Jenny Clegg*
Vooral het aanblijven van Xi Jinping als secretaris-generaal kreeg belangstelling van de westerse media in de berichtgeving over het Chinese partijcongres. Toch ging het congres vooral over de toekomst van China, die van groot belang is voor de toekomst van de wereld.
Jenny Clegg stelde aan ChinaSquare het volgende opiniestuk ter beschikking. Haar analyse, waarvoor wij haar danken, is van haarzelf en niet noodzakelijk identiek aan die van de redactie.
Het 20e Congres van de CPC heeft de krantenkoppen gehaald, maar nauwelijks omdat de toekomst van China ook van groot belang is voor de toekomst van de wereld – alle ogen waren eerder gericht op het aanblijven van Xi Jinping als secretaris-generaal van de partij voor een derde termijn van vijf jaar.
Xi ‘gezalfd’
Wat een kans, zo denken de deskundigen, om de Nieuwe Koude Oorlog op te voeren, door de ‘dictatoriale’ methoden van China voor de opvolging van leiders in de schijnwerpers te zetten tegenover de deugden van de democratische keuze van het Westen. Xi wordt ‘gezalfd’, zo wordt ons verteld, of ‘gekroond’ als de leider van China.
Democratisering opgegeven?
Toen de CPC na de dood van Deng Xiaoping in 1997 een limiet van twee termijnen voor het leiderschap invoerde om nieuwe persoonlijkheidscultussen te voorkomen, werd dit alom verwelkomd als een stap voorwaarts in de democratisering van de partij. In 2018 werd de limiet echter geschrapt – op dat moment gaven de westerse politieke elites de hoop op om China onder hun dominantie in het bestaande mondiale systeem te integreren.
Fasen van verscherping en versoepeling
Natuurlijk heeft het gecentraliseerde systeem van China culturele en historische wortels die duizenden jaren teruggaan. Deze tradities werden echter na 1949 grondig gewijzigd door de CPC-praktijk van democratisch centralisme – van top-down en bottom-up besluitvormingsprocessen. De CPC heeft niettemin verschillende fasen van verscherping en versoepeling van de controle doorgemaakt: het is dan ook belangrijk om te proberen begrijpen waarom de partij op dit ogenblik haar greep opnieuw versterkt en de macht onder één enkele leidinggevende figuur tracht te consolideren.
Externe omstandigheden
Sinds de Pivot to Asia van Obama in 2011 heeft de VS geleidelijk zowel militaire als economische druk uitgeoefend, niet alleen om een halt toe te roepen aan de groeiende mondiale invloed van China die vreedzaam uitbreiding neemt, bijvoorbeeld via het Belt and Road Initiative, maar ook om een stap verder te gaan dan een loutere indamming van China, door op agressieve wijze een technologische en economische ontkoppeling van het land af te dwingen. Onder Biden heeft de VS in feite toegezegd alles in het werk te zullen stellen om de verdere ontwikkeling van China te belemmeren en tegelijkertijd alle mogelijke wereldwijde krachten en middelen te mobiliseren ter voorbereiding van een oorlog om Taiwan.
Dit alles in een periode waarin China fundamentele veranderingen in zijn sociale en economische structuren ondergaat.
Economische herstructurering
China zit midden in een enorme kwalitatieve transformatie van zijn ontwikkelingsweg, de overgang van een arbeidsintensieve, exportgedreven economie met lage lonen naar een door innovatie gedreven, groene economie met meer nadruk op binnenlandse consumptie.
Dit impliceert een verschuiving naar geheel nieuwe groeipijlers. China gaat over van de traditionele energie-intensieve sectoren van ijzer-, staal-, steenkool- en cementindustrie naar nieuwe strategische sectoren waarin de technologische grenzen van de wereld worden verkend en naar een diensteneconomie. Hierbij komt het streven naar een koolstofarme toekomst niet op de laatste plaats. Wetenschappelijke en technologische doorbraken zijn cruciaal voor toekomstig succes en de wanordelijke ontwikkeling van het kapitalisme moet worden tegengegaan terwijl een geheel nieuw type kapitaalmarkt ten dienste van het socialisme wordt ontwikkeld. Deze opwaardering en herstructurering van de economie brengt het risico van sociale instabiliteit met zich mee: er is een zorgvuldig beheer nodig om fouten en crisissen te vermijden en op koers te blijven.
Lessen van Gorbatsjov: behoud van interne politieke kracht.
Het falen van Gorbatsjov lag in het gelijktijdig doorvoeren van economische en politieke hervormingen, waardoor de Sovjet-Unie in een tijd van structurele economische veranderingen werd opengesteld voor liberale democratische invloeden. De Sovjet-Unie kwam niet aan haar eind door een militaire nederlaag: zij werd effectief van binnenuit ontmanteld door de ideologische subversie van het Westen.
Marxisme, socialistische beginselen
Het verlies van de algemene militaire en politieke controle was een fout die de CPC niet van plan is te maken, vandaar haar consolidatie van de macht waarbij Xi Jinping zowel zijn politieke als militaire leiderspositie behoudt. Met haar nadruk op het marxisme en de socialistische beginselen ontzegt de CPC aan de VS elke mogelijkheid tot inmenging.
Stratego
De VS is eindelijk tot het besef gekomen dat de CPC niet omver kan worden geworpen. Maar als verandering van regime geen optie is, is er dan wel een kans om Xi te vervangen door meer marktgerichte, minder autoritaire en minder nationalistische leiders, die meer bereid zijn het Amerikaanse leiderschap van de internationale orde te aanvaarden? De Amerikaanse strategen rekenen erop dat Xi’s economische beleid om aan de staat een hoofdrol toe te kennen de liberale vleugel van de partij, die vindt dat China internationale kansen laat liggen, van zich vervreemdt, en dat anderzijds conservatieve nationalisten kritisch zullen blijven omdat Xi volgens hen te veel risico’s neemt en de VS provoceert. Daaraan ontlenen de deskundigen van de VS de hoop dat er tweedracht zal ontstaan in de partij.
Hoop op ontmoediging
Door maximale druk uit te oefenen en tegelijkertijd een militair en economisch blok van bondgenoten te verstevigen, denkt men dat de Chinezen zullen inzien dat ze de gang van de wereld tegen zich hebben, dat ze hun mondiale ambities onmogelijk kunnen verwezenlijken. Als Xi er bovendien toe kan worden aangezet zijn hand te overspelen en onnodige risico’s te nemen, zou dat het internationale ongenoegen kunnen versterken en de Chinese middenklasse van hem vervreemden.
Versterking binnen de partij zelf
Weliswaar hebben de westerse China-watchers de neiging de verschillen binnen de CPC verkeerd te interpreteren en te overdrijven, maar zoals in elke politieke organisatie kunnen er daar tendensen ontstaan om persoonlijke macht te verwerven en aparte groepen te vormen. De voorgangers van Xi, Jiang Zemin en Hu Jintao, werden respectievelijk geassocieerd met twee invloedrijke netwerken – de ‘Shanghai kliek’ en de ‘jeugdliga factie’ – maar konden samen een stabiel evenwicht tussen de twee groeperingen handhaven.
De crisis van Bo
In 2012, vlak voor het 18e partijcongres, barstte echter een machtsstrijd los met de opkomst van Bo Xilai, CPC-secretaris voor de grote stad Chongqing, als rivaal van Xi Jinping, die zich voor het eerst kandidaat stelde voor een nationale leidinggevende positie.
Bo was een soort populist en een wild card die veel aandacht kreeg door zijn promotie van egalitaire waarden in de stijl van de rode cultuur van de Culturele Revolutie. Zijn verwijdering – hij werd later gevangen gezet wegens corruptie – hielp voorkomen dat de strijd uit de hand zou lopen.
De kritieken van Xi
Xi werd partijleider, maar de ontwrichting was een schok voor het Chinese politieke systeem. Vervolgens bekritiseerde Xi zijn voorgangers voor ‘laks en zwak bestuur’, waardoor volgens hem ‘inactiviteit en corruptie zich binnen de partij konden verspreiden en er ernstige problemen in het politieke partijleven ontstonden’. (Zie hiervoor Resolution of the Central Committee of the Communist Party of China on the Major Achievements and Historical Experience of the Party over the Past Century, paragraaf 2. Exercising full and rigorous self-governance, Beijing november 2021)
Interne partijdemocratie
Xi is zelf in de partijgelederen opgeklommen zonder enige band met een apart groepje van gelijkgezinden en vanaf 2012 heeft het succes van zijn harde anticorruptiecampagnes om het ontstaan van klieken en facties te voorkomen en benoemingen op basis van verdienste te bevorderen, de democratie binnen de organisatie aanzienlijk versterkt.
China’s socialistische vooruitgang
China is goed op weg om het moderne socialistische land te worden dat het tegen 2049 wil zijn. In de Verenigde Staten weten ze dat. Biden heeft gewacht tot het 20e CPC-congres om zijn nationale veiligheidsstrategie te publiceren en richt zich nu vierkant op China als de ‘meest ingrijpende geopolitieke uitdaging’. De Amerikaanse politieke elite is van plan te winnen: het Pentagon heeft zojuist nieuwe bevoegdheden opgeëist om miljarden dollars extra in de aanschaf van wapens te steken. Tegelijkertijd heeft Biden dit moment gekozen om een volledige economische oorlog te ontketenen met het doel China’s hele hightech sector te isoleren en toekomstige groei af te snijden. De fluwelen handschoenen van het Amerikaanse engagementsbeleid zijn eindelijk uitgetrokken.
Zelfvertrouwen
Maar nu de Verenigde Staten zich voortbewegen naar de rand van de echte oorlog, worden zij geconfronteerd met een 96 miljoen leden tellende colonne van partijleden die vastbesloten zijn zich te verzetten. Onder de intense druk heeft het CPC-congres een zelfverzekerde toon aangeslagen. Xi’s ‘autoritaire wending’ houdt China op een vaste koers, eensgezind in zijn doel, terwijl het in Xi’s woorden ‘flexibel blijft vasthouden aan het principe van honderd bloemen laten bloeien en honderd denkscholen laten wedijveren’.
Het belang van succes
In een tijd van groeiende politieke chaos, waarin de dominante heersende klassen in de wereld in allerlei crisissen ronddartelen, is het 20e CPC-congres een voorbeeld van orde en duidelijkheid. De tocht die China onderneemt belichaamt de continuïteit van de socialistische revolutie die teruggaat tot 1917; het succes ervan is van vitaal belang voor de toekomst van het socialisme in de hele wereld.
*Jenny Clegg is schrijver en onderzoeker, gespecialiseerd in de ontwikkeling en het buitenlands beleid van China.
