CARLOS MARTINEZ* vraagt zich af of de Amerikaanse elite na de presidentsverkiezingen bereid zal zijn om het pad naar een mogelijk rampzalige koude oorlog te verlaten.
De onderstaande analyse verscheen vorige week online op de website van het linkse Britse dagblad The Morning Star, onder de titel The US presidential elections and the prospects for peace. Dit is een opiniestuk, voor de inhoud is alleen de auteur verantwoordelijk.
Het belangrijkste onderdeel van het buitenlandbeleid gedurende vier jaar presidentschap van Donald Trump is de steeds vijandiger wordende houding van de VS ten opzichte van China. Trump heeft voor een gevaarlijke escalatie gezorgd, maar de algemene lijn verschilt niet significant van die van de regering-Obama. Zij bracht immers duidelijk de heroriëntatie op gang van de Amerikaanse geopolitieke strategie: een ‘Pivot to Asia’, van het Midden-Oosten naar het Verre Oosten.
Van samenwerking naar confrontatie
Deze verschuiving in de betrekkingen tussen de VS en China van samenwerking over containment naar confrontatie is hoogstwaarschijnlijk een fenomeen van de lange termijn. Ze is namelijk in gang gezet door historische veranderingen in de wereldeconomie.
Lange tijd, in de eerste jaren van hervormingen en opening, werd de buitengewone groei van China gestimuleerd door lage loonkosten, lage winstmarges, een laag technologieniveau en grootschalige productie binnen door het Westen geleide toeleveringsketens. In de mate dat dit zo bleef, waren de VS van mening dat hun belangen op die manier voldoende gediend werden en dat ze dus de opkomst van China als middeninkomensland konden accepteren. Het overvloedige aanbod van goedkope, competente, ijverige en goed opgeleide Chinese arbeidskrachten heeft inderdaad veel mensen in de Verenigde Staten erg rijk gemaakt.
De trigger van de Koude Oorlog 2.0
Maar de strategie van China was niet gericht op een eeuwigdurende ondergeschikte rol in een geglobaliseerde economie, gedomineerd door de VS en zijn bondgenoten. Zoals Yang Weimin, een topeconoom van de Chinese regering, in 2018 zei over de opkomende handelsoorlog: ‘Je kunt China niet alleen maar T-shirts laten maken terwijl de VS hightech doet. Dat is onredelijk.’ China verschuift geleidelijk naar een leidende positie in de wereldeconomie. Bovendien is het – o, gruwel – een niet-blank, niet kapitalistisch land met socialistische ambities. Als zodanig kan je het zien als een ernstige bedreiging voor het hedendaagse door de VS geleide kapitalisme. Dat is de belangrijkste trigger voor de nieuwe Koude Oorlog, de reden waarom de Verenigde Staten containment van China de voorrang geven boven alle andere aspecten van hun buitenlandse politiek.
Escalatie
De regering-Obama koos voor een relatief gesofisticeerde, veelzijdige en multilaterale aanpak. Ze zette het Trans-Pacific Partnership op, legde een Amerikaanse marinebasis aan in Australië, versterkte de relatie van de VS met zijn traditionele Europese bondgenoten en moedigde Japan zonder er veel ophef rond te maken aan zich te herbewapenen.
Barack Obama stak het niet weg, het doel van zijn ‘pivot’ was het behoud van de Amerikaanse hegemonie: ‘We moeten ervoor zorgen dat Amerika de regels van de wereldeconomie voorschrijft. En we moeten het vandaag doen, nu onze economie wereldwijd sterk is. Want als wij de regels voor de handel in de wereld niet bepalen, wie denk je dat het dan gaat doen? China natuurlijk.’
Toch bleef er naast de algemene anti-China-strategie een zekere mate van verstandige samenwerking met Beijing bestaan, met name rond milieukwesties. Het Klimaatakkoord van Parijs kwam niet in de laatste plaats tot stand dankzij de coördinatie tussen Obama en Xi Jinping.
De regering-Trump is doorgegaan op dezelfde algemene weg van vijandigheid en containment, maar dan niet zo gesofisticeerd en zonder het multilateralisme. De aanpak van Trump werd juist gekenmerkt door openlijke bedreigingen, geraaskal, chantage, demagogie en racisme.
De retoriek van Trump
Anti-China retoriek was een belangrijk onderdeel van de Trumps verkiezingscampagne in 2016. Trump vertelde in interviews en aan het publiek bij zijn meetings: ‘We kunnen niet blijven toestaan dat China ons land verkracht, en dat is wat het doet.’ Hij noemde de onevenwichtige handelsbalans van China met de VS herhaaldelijk ‘de grootste diefstal ooit, in de hele geschiedenis, door een persoon of een land gepleegd.’
De achteruitgang van de Amerikaanse industrie werd toegeschreven aan de onderwaardering van de Chinese munt – en natuurlijk aan zwakke presidenten zoals Bill Clinton die de Chinezen gewoon de vrije hand hadden gelaten.
Het hoeft geen betoog dat de redenering van Trump belachelijk en ongefundeerd is. De VS hebben enorm geprofiteerd van de opkomst van China, en het falen om strategisch te herinvesteren en de eigen economie te upgraden is de schuld van haar eigen kortzichtige heersende klasse.
Het succes van Trump
Kishore Mahbubani, de academicus en voormalig diplomaat uit Singapore verwoordt het bondig: ‘Het Amerikaanse volk zou veel beter af zijn als Amerika zou stoppen met het voeren van onnodige buitenlandse oorlogen en zijn middelen zou gebruiken om het welzijn van zijn volk te verbeteren.’ Bovendien, zoals publicist Martin Jacques opmerkt, heeft massaal opkopen van Amerikaanse staatsobligaties door China ‘de Amerikanen in staat gesteld door te gaan met hun uitgaven, en vervolgens gedeeltelijk geholpen om de impact van de kredietcrisis op te vangen’.
Toch heeft de demagogie van Trump zijn beoogde rol gespeeld. Belangrijke bevolkingsgroepen in de VS raakten ervan overtuigd dat ze hun woede op China moesten richten in plaats van op de meedogenloosheid en het verval van het neoliberale kapitalisme. Trump en zijn grootste China- haviken, Robert Lighthizer, Peter Navarro, John Bolton en Steve Bannon, dachten dat ze met ‘the art of the deal’ China zouden kunnen dwingen tot onrechtvaardige concessies.
Aanvallen op drie fronten
In wezen wilden ze dat China ermee instemde om voor honderden miljarden dollars aan Amerikaanse producten te kopen die het niet nodig had, staatssubsidies voor belangrijke industrieën stop te zetten, Amerikaanse bedrijven onbeperkte toegang tot Chinese markten te geven. China moest tarieven op zijn export accepteren, en mocht niet langer overeenkomsten inzake technologieoverdracht bij Amerikaanse bedrijven bedingen. Samengevat: de Amerikaanse onderhandelaars wilden dat China zich zou voegen naar een positie van permanente ondergeschiktheid.
Geen wonder dat de onderhandelingen op niets uitliepen en dat de VS in januari 2018 een handelsoorlog lanceerde, met tarieven voor honderden miljarden dollar aan Chinese exportproducten. In 2019 riep de Amerikaanse regering een verbod uit op het gebruik van Huawei en zette ze haar ‘Five Eye’ en Europese bondgenoten onder druk om hetzelfde te doen. In 2020 heeft Washington geprobeerd de populaire in China gemaakte apps TikTok en WeChat te verbieden. Ondertussen heeft Trump Amerikaanse politici en media ertoe aangezet China de schuld te geven van de coronaviruspandemie, waarbij hij het nadrukkelijk telkens weer over het ‘China-virus’ heeft. Gelijktijdig met de economische- en propaganda aanvallen ontstond er een militaire escalatie, met onder meer steeds vaker voorkomende Amerikaanse marine-operaties in de Zuid-Chinese Zee en een enorme nieuwe wapendeal met Taiwan. De Amerikaanse regering heeft de Quadrilateral Security Dialogue nieuw leven ingeblazen, een strategisch samenwerkingsverband tussen de VS, Japan, Australië en India, dat duidelijk bedoeld was als een instrument om China in te dammen.
Wordt het beter met Biden?
De kans is groot dat Trump vanaf januari 2021 niet langer in het Witte Huis zal zetelen. Dit zou een zeer goede zaak zijn. Joe Biden mag dan aantoonbaar een uitgesproken aanhanger zijn van de neoliberale imperialistische status quo, maar Trump vertegenwoordigt het meest reactionaire en gevaarlijke deel van de heersende klasse in de VS. Gezien zijn ontkenning van de klimaatverandering, is het presidentschap van Trump letterlijk een gevaar voor de planeet. De vraag is: zou een democratische overwinning in november de deur openen voor verbeterde relaties tussen de VS en China? Zou de elite van de VS bereid zijn om van het pad naar een mogelijk rampzalige koude oorlog terug te keren? Het is nogal onwaarschijnlijk dat er enige betekenisvolle verandering zal plaatsvinden in de algemene strategische positie van de VS ten opzichte van China. Dit is een onveranderlijk gegeven geworden voor een Amerikaans kapitalisme in verval dat vastbesloten is om zijn wereldwijde hegemonie vast te houden met alle middelen die het kan bijeenbrengen.
China is in opkomst, en tegelijkertijd komt er een multipolaire wereldorde tot stand, waarin geen enkel land in staat zal zijn om op te treden als een ‘politieagent van de wereld’, die zijn wil oplegt en alle winsten binnenhaalt. Een bijzonder acuut probleem voor de kapitalistische klasse in de VS is dat China binnenkort de VS zal overtreffen op het gebied van digitale technologie. China is al toonaangevend op het gebied van artificiële intelligentie en netwerkinfrastructuur. Amerikaanse bedrijven domineren al tientallen jaren de digitale wereld, en dit was de belangrijkste groeimotor van het Amerikaanse kapitalisme. De bekende namen van het digitale tijdperk – Google, Facebook, Apple, Microsoft, Amazon – zijn gevestigd in de VS en hun enorme winsten vloeien voornamelijk naar Amerikaanse banken. Dit is de context voor de aanvallen op Chinese technologiebedrijven zoals Huawei, ByteDance, Tencent en ZTE. De wens om de digitale dominantie van de VS te behouden, zal niet verdwijnen als er een andere president komt.
Om dezelfde reden zullen de strategie om China militair te omsingelen gehandhaafd blijven, evenals de propagandaoorlog en de beschuldigingen aan het adres van China. Terwijl het Amerikaanse kapitalisme verder onvermijdelijk inzakt, kan van zowel de Republikeinen als de Democraten worden verwacht dat ze proberen om de bevolking over de grenzen van klassenverschillen heen te verenigen tegen de grote externe ‘vijand’ van onze tijd: de Volksrepubliek China. Een overwinning van Biden kan de VS in staat stellen zichzelf te bevrijden uit een handelsoorlog die de economie van de VS aanzienlijk meer heeft beschadigd dan die van China. Dit zou zeker een welkome ontwikkeling zijn. Ondertussen kan van Biden worden verwacht dat hij terugkeert naar het multilateralisme van Obama, en dit is positief. De Amerikanen mogen het multilateralisme dan wel opvatten als de vorming van een brede alliantie tegen China, het betekent toch noodzakelijkerwijs dat de VS zich opnieuw meer betrokken zullen tonen bij de Verenigde Naties en het internationaal recht.
Per saldo
En inderdaad, Biden heeft gezegd dat als hij wordt verkozen de VS zal terugkeren naar de klimaatovereenkomst van Parijs, de Wereldgezondheidsorganisatie en het Joint Comprehensive Plan of Action (de nucleaire deal met Iran). Per saldo zouden de belangen van de vrede dus waarschijnlijk beter gediend zijn bij een presidentschap van Biden. Iemand als Nigel Farage wil dat niet. Farage merkte onlangs op: ‘Om te voorkomen dat China effectief de wereld overneemt, is de herverkiezing van Trump essentieel.’ Het zijn de meest reactionaire elementen van de heersende klasse in de hele wereld die hopen op een overwinning van Trump, en een agressieve inperking van China is hun voornaamste motief.
Vertaling Dirk Nimmegeers
De vragen die hierboven aan de orde komen stonden naast andere punten op de agenda bij een dialoog tussen de Amerikaanse econoom Jeffrey Sachs en de Chinese expert internationale betrekkingen Zhang Weiwei. Dit evenement werd online georganiseerd door de No Cold War campagne.
Zie https://www.nocoldwar.org/ , ook op FB en Youtube
*Carlos Martinez is specialist internationale politiek, publicist en vredesactivist. Hij is een drijvende kracht achter de No Cold War campagne.
