Een boekhandelaar en uitgever uit Hongkong, Lee Bo, is sinds vorige week woensdag vermist. Zijn specialiteit is de verspreiding van boeken met tegen Beijing gerichte inhoud. Vier van zijn collega’s zijn al sinds oktober verdwenen. De vrouw van de verdwenen boekhandelaar had een klacht ingediend bij de politie van Hongkong. Ze heeft die weer ingetrokken nadat ze geruststellende berichten had gekregen van haar man. De geheimzinnige zaak zorgt voor veel speculatie en debat over de regeling ‘één land, twee systemen’.
Collage van Lee, zijn winkel en de chief executive van Hongkong (foto SCMP)
De winkel van Lee Bo is eigendom van de uitgeverij Mighty Current. Beide ondernemingen zijn gespecialiseerd in boeken met aanvallen en roddels gericht tegen leiders van de Communistische Partij van China en tegen de nationale regering in Beijing. Dat soort publicaties is verboden in de rest van China. In Hongkong gelden andere regels en meer individuele vrijheden, iets waarover Het Verenigd Koninkrijk, de ex-kolonisator, en de Volksrepubliek het eens zijn geworden toen de voormalige ‘kroonkolonie’ aan het moederland China werd teruggegeven. Het compromis is vervat in het principe ‘één land, twee systemen’ dat de grondslag is van de Basic Law, de eigen wetgeving van Hongkong.
Verboden waren zijn aantrekkelijk
De producten van Mighty Current en andere dergelijke bedrijfjes bevatten meestal sensationele geruchten over politici in China en vijandige analyses van het politiek systeem, waarvan zij de val al verschillende keren hebben aangekondigd. Soms zit er een grond van waarheid in die verhalen, want de publicisten en boekhandelaars hebben contacten in de rest van China die uiteraard anoniem blijven. Het gaat hierbij waarschijnlijk om figuren die met bijbedoelingen loslippig zijn. De verkoop van boeken die in de rest van het land verboden zijn, zeker die met ‘persoonlijke onthullingen’, is winstgevend en vindt ook vele klanten onder de Chinese burgers die vanuit het vasteland de Speciale Administratieve Regio Hongkong bezoeken om te shoppen of zaken te doen.
De geruchten
Vanwege die achtergrond zijn de geruchten ontstaan dat de vijf mannen van Mighty Current en van de Causeway Bay Bookstore vastgehouden worden door de Chinese politie. Eén van de personen die in oktober verdwenen, was op dat moment in Thailand. Drie van hen werden laatst gezien in China, maar buiten Hongkong. Nu is er de zaak van de verdwenen boekhandelaar Lee Bo. Al gauw werd beweerd dat hij in Hongkong zelf was ontvoerd door Chinese politiemensen. Dat zou inderdaad een flagrante schending zijn van het recht dat de Speciale Administratieve Regio volgens de Basic Law heeft om zelf de wet te handhaven en recht te spreken en wellicht ook van de vrije meningsuiting, hoewel het niet uitgesloten is dat uitgevers kunnen worden vervolgd voor smaad. Politici, journalisten en activisten voerden als argument voor hun veronderstelling aan dat Lee zich niet gemeld had bij de grenscontrole en zijn vergunning om tussen Hongkong en de rest van China heen en weer te reizen thuis had laten liggen. Zoals vaak gebeurt stond het voor buitenlandse media meteen vast dat de man was ontvoerd. Journalisten vonden het niet nodig de feiten nauwkeurig uit te pluizen of enige afstand te bewaren.
Nieuwe feiten
CY Leung tijdens de persconferentie over de zaak
Lee’s vrouw had een klacht ingediend bij de politie van Hongkong. Leung Chun-ying, chief executive van Hongkong en ander vertegenwoordigers van de overheid en de politie hadden hun ongerustheid kenbaar gemaakt en toegezegd dat ze de zaak tot de bodem zouden uitspitten. Ze deden een beroep op tipgevers. Leung Chun-ying verklaarde uitdrukkelijk dat het onaanvaardbaar en ongrondwettelijk zou zijn mochten instanties van het vasteland eigenmachtig hebben opgetreden in Hongkong.
Op maandag hebben de vrouw van Lee Bo en zijn medewerkers faxen van met de hand geschreven brieven gekregen van hem, waarin hij verklaart dat hij ‘op zijn eigen manier’ naar het vasteland is gegaan om een ‘dringende zaak te regelen waarvan geen buitenstaanders mogen afweten’ en om ‘met betrokken partijen samen te werken aan een onderzoek’. Hij vraagt dat de mensen in de boekenwinkel gewoon verder werken en verzekert iedereen dat het goed met hem gaat. Het Taiwanese Central News Agency heeft de faxen bemachtigd en gepubliceerd. De vrouw van Lee Bo zegt dat ze ook telefonisch contact heeft gehad met haar man, volgens haar vanuit Shenzhen. Zij heeft haar verzoek aan de politie ingetrokken en verklaard dat zij vertrouwen stelt in de overheid en de politie van Hongkong en verder gelooft in het principe ‘één land, twee systemen’. De politie van Hongkong zet het onderzoek verder. Vandaag hebben agenten een buurtonderzoek gedaan daar waar Lee voor het laatst is gezien.
Politie onderzoekt de zaak verder in de buurt.
Een woordvoerder van het Bureau voor Openbare Veiligheid in Shenzhen heeft tegenover de overheidskrant Global Times verklaard dat het niets over de zaak weet. Volgens Regina Ip, een vooraanstaande politica in Hongkong die minister van Openbare Veiligheid in de regio is geweest, is het perfect mogelijk en legaal om zonder papieren de grens over te gaan. Zij twijfelt er ook aan dat Lee permissie zou hebben gekregen om te bellen of te faxen als hij betrokken zou zijn bij een gerechtelijk onderzoek.
Geopolitiek aspect
Lee heeft twee paspoorten, een Chinees en een Brits. Dat is aanleiding geweest voor het Verenigd Koninkrijk om bij de autoriteiten van China en Hongkong naar de zaak te informeren en erop aan te dringen dat die laatste de persvrijheid zou respecteren. Zweden onderzoekt nu ook de zaak van de man die in Thailand verdween, want die blijkt de Zweedse nationaliteit te hebben. De Chinese buitenlandminister Wang Yi heeft gewaarschuwd dat andere landen niet het recht hebben zicht te mengen in de zaken van Hongkong en dat Lee in de eerste plaats een Chinees staatsburger is.
Debatten en vragen
Voor de elkaar bestrijdende politieke partijen in Hongkong is de kwestie een voorbeeld van ofwel de zwakte, ofwel juist van de kracht van het principe ‘één land, twee systemen’. Bepaalde politici gaan daarbij behoorlijk over de schreef: een volksvertegenwoordiger beweerde dat de verdwenen personen gewoon betrapt waren in een bordeel. Een politiek tegenstander beweerde dat ze vervolgd werden omdat ze een boek over het vroegere liefdesleven van Xi Jinping wilden uitgeven. De beide heren baseerden zich enkel op onbewezen (internet)geruchten.
De Global Times schrijft dat bepaalde ideologische krachten de zaak hypen omdat zij een verkeerde visie hebben op het principe van ‘één land, twee systemen’. Voor de regeringskrant zijn dat principe en de Basic Law niet bedoeld om te provoceren en voortdurend het conflict te zoeken, maar om juist om twee verschillende entiteiten in China in harmonie te laten samenleven in het belang van het hele land en zeker voor de toekomst van Hongkong zelf.
Agenten in burger bij de winkel van Lee Bo
Over de vraag of het onderzoek waaraan Lee, naar eigen zeggen, meewerkt een gerechtelijk onderzoek is bestaat geen zekerheid. Lee Bo, die zich ook Paul Lee laat noemen, schrijft ‘ik moet dringend iets regelen en kan de details niet publiek maken…ik ben op mijn eigen manier naar het vasteland gegaan’. De formuleringen in zijn fax naar een medewerker laten eerder vermoeden dat het gaat om een zakelijke transactie die maar beter kan toegedekt blijven. (UPD) Een nieuwe wending in de zaak wijst mogelijk in die richting. Niet lang nadat de vier collega’s van Lee Bo verdwenen, heeft een nieuwe investeerder aandelen gekocht in de uitgeverij Mighty Current. De identiteit van de man is nog alleen bij de politie bekend. Die heeft de ‘mysterieuze aandeelhouder’ naar de winkel gebracht om daar documenten in beslag te nemen. Het is de South China Morning Post die dit alles heeft vernomen. De krant heeft daarop inzage gevraagd en blijkbaar gekregen in de boeken van de winkel en de uitgeverij. Daarin staat dat Mighty Current twee directeurs heeft: Lui Por, een van de vier vermiste personen en Choi Ka-ping…de vrouw van Lee Bo.
Het lijkt hoe langer hoe onwaarschijnlijker dat Chinese wetshandhavers de flater hebben begaan om Lee Bo, alias Paul Lee te arresteren en uit Hongkong te ontvoeren of weg te lokken. Dat tegenstanders van Beijing dit kunnen suggereren is een neveneffect van de inderdaad onaanvaardbare praktijk om personen (kunstenaars, activisten, maar ook ondernemers en partijleden) die betrokken zijn bij een gerechtelijk onderzoek, voor enige tijd te laten verdwijnen en hun familie en vrienden niet behoorlijk op de hoogte te brengen.
South China Morning Post, BBC, Quartz (qz.com), Global Times
