De Standaard: Beter confrontatie dan samenwerking met China

“Een rode loper voor censuur”: onder die titel besteedt het toonaangevende Vlaamse dagblad De Standaard op zaterdag 6 februari maar liefst een halve voorpagina en drie volledige binnenbladzijden aan een artikel tegen academische samenwerking met China. Een dergelijke royale behandeling is normaal alleen voor wereldschokkende gebeurtenissen voorbehouden. Enkele bedenkingen bij dit artikel.

De aanleiding is het opstarten van een Confucius Instituut aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Dat is niet naar de zin van Jonathan Holslag, China-expert aan diezelfde VUB en bekend van zijn oproepen om zich harder op te stellen tegen China, inclusief met wapens (hij is een vurig pleitbezorger van nieuwe aanvalsvliegtuigen voor België). Het is dan ook vooral Holslag die in het artikel van Annelien De Greef zijn gal mag spuien.
De centrale stelling van het artikel is: ‘Via de financiering van denktanks en universitair onderzoek wegen de Chinezen steeds meer op het intellectuele debat.’ Maar het maakt deze stelling niet echt hard. Het geeft enkele voorbeelden van hoe China denktanks mede financiert. Het belangrijkste voorbeeld is dat van het Madariaga Instituut, dat valt onder het Europa College en dat sinds maanden geen geld meer van China ontvangt. Het stuk vermeldt niet hoeveel keer groter de financiering van academische activiteiten door andere landen en door privébedrijven is.
Annelien De Greef beweert dat China in ruil voor het geld waarmee het wetenschappelijk onderzoek ondersteunt de inhoud van het onderzoek wil censureren. Het enige concrete voorbeeld van poging tot censuur is het verwijderen van enkele bladzijden over Taiwan door een Confucius Instituut uit een brochure van de Europese Vereniging voor Chinastudies op een conferentie in 2014. Een weinig overtuigend voorbeeld. Taiwan, een door bijna geen enkel land erkend afgescheurd deel van China wordt er voorgesteld als een onafhankelijke staat. Welk land zou niet reageren als zoiets in de programmabrochure van een internationale conferentie zou te lezen staan?
Verder weet de journaliste nog één anonieme onderzoeker zover te krijgen dat hij zonder verdere uitleg zegt ‘Ja, wij doen aan zelfcensuur.’ Maar Jan Cornelis, vicerector en bevoegd voor internationaal beleid van de VUB noemt de bewering over Chinese censuur aan zijn universiteit ‘absurd’.
En betreffende de gewraakte Confucius Instituten -intussen zijn er in België al 6 en honderden in de wereld- moet De Standaard als het erop aan komt toegeven dat het eigenlijk om academische samenwerking op het vlak van taalonderwijs gaat.

Uitwisseling van waarden en culturen te mijden?

Vergis U niet. De grond van het artikel is geen aanklacht tegen de verderfelijke invloed van het buitenland of multinationals op het academisch onderzoek. De klacht betreft specifiek invloed door China. China heeft niet dezelfde waarden als wij en dus is zijn invloed per definitie nefast. Dit wordt nog eens mooi geïllustreerd in de laatste paragraaf, waarin ex EU-commissaris voor Buitenlandse Handel De Gucht een oproep mag lanceren voor een agressievere positie tegenover China. Het probleem is niet dat de Chinezen harde onderhandelaars in handelszaken zijn; dat zijn de Amerikanen volgens De Gucht evenzeer; maar ‘de VS is een democratie’.
Op het thema van de beïnvloeding haken academici van de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) in, via een opiniebijdrage op maandag die als een antwoord op het stuk in De Standaard van zaterdag kan dienen. Zij ontkennen niet dat de invloed van China kan en wellicht zal toenemen, maar vragen zich af of we daar per definitie altijd en overal angst voor moeten hebben.
Nicolaas Standaert, professor en sinoloog, schrijft: ‘…. Chinezen doen in toenemende mate onderzoek op basis van hun waarden en normen en leggen die, net zoals Europeanen, aan anderen op. De kennisproductie gebeurt eveneens in stijgende mate in het Chinees. Wat is de reactie van Europa hierop? …In plaats van toevlucht te zoeken in een nieuwe angst voor het gele gevaar of zich op te sluiten in zelfvoldane navelstaarderij zou Europa beter proactief een ambitieus onderwijs- en onderzoeksplan ontwikkelen dat de basis legt voor wetenschappelijke uitwisseling’ en verder ‘…Eigenlijk past Europa ook zonder die Chinese investeerder een vorm van intellectuele zelfcensuur toe: namelijk door in onderwijs en onderzoek onvoldoende aandacht te geven aan de plaats van Latijns-Amerika, Afrika, Azië en de Arabische regio op het wereldtoneel…’
Carine Defoort, specialiste Chinese wijsbegeerte, schrijft: ‘… wie jarenlang onderzoek doet naar één aspect van dit enorm groot en oud land – in mijn geval is dat in de Chinese filosofie – vindt moeilijk aansluiting bij ruwe schetsen van een verre vijand. Daarom heb ik het verder niet meer over China, maar over onszelf. Wat we China verwijten, geldt ook voor Vlaanderen, België en, bij uitbreiding, Europa. We zijn in hetzelfde bedje ziek en we beseffen het niet. De loper die wij uitrollen voor onderwijs en onderzoek is ook ideologisch getint: niet rood maar onzichtbaar ’.

Open debat verderfelijk?

In het artikel van De Standaard worden het Madariaga Instituut en zijn voorzitter Pierre Defraigne in het bijzonder aangevallen. Zij zouden te pro-Chinese standpunten innemen, met de suggestie dat dit met financiering kan te maken hebben. Het Madariaga Instituut is samen met de VUB de voorbije jaren in België de meest actieve organisatie geweest om Europese en Chinese politici en academici in een open debat over de ontwikkelingen in China samen te brengen. Blijkbaar is dit de kampioenen van de bestrijding van censuur in het verkeerde keelgat geschoten. Expliciet verwijten ze Defraigne een artikel over de mensenrechten van 2012, waarin hij probeert een genuanceerd standpunt in te nemen. Verdachte propaganda? Wij hebben dit artikel destijds op ChinaSquare overgenomen. We nodigen de lezer uit het hier te herlezen en zelf te oordelen.
Men kan zich afvragen wat de motivatie van De Standaard is en welke belangen gediend worden door op de vooravond van het Chinese Nieuwjaar een provocerende frontale aanval tegen China te lanceren. Binnen enkele maanden moet de EU de cruciale beslissing nemen over het al dan niet toekennen van het statuut van markteconomie aan China. En dit jaar moet een beslissing vallen in de onderhandelingen over TTIP, het economisch pendant van de NAVO waarmee de VS met de EU als junior partner zijn dominantie over de wereldeconomie wil beschermen, onder meer of vooral tegen China. Zeer grote economische belangen staan op het spel en de EU is verdeeld. Is de controverse rond het Confucius Instituut aan de VUB slechts een stukje in die puzzel? Het in het artikel aangevallen Madariaga Instituut is toevallig ook erg kritisch voor TTIP…en op dinsdag stond in De Standaard alweer een artikel dat oproept om China niet het statuut van markteconomie toe te kennen.
Het artikel van De Standaard lees je hier en de reacties erop hier en hier.
Het artikel van Pierre Defraigne over mensenrechten vind je hier.