De betere verstandhouding tussen het Vaticaan van paus Franciscus en de Chinese Volksrepubliek is officieel bevestigd. Voor diplomatieke erkenning is er nog geen planning.
In februari heeft kardinaal John Tong Hong van Hongkong bekend gemaakt dat er een doorbraak is in de intense gesprekken die al een jaar lopen tussen China en het Vaticaan. Er is een compromis gevonden over de benoeming van bisschoppen, traditioneel hèt struikelpunt.
Tussen China en het Vaticaan bestaan geen diplomatieke betrekkingen sinds die in 1951 verbroken werden. Naast het geschil over de benoeming van bisschoppen is er ook de Taiwankwestie. Het Vaticaan erkent de regering van Taiwan nog altijd als de enige wettige regering van China.
Bisschoppen worden geregulariseerd
De rooms-katholieke kerk erkent de zeven Chinese bisschoppen niet die aangesteld zijn door de Chinese Catholic Patriotic Association (CCPA), het deel van de katholieke kerk in China dat het gezag van de regering aanvaardt. De meer dan dertig door Rome benoemde Chinese bisschoppen werken in ondergrondse katholieke groepen. Er zouden evenveel gelovigen zijn in de officiële als in de ondergrondse katholieke kerk. Elke kerk telt ongeveer zes miljoen aanhangers.
Het nu bedachte compromis zou erin bestaan dat de CCPA voortaan de nieuwe bisschoppen verkiest, en die dan ter goed- of afkeuring voorlegt aan de paus. De CCPA zou zich bereid tonen de ondergrondse bisschoppen te regulariseren. Rome zou genoegen nemen met de ‘excuses’ van de zeven officiële bisschoppen. Drie officiële bisschoppen zijn door Rome beschuldigd van ‘wangedrag’, maar het onderzoek en de eventuele bestraffing zouden in handen van de Chinese regering komen.
Veranderende visies
Dat er na zovele jaren toch een doorbraak komt heeft te maken met de visie van paus Franciscus. Die wil de politiek van het tweede Vaticaans Concilie van de jaren 60 hervatten. Toen al werd gesteld dat katholieken de wereldlijke wetten en gebruiken moeten respecteren.
Het compromis mag nog op heel wat tegenstand rekenen. In de Chinese ondergrondse kerk zitten veel tegenstanders van toenadering. En de voormalige bisschop van Hongkong, kardinaal Joseph Zen pleit expliciet tegen elke overeenkomst met de communisten. Ook tussen de gezagsdragers van de officiële kerk en die van de ondergrondse leeft heel wat animositeit.
De Chinese regering zelf volgt steeds meer een politiek van samenwerken met religieuze groeperingen die een sociaal progressieve agenda nastreven. Een akkoord met het Vaticaan zou de ondergrondse katholieke organisatie die potentieel tegen de regering gericht is binnen dat kader kunnen neutraliseren.
Diplomatie
Officiële kanalen binnen zowel het Vaticaan als de Chinese regering tonen zich hoopvol voor de toekomst en willen nu vooral bouwen aan wederzijds vertrouwen. Voor het hernemen van de formele diplomatieke betrekkingen is er nog geen kalender.
Een akkoord daarover zou China internationaal sterker maken. Taiwan, met zijn invloedrijke katholieke lobby waar zelfs de vicepresident Chen Chien-jen lid van is, zou zijn laatste diplomatieke steunpunt in Europa verliezen. Dat ligt gevoelig binnen het Vaticaan.
Een toenadering tussen Rome en Beijing kan ook positief uitvallen voor het imago van China in landen met een invloedrijke katholieke gemeenschap, zoals de Filipijnen of de VS. Om nog maar te zwijgen van de christelijke partijen in Europa.
Protestanten vervolgd?
Onlangs publiceerde Freedom House een studie over de godsdiensten in China ‘The Battle for China’s Spirit’. Het stelt dat Boeddhisten en Taoisten weinig problemen ondervinden. De katholieken mogen hopen op betere tijden, dank zij de dooi tussen het Vaticaan en China. Maar de algemene tendens is toenemende vervolging. Het gaat dan vooral over drie groepen: de moslims van de Oeigoerse minderheid, de Protestantse kerken, en Falungong worden ‘sterk’ of ‘heel sterk’ ingeperkt. Een aantal protestantse kerken zijn erkend, maar andere groepen werken ondergronds in ‘huiskerken’.
Wie focust op de vervolging van de godsdienst in China mist het totaalplaatje. Dat schrijft Ian Johnson, een bekende Amerikaanse journalist in Beijing op de website Chinasources, een site die vooral artikelen over godsdienst in China verzamelt. Ian Johnson documenteert de revival van de godsdienst in China sinds 2010. Hij betwijfelt de negatieve beoordeling door Freedom House. Die past mooi in de westerse perceptie dat godsdienst in China zwaar vervolgd wordt.
Meer tolerantie dan vervolging
Johnson gaat in op het zwaarste feit in het Freedom House rapport: het verwijderen van meer dan 1.000 kruisen van protestantse kerken in de provincie Zhejiang. Hij kent vele kerken waarvan het kruis verwijderd is. Maar geen enkele van die gebedshuizen is gesloten. Het verwijderen van kruisen was lokale politiek, geen nationale campagne.
In de streek is ongeveer 10% van de bevolking protestant (tegenover maximaal 5% voor heel China). Maar ze plaatsten reuzegrote kruisen op hun gebedsplaatsen en domineerden zo de skyline van de steden of dorpen. Ze gaven de indruk dat de hele streek protestant was en riepen de wrevel op van de meerderheid. Zijzelf zagen het plaatsen van de kruisen als getuigenis van hun geloof. Maar je kon het even goed interpreteren als ijdelheid, om hun rijkdom te tonen, of als missioneringsdrang. De tegenactie die volgde was lokaal en lijkt intussen beëindigd. Protestantse groepen elders in China werden niet lastig gevallen.
Johnson stelt vast dat het protestantisme in China vooruit gaat. In de steden vindt men naast de erkende protestantse groepen veel huiskerken. Die trekken goed opgeleide en succesvolle leden aan, en zetten steunprogramma’s op voor daklozen, wezen en zelfs families van politieke gevangenen. De overheid laat betijen.
Een gevoelig punt blijft de band van kerken met buitenlandse groepen. Mensen naar het buitenland sturen voor opleiding, of buitenlandse missionarissen laten overkomen is volgens de nieuwste regels niet toegelaten. Het blijft nog de vraag hoe strikt die toegepast zullen worden. Het is bekend dat veel buitenlandse protestantse missionarissen in China verblijven, officieel als leraar Engelse taal.
Bronnen: ChinaSources/ZGBriefs , CNN
http://www.eastasiaforum.org/2017/02/23/whats-behind-the-rapprochement-between-china-and-the-vatican/
Zo een lokaal gemeentebestuur dat een kruis verwijdert maar niet de kerk sluit, is “onderdrukking van het geloof”. Zwitserland dat een referendum houdt om minaretten te verbieden staat voor democratie.