelingen consensus wordt bereikt over een aantal essentiële kwesties.
Het Westen gaat voor verkiezingen en het verslaan van oppositiepartijen, terwijl een onderhandelde consensus veelal de voorkeur heeft in het Oosten. De westerse manier leidt niet altijd tot het gewenste doel. Adolf Hitler is immers ook door verkiezingen aan de macht gekomen. Een verkozen dictatuur heeft geen waarde en stemmen op je eigen clan of religie draagt niet bij aan de democratie. Amerika heeft de neiging om in andere landen waar ze een vinger in de pap hebben zo snel mogelijk verkiezingen uit te schrijven, zoals in Vietnam of Irak. Maar waar een onverdraagzame kliek wordt verkozen die na winst tegenstanders aanvalt of buiten spel zet, hebben verkiezingen geen waarde voor democratie. Dit kunnen we wederom in kaart brengen.
In het kwadrant linksboven wint de meest welbespraakte kandidaat de meeste stemmen. Pericles, de woordvoerder van de Atheense democratie, was briljant welsprekend. De banken in het Britse Lagerhuis staan twee zwaardlengtes uit elkaar.
Aan de andere kant hebben we een coherente gemeenschap van mensen die middels diffuse relaties met elkaar verbonden zijn. Dit leidt tot een consensus onderhandeld tot in de details. Veel hiervan is onzichtbaar en speelt zich achter de schermen af. Waar deze consensus breed en inclusief is, zullen veel betere beslissingen worden genomen en het is geen verrassing dat veel Aziatische economieën van dit type zijn. Een product van hoge kwaliteit is goed ontworpen, goedkoop te vervaardigen, gemakkelijk te onderhouden, aantrekkelijk om naar te kijken, economisch in gebruik – al deze kwaliteiten moeten onder experts worden besproken en onderhandeld, en vereisen niets minder dan consensus. Het voordeel van consensus is dat er meer mensen bij betrokken zijn en dat bij afwijkende stemmen rekening kan worden gehouden met hun specifieke bezwaren, terwijl degenen die in de Westerse democratie overstemd zijn, hun stem verliezen.
Voor- en achtergrond
Culturen hebben de neiging elementen waar ze trots op zijn in de etalage te plaatsen en waarden die ze minder prettig vinden achter de schermen te laten. Dit draagt bij aan de vijandigheid die het Westen voelt jegens China.
Als we bijvoorbeeld honderden in het donker geklede mensen in rechte rijen bij een toespraak van hun president zien klappen, lijkt dit voor het Westen een voorbeeld van een solistische leider die geen enkele oppositie duldt.
Echter, als dit waar is, waarom zijn zoveel Chinese beslissingen dan van zo’n hoge kwaliteit? Hoe hebben ze zoveel ziekte en armoede uit kunnen bannen? Waarom groeit hun economie zo snel? Voor de Chinezen betekent plichtsgetrouw applaus overeenstemming, consensus, orde, loyaliteit en harmonie over waar het land naartoe gaat. De natie gaat samen vooruit in de richting van meer welvaart en internationaal leiderschap.
Tot op zekere hoogte is het beeld van applaudisserende ambtenaren bedrieglijk, omdat het Chinese congres applaudisseert voor wat al is besloten. Het doel van de bijeenkomst is niet beslissingen te nemen, maar beslissingen die al achter gesloten deuren zijn uitgewerkt te vieren. Ja, er is inderdaad een consensus, maar die is veelal zwaar bevochten door middel van vaak moeizame onderhandelingen. Achter de schermen was er felle onenigheid, totdat uiteindelijk een overeenkomst bereikt was. Deze confrontaties vonden in de wandelgangen plaats en in besloten bijeenkomsten. Omdat de Chinezen consensus waarderen en een afkeer hebben van conflict en wanorde, wordt slechts de consensus aan het grote publiek getoond. Chinese burgers weten dat het applaus een oprechte opluchting is dat na moeizame onderhandelingen consensus is bereikt. We brengen het nog eenmaal in kaart.
Westerse democratie is een combinatie van individuele steekspelen en specifieke uitdrukkingen, grotendeels gebruikt voor een dramatisch effect, zoals in het theater. Het is geen toeval dat de term democratie in een natie met een sterke theatercultuur ontstaan is. Het leidt tot het kwadrant linksboven: verbale strijd op de voorgrond, consensus op de achtergrond. Beide partijen respecteren de parlementaire procedure.
Daarentegen leidt een combinatie van diffuse relaties en gemeenschappelijke belangen tot het kwadrant rechtsonder: consensus op de voorgrond, verbale strijd op de achtergrond. Iedere cultuur pronkt met waar ze trots op is en verbergt waar ze minder trots op is. Er zijn natuurlijk grote verschillen in stijl. Strijd die in het openbaar gevoerd wordt, wordt vaak overdreven voor het theatrale effect. Bij een strijd die privé wordt gevoerd, kan wederzijds respect behouden blijven. We weten allemaal dat de onderhandelingen slecht verlopen als hun inhoud naar de pers wordt gelekt. Bij een juryrechtspraak moet het proces openbaar zijn, maar de jury beraadslaagt in het geheim. Alle systemen van menselijke organisatie zijn een melange van beide.
Dit vinden we ook terug in het bedrijfsleven. In het Westen wordt een bijeenkomst belegd om een kwestie te bespreken en veel aanwezigen hebben het woord. Alle meningsverschillen worden geuit, ook als er tijdens de vergadering geen besluit wordt genomen. De beslissers kennen in ieder geval alle opvattingen.
In het Oosten wordt een vergadering bijeengeroepen om een overeenkomst aan te kondigen en van de aanwezigen wordt verwacht dat zij deze goedkeuren, toejuichen en uitvoeren. Het kan zijn dat ze persoonlijk zijn geraadpleegd in het proces om tot die overeenkomst te komen, afhankelijk van hoe invloedrijk ze zijn. Het is minder een hiërarchie dan een inner circle. Als je het tijdens de vergadering toch ergens mee oneens bent, verpest je uiteindelijk de viering van de overeenkomst.
Particularistische democratie – een casus uit de praktijk
Iemand vroeg op digitaal platform Quora of Chinezen niet liever in een democratie zouden willen leven. Hier is een interessant antwoord.
“Ik woon in Peking. Op een dag in de winter van 2022 ging ik de deur uit om te winkelen en ontdekte dat er in de straat naast mijn gemeenschap (shequ; de kleinste bestuurlijke eenheid in een Chinese stad) een hoop zand op het trottoir lag. Het leek de weg te blokkeren en ik moest afstappen om hem te omzeilen.
Ik belde 12345, een soort burgemeestersmeldpunt, en rapporteerde aan de receptioniste wat ik zag. Daarna heb ik de oproep vergeten.
De volgende dag belde een man, die zei dat hij de functionaris van het gemeenschapscomité was, dat ze de klacht die ik bij de hotline 12345 had ingediend, hadden opgelost. De hoop zand was verwijderd. Hij smeekte me wanneer het uitkwam om te controleren of alles nu in orde was, en wanneer 12345 mij terug zou bellen voor mijn bevindingen hen alsjeblieft te vertellen dat alles op tijd was afgehandeld.
In de middag belde 12345 me inderdaad terug. Ik vertelde hen dat ik het dubbel had gecontroleerd en dat het zand was verwijderd. De receptioniste vroeg mij vervolgens of ik tevreden was met het resultaat of niet. Natuurlijk zei ik ja. Niets meer te klagen.
Ik weet niet of dit democratie is of niet. Ik ben maar een doorsneemens. Een burger. Zeker geen ambtenaar, machtige man, rijk man of CCP-lid.
Ik weet niet hoe je democratie definieert. Als het betekent dat al die oude mannen ruzie maken in het parlement, vechten voor de zetels en verkiezingen, dan lijkt er in China een gebrek aan dit soort dingen te zijn. Maar als democratie betekent dat de suggesties van een gemiddeld mens gerespecteerd en vriendelijk behandeld kunnen worden, en redelijke klachten ervan geaccepteerd en aangepakt worden, dan begrijp ik dat hier sprake is van democratie.”
Veel van onze vrienden en kennissen hebben vergelijkbare ervaringen.
Hoe kunnen we dit zien in het licht van culturele dimensies? In het Westen kiezen we wetgevende vertegenwoordigers op diverse niveaus, met het parlement als het hoogste orgaan. Deze vertegenwoordigers dienen voor een vast termijn en maken universeel toepasbare regels en wetten om problemen op te lossen. De vertegenwoordingsorganen en hun individuele leden moeten zich telkens opnieuw bewijzen door veel te discussiëren, interviews te geven, bezoeken af te leggen, e.d., waarbij ze beloven de problemen waar de burgers mee zitten op de agenda te zullen zetten bij het opstellen of aanpassen van universele regels.
In het Oosten bestaan vergelijkbare structuren, maar de personen worden op basis van hun expertise aangesteld. Hun aanstelling zelf geeft status. Ze laten zich ook geregeld zien, maar doen dat wanneer iemand in hun jurisdictie aan de bel trekt met een concreet probleem. Zij pakken die problemen aan met gebruik van hun erkende status en met de specifieke momentele situatie in acht te nemen. In de Chinese context waren er vroeger loketten of brievenbussen voor klachten of berichten aan leiders, vandaag zijn er hotlines en chat services.
Cultureel onderscheid in het oplossen van maatschappelijke of sociale problemen wordt hieronder in kaart gebracht. Met aan de ene kant de universalistische culturele aanpak om problemen op te lossen middels het opstellen of aanpassen van universele regels. En aan de andere zijde de particularistische culturele aanpak met op specifieke kennis geselecteerde personen die problemen aanpakken met het in acht nemen van de specifieke momentele situatie waarin het probleem zich bevindt.
Afsluitend
Voor wie het nog niet duidelijk is, zouden we willen afsluiten met te benadrukken dat in onze visie beide vormen van democratie equivalent zijn in de zin dat ze beide binnen de eigen culturele context door een overgrote meerderheid van de burgers als democratisch ervaren worden.
Het tweede dat we mee willen geven is dat het niet mogelijk (of in ieder geval niet makkelijk) is deze verschillende vormen van democratie samen te voegen om zo ‘het beste van beide’ te combineren. Je kunt de cultuur van de ene regio nu eenmaal niet naar een andere exporteren. Het is wel belangrijk inzicht te krijgen in de verschillen van andere culturen en hoe deze verschillen tot uiting komen in bijvoorbeeld democratisch beleid. Zo kun je proberen een aantrekkelijk aspect van een andere cultuur toe te passen in de context van je eigen cultuur.
Tenslotte is dit essay geen uitputtende analyse van alle vormen van democratie in de wereld. Het Chinese model is toonaangevend in de niet-westerse wereld, omdat China de eerste niet-westerse natie is die zich tot de top van de wereld ontwikkeld heeft zonder een poging westerse waarden over te nemen. Een alternatief en positief voorbeeld voor meer particularistische culturen waartoe veel landen in de niet-westerse wereld behoren.
Daarmee zeggen we niet dat andere landen het Chinese voorbeeld zomaar kunnen over nemen. Cultuur is en blijft uniek en niet overdraagbaar. Echter geeft China’s voorbeeld wel stimulans om weer en meer eerbied te ontwikkelen voor eigen culturele waarden en op basis daarvan hun eigen nation building op te zetten, inclusief een eigen versie van democratie.
Bron: chipnabeschouwing.substack.com
Voor het theoretisch perspectief achter dit artikel zie ook:
‘it’s the culture, stupid’ – deel 1
‘it’s the culture, stupid’ – deel 2
12345: het nummer van de Chinese democratie
