‘Democratie is geen abstracte procedure, noch in het Westen, noch in China’

Danny Haiphong, Carlos Martinez

Het volgende is een selectie uit een artikel*, geschreven door Danny Haiphong en Carlos Martinez, dat begin 2022 in het tijdschrift ‘International Critical Thought’ zal verschijnen. Wij kregen toestemming om passages van de tekst te publiceren, omdat ze tot een beter begrip kunnen leiden van de integrale volksdemocratie in China. Wij presenteren dit als een opiniestuk, dus niet noodzakelijk als een weergave van redactionele standpunten.

Het woord democratie wordt geassocieerd met een groot en uiteenlopend geheel van betekenissen. In de ruimste zin betekent het ‘de uitoefening van de macht – direct of indirect – door het volk’.

Liberale democratie = echte democratie?

In de voornaamste kapitalistische landen is de betekenis echter veel specifieker: democratie is een synoniem geworden van ‘liberale democratie’, een systeem van democratie dat wordt gekenmerkt door een parlement met meer dan 1 partij, algemeen kiesrecht, scheiding der machten en een sterke nadruk op de bescherming van het privé-eigendom.

Deze gereduceerde definitie wordt in het Westen algemeen beschouwd als universeel en absoluut. In het dominante westerse verhaal vormt het vasthouden aan de beginselen van de liberale democratie de fundamentele scheidslijn in de wereldpolitiek. Aan de ene kant heb je een groep ‘democratieën’ (zoals de VS, Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, het grootste deel van Europa, Japan, India en Zuid-Korea) en aan de andere kant een groep ‘niet-democratieën’ of ‘autoritaire regimes’ (zoals de Volksrepubliek China, de Democratische Volksrepubliek Korea, Vietnam, Laos, Cuba, Iran, Rusland, Venezuela en de meeste landen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika).

De duidelijke zwakte van deze definitie is dat zij geen verwijzing naar sociale klassen bevat. Ze stelt democratie voor als een zuiver procedureel verschijnsel en verhult de onderliggende politieke en economische structuur. De belangrijke vraag is welke sociale klasse de politieke macht domineert. Het is precies die vraag die in het westerse discours volledig wordt verdoezeld.

Welke klasse is de heersende klasse?

Het is opvallende dat liberale democratieën vaak ontwikkelde kapitalistische landen zijn. Dat wil zeggen dat de staten die zich conformeren aan de voorschriften van de liberale democratie ook een economisch systeem hanteren dat gebaseerd is op het particuliere eigendom van de productie-, distributie- en ruilmiddelen. Het is duidelijk dat de correlatie tussen liberale democratie en kapitalisme geen toeval kan zijn; dit laat zien dat het klopt wat Vladimir Lenin meer dan een eeuw geleden zei, namelijk dat ‘een democratische republiek het best mogelijke politieke omhulsel van het kapitalisme is’ (Lenin, 1917).

Het doel van elke staat – democratisch of niet – is het handhaven van een economische status quo; een bepaalde vorm van klassenheerschappij. De liberale democratie moet derhalve worden beschouwd als een eufemisme voor de kapitalistische democratie, waarvan de democratische grenzen strikt worden bepaald door de noodzaak de kapitalistische productieverhoudingen te versterken.

De economische kern van het kapitalisme is een verdeling van de maatschappij in enerzijds degenen die kapitaal bezitten en inzetten en anderzijds degenen die in hun levensonderhoud moeten voorzien door de verkoop van hun arbeidskracht. De essentiële rol van de kapitalistische staat is deze relatie in stand te houden: de uitbuiting van de meerderheid door de minderheid. In gewone tijden gebeurt dit heel natuurlijk als gevolg van traditie, cultuur, routine; maar in minder gewone tijden neemt een kapitalistische staat altijd zijn toevlucht tot een politiemacht, geheime diensten en een leger – ‘speciale lichamen van gewapende mannen’, om de uitdrukking van Frederick Engels te gebruiken.

Liberale democratie en kapitalisme

De liberale democratie staat de mensen toe op de ene of de andere kapitalistische partij te stemmen, maar staat geen wezenlijke veranderingen in het economisch systeem toe. Bij een belangenconflict tussen de heersende klasse en de arbeidersklasse kiest de kapitalistische staat steevast de kant van de heersende klasse. Als zodanig is hij niet bij machte te voorzien in de basisbehoeften van de meerderheid. Hij slaagt er niet in een einde maken aan armoede of aan werkloosheid, zich los te maken van het militair-industrieel complex, een einde te maken aan agressieoorlogen, COVID-19 te stoppen, te zorgen voor goede huisvesting, zinvolle stappen te zetten om de economie koolstofvrij te maken. Al deze zaken zouden mogelijk moeten zijn in een geavanceerde moderne samenleving, en al deze zaken weerspiegelen de behoeften en eisen van gewone mensen. Toch slagen kapitalistische staten er steeds maar niet in ze te verwezenlijken.

Enkele voorbeelden: de VS, Groot-Brittannië en Australië zijn welvarende landen, maar New York, Londen en Sydney hebben te kampen met een epidemie van dakloosheid. Intussen is in China het huisvestingsprobleem praktisch opgelost. De reden waarom China zo’n krachtig beleid kan voeren voor armoedebestrijding, of pandemiebestrijding, of milieubehoud is dat het een socialistische democratie is, die gericht is op de behoeften van de overgrote meerderheid van de bevolking. Binnen een kapitalistische democratie is het voor de arbeidersklasse mogelijk om bepaalde concessies af te dwingen en haar situatie te verbeteren. De onverbiddelijke rode lijn is echter de positie van de kapitalistenklasse als heersende klasse.

De democratische dictatuur van het volk en de opkomende socialistische democratie van China

Na een einde te hebben gemaakt aan de buitenlandse bezetting, de reactionaire nationalistische krachten in de burgeroorlog te hebben verslagen en de Volksrepubliek te hebben opgericht, moest het nieuwe China een bestuursmodel ontwikkelen dat aan zijn omstandigheden was aangepast. Dit model kon moeilijk het westerse zijn, met de kapitalistenklasse aan het hoofd.

De burgerij was betrekkelijk klein en zwak. Een systeem door haar geleid zou onvermijdelijk de plaats moeten ruimen voor neokoloniale overheersing door de geavanceerde kapitalistische landen – zoals het lot was geweest van de revolutie van 1911 die uiteindelijk het dynastieke keizerlijke bewind omver had geworpen, maar er niet in was geslaagd het land te verenigen, de bezetters te verdrijven, het feodalisme te ontmantelen of de levensomstandigheden van de meeste Chinezen merkbaar te verbeteren.

Mao Zedong schreef in 1949, slechts drie maanden voor de proclamatie van de VRC: ‘Er zijn burgerlijke republieken in het buitenland, maar China kan geen burgerlijke republiek worden omdat het een land is dat lijdt onder een imperialistische onderdrukking. De enige weg is die van een volksrepubliek geleid door de arbeidersklasse.’ Een dergelijke republiek zou ‘de arbeidersklasse, de boerenstand, de kleinburgerij in de steden en de nationale bourgeoisie’ moeten verenigen in de vorming van een binnenlands verenigd front onder de leiding van de arbeidersklasse. Dit zou de weg vrijmaken voor een ‘democratische dictatuur van het volk, gegrondvest op het bondgenootschap van arbeiders en boeren’ (Mao, 1949).

Democratie vs dictatuur?

Voor hen die uitsluitend doordrongen zijn  van westerse democratische theorieën, klinkt het idee van een ‘democratische dictatuur’ absurd. Mao echter, een overtuigd marxistisch-leninist, begreep heel goed de relatie tussen democratie en dictatuur; dat de twee altijd naast elkaar bestaan in een samenleving met verschillende sociale klassen. Terwijl een kapitalistische democratie een vorm is van de dictatuur van de burgerij, betekent een socialistische democratie de dictatuur van de arbeidersklasse. Indertijd zagen alle marxisten dat zo.

Mao’s grote theoretische vernieuwing in het vraagstuk van de socialistische staat was dat hij de reikwijdte van zijn democratie uitbreidde met niet-proletarische krachten – vooral de boerenstand, de kleinburgerij in de steden en de nationale burgerij. Al deze klassen hadden belang bij de modernisering van China, zijn eenheid, zijn soevereiniteit, zijn opkomst; bovendien konden zij allen de noodzaak van de leiding van de Communistische Partij en de steun van het socialistische kamp aanvaarden en waarderen. In de democratische dictatuur van het volk zou de grote massa van het volk dus democratische rechten genieten en vertegenwoordigd zijn.

Hoe zit het met die dictatuur?

Die moest worden opgelegd aan de klasse van landheren en dat deel van de kapitalistenklasse dat bereid was het door de VS geleide imperialisme te gehoorzamen (in wezen de restanten van de verslagen Guomindang). Deze klassen zou het recht op politieke participatie en vertegenwoordiging worden ontzegd. Mao en zijn kameraden waren van mening dat, gezien de bereidheid van externe krachten onder leiding van de VS om in te grijpen aan de kant van contrarevolutionaire elementen in China, de politieke onderdrukking van de pro-feodale en pro-imperialistische krachten onontbeerlijk was om de revolutie te beschermen. Zonder die onderdrukking zou een coalitie van binnen- en buitenlandse reactionaire krachten de volksdemocratie omverwerpen, ‘en dat zal voor het revolutionaire volk een ramp betekenen’ (Mao, ibid.)

Het vanaf 1949 ingevoerde bestuurssysteem was dus een democratische dictatuur van het volk. Dit is nog steeds verankerd in de grondwet van China en het vormt de basis voor de talrijke bestuursmechanismen die vandaag de dag in China functioneren. Terwijl het Chinese socialisme zich is blijven ontwikkelen, is elke generatie van de leiding van de CPC duidelijk geweest over de handhaving van de basisstructuur van de socialistische democratie. Het ‘vasthouden aan de democratische dictatuur van het volk’ was een van de vier kardinale beginselen die Deng Xiaoping aan het begin van de periode van hervorming en openstelling vastlegde als voorwaarden voor het welslagen van China’s socialistische modernisering (Deng, 1979).

Integrale volksdemocratie

Om de discussie binnen en buiten China over de aard van China’s democratisch systeem te verruimen, heeft de leiding van de CPC onlangs een theorie ontwikkeld over de integrale volksdemocratie.

Tijdens zijn toespraak tot een nationale conferentie over het werk van de volkscongressen leverde Xi Jinping een krachtig commentaar op de beperkingen van de liberale democratie: ‘Als de mensen alleen bij het stemmen worden wakker geschud en daarna in slaap vallen; als de mensen tijdens de verkiezingen grote slogans horen, maar daarna niets te zeggen hebben; als de mensen alle aandacht krijgen tijdens verkiezingscampagnes maar na de verkiezingen wordt genegeerd, dan is dat geen echte democratie’. (Xi, 2021) Dit is een echo van Marx’ opmerking dat in een kapitalistische democratie ‘de onderdrukten eens in de zoveel jaar mogen beslissen welke bepaalde vertegenwoordigers van de onderdrukkende klasse hen in het parlement zullen vertegenwoordigen en onderdrukken’ (cit. Lenin, 1917).

In de Chinese integrale volksdemocratie daarentegen zijn democratische rechten beschikbaar op alle niveaus van de samenleving en op alle tijdstippen. Voortdurende deelname aan het bestuur wordt sterk aangemoedigd.

Volkscongressen

Het wetgevend systeem is gebaseerd op een verkozen vertegenwoordiging en functioneert zowel op nationaal niveau (het Nationale Volkscongres, NVC, het hoogste orgaan van de staatsmacht) als op provinciaal, stads-, provincie- en dorpsniveau. Parallel aan het congressysteem bestaat er een uitgebreid systeem van consultatieve democratie, de politieke raadgevende conferenties van het Chinese volk.

Roland Boer beschrijft hoe wetgeving tot stand komt in het NVC: ‘Tegen de tijd dat een stuk wetgeving ter stemming komt, heeft het een zeer lang en moeizaam proces van beraadslaging en raadpleging doorlopen. Er vinden meerdere vergaderingen plaats, er wordt om feedback gevraagd en meningsverschillen worden zonder terughoudendheid geuit. Tegengestelde argumenten worden zelfs aangemoedigd en verwacht, met debat, herziening en verder debat tot een consensus is bereikt. Pas dan kan de wetgeving ter stemming bij het NVC aankomen’ (Boer, 2021).

De economische en sociale doelstellingen op korte termijn worden geconsolideerd in vijfjarige nationale ontwikkelingsplannen. Deze plannen zijn niet gewoon het werk van het politiek bureau. Ze vertegenwoordigen ‘de kristallisatie van tienduizenden discussies en raadplegingen op alle niveaus van de Chinese staat en samenleving, een echt democratisch besluitvormingsproces’ (Zhang, 2012).

Het Chinese systeem van socialistische democratie is een werk in uitvoering; het blijft zich ontwikkelen en verbeteren. De inhoud ervan is echter al veel zinvoller democratisch dan de westerse tegenhanger op het gebied van betrokkenheid van gewone mensen bij het bestuur van de samenleving.

Liberale democratie als instrument van hegemonie

Omdat kapitaalaccumulatie en hegemonie hoofdkenmerken zijn van het westerse imperialisme, is de opkomst van de socialistische democratie door het Westen van oudsher behandeld als een bedreiging voor de zogenaamde deugden van de ‘liberale democratie’. De Koude Oorlog, bijvoorbeeld, werd gesteund door de machtigste zakelijke belangen in het Westen. Tijdens de Koude Oorlog voerden de Verenigde Staten en hun westerse bondgenoten een vijandig beleid ten aanzien van socialistische en antikoloniale bewegingen in de hele wereld. Korea, China, de Sovjet-Unie, Cuba en tientallen andere naties werden het slachtoffer van talloze daden van agressie, waaronder rechtstreekse militaire interventie.

De pogingen om het socialisme op afstand te houden strekten zich ook uit tot de binnenlandse politiek. Voormalig senator Joseph McCarthy was het gezicht van een anticommunistische kruistocht die leidde tot de gevangenneming, verbanning en intimidatie van activisten, journalisten en prominente leden van de samenleving die werden beschuldigd van samenwerking met ‘de Roden’ (Wolfe-Rocca, 2021). Door de val van de Sovjet-Unie is de aandacht van het Westen verschoven naar een andere vermeende dreiging: het terrorisme. Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten beweerden de westerse regeringen dat krachten van buitenaf samenspanden om de ‘liberale democratie’ te ondermijnen.

Nieuwe koude oorlog

De dreiging van het terrorisme is intussen verdrongen door wat de Verenigde Staten ‘strategische concurrentie’ met Rusland en China noemen (Overfield, 2021). China en zijn model van socialistische democratie liggen bijzonder zwaar onder vuur van de VS en zijn bondgenoten. Experts en activisten hebben de escalerende aanval op China een ‘nieuwe koude oorlog’ of een ‘hybride oorlog’ genoemd. Het beleid van de Nieuwe Koude Oorlog omvat sancties tegen de Chinese technologiesector, een toename van de Amerikaanse en westerse militaire aanwezigheid in de Zuid-Chinese Zee, en politieke inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van China met betrekking tot Hongkong en Taiwan (Martinez 2020).

Ideologie is een even belangrijk kenmerk van de nieuwe Koude Oorlog.

De Verenigde Staten en hun westerse bondgenoten schilderen China routinematig af als een ‘autoritair’ regime en een flagrante schender van de mensenrechten, in een poging het politieke systeem van China af te zetten tegen de zogenaamde democratische waarden van de ‘op regels gebaseerde internationale orde’. (Chen, 2021). Democratie is echter duidelijk niet de eerste zorg van de Nieuwe Koude Oorlog, gezien de staat van dienst van het Westen wat betreft de massale schendingen van de mensenrechten in de wereld.

Democratie is een instrument van hegemonie in een periode van verval in het Westen. De kapitalistische economieën in het Westen hebben verscheidene decennia van economische krimp doorgemaakt, waar nog eens zware cyclische crisissen bovenop kwamen. Het aandeel van de Verenigde Staten in de wereldeconomie uitgedrukt in bbp is sinds 1960 met vijftig procent gedaald (Patten, 2016).

Economen voorspellen dat China tegen 2028 de grootste economie van de wereld zal zijn wat het bbp betreft, terwijl anderen hebben opgemerkt dat China in termen van koopkrachtpariteit (KKP) al de grootste economie ter wereld is geworden (Elegant, 2021).De bezorgdheid over China’s economische opkomst werd duidelijk in maart 2021, toen de Amerikaanse president Joe Biden verklaarde ervan overtuigd te zijn dat China ‘een algemeen doel heeft om het leidende land in de wereld te worden, het rijkste land in de wereld, en het machtigste land in de wereld. Dat gaat niet gebeuren tijdens mijn bewind’. (Haltiwanger, 2021)

Het einde van de unipolaire wereld?

De westerse bezorgdheid is echter niet louter economisch van aard. De mogelijkheid dat een socialistische democratie zoals China de belangrijkste economie ter wereld wordt, betekent ook het einde van de unipolaire wereldorde onder leiding van de Verenigde Staten en het Westen. Een belangrijk doel voor China, zoals president Xi Jinping uitlegt, is de ontwikkeling van een gemeenschap met een gedeelde toekomst voor de mensheid. Inbegrepen in dit doel is een inzet voor multipolariteit, wereldvrede, en win-win samenwerking rond kwesties van economische ontwikkeling en klimaatverandering (Xi, 2017).

Het buitenlands beleid van China is derhalve in overeenstemming met zijn nationale toezegging om de levensstandaard te verbeteren samen met een sterke participerende rol van het volk – een essentieel onderdeel van de socialistische democratie. De socialistische democratie is dus in strijd met wat het Westen te zien geeft: een grote nadruk op de procedurele democratie om de hegemonie en uitbuiting die inherent zijn aan zijn bestuurssysteem te verhullen. De visie van het Westen op democratie is monopolistisch en niet in overeenstemming met de huidige situatie in de wereld.

Ontwikkelingsmodellen hebben een bepaalde levensduur en het lijkt erop dat het westerse model van liberale democratie het einde van zijn levensduur heeft bereikt. In plaats van zich aan te passen aan de realiteit van een opkomende socialistische democratie in China en de vraag naar een meer egalitaire en multipolaire wereldorde, probeert het Westen (geleid door de Verenigde Staten) zijn historische aanspraak op het monopolie op de democratie en het verloop van de wereldpolitiek opnieuw te doen gelden.

Dit artikel toont aan dat de westerse democratie niet universeel toepasbaar is in de wereld en niet door alle sociale klassen op dezelfde manier wordt ervaren. Een analyse van het klassenkarakter van de democratie is van cruciaal belang om de verschillen tussen de diverse vormen ervan te begrijpen en te zien hoe deze verschillen de agressieve houding bepalen van de door de VS geleide westerse ‘democratische’ orde ten opzichte van landen die een onafhankelijke ontwikkelingskoers volgen.

* Het volledige artikel is onder de titel The universalization of ‘liberal democracy‘ verschenen op de website Friends of Socialist China, waarvan Danny Haiphong en Carlos Martinez redacteuren zijn.

Vertaling en selectie (na toestemming van de auteurs): D. Nimmegeers

Bibliografie

Boer, R. 2021. “We need to talk more about China’s socialist democracy.” Friends of Socialist China, 26 september 2021. 
https://socialistchina.org/2021/09/26/roland-boer-we-need-to-talk-more-about-chinas-socialist-democracy/.

Chen, W. 2021. “US Should Correct Wrongs by Ending Propaganda War Against China.” China Daily, 15 oktober 2021
 http://www.chinadaily.com.cn/a/202110/15/WS6168b867a310cdd39bc6f0b4.html.

Deng, X. 1979. “Uphold the Four Cardinal Principles.” Marxist Internet Archive. https://www.marxists.org/reference/archive/deng-xiaoping/1979/115.htm.

Elegant, N.X. 2021. “China’s 2020 GDP Means That It Will Overtake U.S. as World’s No. 1 Economy Sooner Than Expected.” Fortune, 18 januari 2020.
 https://fortune.com/2021/01/18/chinas-2020-gdp-world-no-1-economy-us/. 

Haltiwanger, J. 2021. “Biden Says China Wants to Become the Most Wealthy, Powerful Country But It’s ‘Not Gonna Happen on My Watch.’” Business Insider, 25 maart 2021
https://www.businessinsider.com/biden-says-wont-let-china-become-most-wealthy-powerful-country-2021-3. 

Lenin, V. 1917. “The State and Revolution.” Marxist Internet Archive. https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/staterev/

Mao, Z. 1940. “On New Democracy.” Marxist Internet Archive. https://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-2/mswv2_26.htm

Mao, Z. 1949. “On the People’s Democratic Dictatorship.” Marxist Internet Archive. https://www.marxists.org/reference/archive/mao/selected-works/volume-4/mswv4_65.htm.

Martinez, C. 2020. “We Must Work to Prevent a Potentially Disastrous New Cold War.” Morning Star, 24 september 2020
 https://morningstaronline.co.uk/article/f/we-must-work-prevent-potentially-disastrous-new-cold-war.

Marx, Karl. Capital: A Critique of Political Economy. V. 1 (1867): Penguin Classics. London ; New York, N.Y: Penguin Books in association with New Left Review, 1981.

Overfield, C. 2021. “Biden’s ‘Strategic Competition’ Is a Step Back.” Foreign Policy, 13 oktober 2021 https://foreignpolicy.com/2021/10/13/biden-strategic-competition-national-defense-strategy/.

Patten, M. 2016. “US Role in Global Economy Declines by 50%. Forbes, 29 februari 2016.
 https://www.forbes.com/sites/mikepatton/2016/02/29/u-s-role-in-global-economy-declines-nearly-50/?sh=713b936f5e9e. 

Wolfe-Rocca, A. 2021. “The Attack on Activism Students Don’t Learn from Their Textbooks” The Zinn Education Project, 28 mei 2021.
 https://www.zinnedproject.org/if-we-knew-our-history/more-than-mccarthyism.

Xi, J. 2017. “Work Together to Build a Community of Shared Future for Mankind.” Xinhua, 19 januari 2017
 http://www.xinhuanet.com/english/2017-01/19/c_135994707.htm.

Xi, J. 2021. “Highlights of Xi Jinping’s latest remarks on democracy.” China Daily. 15 oktober 2021
https://www.chinadaily.com.cn/a/202110/15/WS61692284a310cdd39bc6f3af.html. 

Zhang, Wei-Wei. The China Wave: Rise of a Civilizational State. Hackensack, N.J: World Century, 2012.